Trotwaer. Jaargang 23

[p. 105]

Frits van der Kuip
It libjen fan in jonge dichter op ierde

Oer: Cornelis van der Wal, In nêst jonge magneten, Koperative Utjowerij, Boalsert 1991.

Yn formele neifolging fan syn 19de ieuske foargongers dy't harren fersebondels blommekrânskes en hjouwerkuorkes fol Fryske rymkes neame, presintearret Van der Wal syn earsteling mei de wyldseauwige namme In nêst jonge magneten. Faaks wol er dêrmei op in pretinsjeuze wize oanjaan dat al syn dichterlike útstoartingen as magneten op de lêzer wurkje - ommers, sa'n lêzer wol nei de fersen ta - of in hieljende, magnetisearjende wurking hawwe dy't de lêzer yn in lokkige, boppeïerdske tastân bringt. Yn in ynterview yn Frysk en Frij, lêst men op de efterflap, seit de dichter sels dat er magy bedriuwt mei syn poëzy en guon minsken betsjoene wol. Lêst men lykwols it fers ‘Stjerrekiker’ (s. 20), dan blykt it nêst jonge magneten yn 'e holle (fan 'e dichter, nim ik oan) te sitten. It iennichste nêst dêr't ik fan betinke kin dat it yn hollen sit, is it mûzenêst. No stiet dat dêr net, mar wol men it deryn lêze, dan soe men jin foarstelle kinne dat de mûzen yn it nêst as magneten gearklútsje. Dat de titel fan de bondel soe ek slaan kinne op de gearheapjende swierrichheden en prakkesaasjes fan in jonge dichter op ierde, dellein yn trijentritich fersen.

Ik bring it getal trijentritich op it aljemint, omdat ik leau dat de dichter dêrmei op in ôfstân referearret oan it tal jierren dat in goadesoan op ierde wie. En sjoch, fuortdaliks al by it iepenjen fan de bondel set de dichter himsels yn in hillich ljocht. Yn it fers ‘Berte’ (s. 5) beskriuwt er in mem dy't de fleagen hat:

In útwrongen ingel raast op kâlde wite lekkens.
It sêfte weefsel skjirret
syn jit hillige hûd.

Ienris op ierde is syn omskot lykwols net mear hillich. Allinne yn 'e geast bliuwt er oars as sljochtweihinne. Syn tinzeflechten wurde foar ús yn folle poëzy notulearre.

Libbet in minske, de dichter libbet swiid en ekstatysk, of, om it klassyk te sizzen, ‘groots en meeslepend’. Wannear't de dichter yn it yn de twadde persoan skreaune

[p. 106]

fers ‘Maaitiid’ (s. 11) yn it gers leit, hyt it:

Wannear't de waarme fingers fan 'e leave sinne
hetsich streakje oer dyn bleate hûd,
grommelet tonger yn dyn kloaten.

Dat is suver kosmysk. In oar foarbyld yn ‘Spitich’ (s. 15):

Yn streamen fan sinneljocht en storein
rûn it gouden famke sjongend.
Fan leafde fleach ik ins Blaue hinein,
daalde jûns earst del, lûd tongerjend.

Wrokket in minske, de dichter betinkt foar syn fijân helsker straf as de duvel ea betinke koe (s. 21):

Offerskaal, mei stien makke ik in eftereach
yn 'e deade plasse fan myn fijân
en joech syn swarte brein oan jo, o sinne!

Sûpt in god fleurich fierder, in minske, en dus ek in dichter dy't troch syn bûnwêzen oan 'e ierde net allinne bleatleit foar geniet, mar ek foar pine, kriget in kater. Ut mear as ien fers komt jin de dranklucht temjitte waaien. En de wanhoop en de grize mist dêr't it brein yn wei wurdt. Dat resultearret wolris yn in wat tsjustere, slim te bedjipjen fersrigel. Dat is spitich foar de trochsneedlêzer. Hawar, dy soe ek each hawwe moatte foar de tragyk fan de dichter: wanhopich libje wolle as in god yn eufory, mar fêstsitte yn in minskelichem en dêrfoar in pynlike priis betelje (s. 9):

O, brein sa grut en leaflik, wêrom moatsto
no stikken troch in foech wike sûpen?

