Trotwaer. Jaargang 22

[p. 275]

Tom Johnston
It lûd dat