Fan bûten ôf wurdt wolris besocht de dichter del te bêdzjen. Dat kin men ôfliede út fersen as ‘Nije tosken foar de wolkens’ (s. 19), ‘Singuliere krusing’ (s. 32) en ‘Skjinhead’ (s. 34). De dichter wol lykwols net om lyk. Yn it earstneamde fers begjint er mei de strofe:

Ik ferbied it hûs oan de kniper fan myn siel,
dy't de soerstôkbonken fan myn beukertiid
sûnder foech opdolle soe.

Dêr stelt er yn de lêste rigel fan it fers foaroer:

ik jou de wolkens rjocht fan sprekken.

Yn it fers ‘Singuliere krusing’ sjocht men deselde tsjinstelling. Dêr seit de dichter:

... Nee, ik kom
net werom yn it bernespek dat my opbrekt,

sykje leaver it dripkearske fan hope, o!,

de ûnbidige gruttens fan myn Fryske geast!

[p. 107]

Hjir wurdt dúdlik keazen foar it hege, swide, ekstatyske libjen. Dat komt letterlik en figuerlik ta in apoteoze yn it lêste fers fan de bondel, ‘Ik’ (s. 37). Yn dat fers, syn trijentritichste, freget de dichter him ôf wêrom ‘net / it Fryske folk no knibbelet foar myn strieljend antlit’. Want binne dizze trijentritich fersen net as in goed boadskip? It ferkundigjen fan in goed boadskip hat oars alris in goadesoan op syn trijentritichste de kop koste. Dat realisearret de dichter him blykber ek, want hy freget ús om him dàt net oan te dwaan, en hy foeget dêroan ta dat syn omdoarmjen op ierde al pynlik genôch is, sa't wy sjoen hawwe:

Fermoardzje as jo wolle de boadskipper net,
it brek oan libben is al slim genôch.

De dichter beslút dan mei syn grutte triomf. Hy is Apollo, de god fan de sinne en de dichtkeunst, de baas. It is dat elkenien dat mar wit:

en in âlde konkurrint, de julysinne,
blierket selsfoldien,
mar sakket.

Van der Wal syn fergoddeliking fan it dichterskip kin men fersmite of ûnder 'e tsjoen fan reitsje. Nochteren besjoen is it fansels de grutst mooglike ûnsin, dat godlike, klearebare poaze. Mar tagelyk is it ien grutte metafoar foar de libbensdrift. Foar wa't dat lêste ûnderskriuwt, hat dizze poëzy sin.

De dûbelheid fan sin en ûnsin sit foar myn gefoel ek yn de foarm. Gauris smyt de dichter in iroanysk ljocht oer de ynhâld fan syn poëzy troch it wikseljen fan register. Alteast hat it ôfwikseljen fan steatlike, bibelteksteftige, gjalperige, tagediene, hurde, meidielingeftige rigels op my in ôfgryslik komysk effekt. It laitsmoment sit dan faak by de oanhef o! of healwei in plechtige rigel. Dêrmei is net sein dat Van der Wal in humoristyske dichter is. Dêrfoar is de ynhâld te swier. Dy klapt mei bakken fol wurden op jin del. Oant no ta ha ik it noch het hân oer Van der Wal syn rike en fernimstige wurdkar. Ik jou in pear hjirfoar al sitearre foarbylden. ‘Ik kom net werom yn it bernespek dat my opbrekt’ (s. 32). Hjir stiet safolle as: ik kom net as in bern werom, of: ik ferdjipje my net mear yn myn jongesjierren, dy brekke my op as spek. De tafoege wearde fan Van der Wal sit dan yn de ferbining fan beide meidielingen ta de gearstalling bernespek, dy't op himsels al lang bestiet mar hjir in nije betsjutting krigen hat.

‘De soerstôkbonken fan myn beukertiid / ...opdolle’ (s. 19). Hjir sjocht men itselde prosedee. Yn it ferline kin dold wurde, bonken kinne opdold wurde, de jongesjierren wiene

[p. 108]

soer, dus de bonken wurde troch Van der Wal ek soer makke. Dat wol sizze, hy makket der soerstokken fan, want dy kriget men as beuker en stokken en bonken lykje ek wol op inoar.

Dit yn inoar omdraaien fan foarmen en betsjuttingen leveret folslein orizjinele bylden op. It is foar my in skaaimerk fan in wiere moderne poëzy. It foarmet yn alle gefallen in skrille tsjinstelling mei útkôge en yn âlde, retoaryske stâlpantsjes opbakte praatprûskes. Mei syn omgean mei de taal stiet Van der Wal in moai ein by de Fryske Parnassus op.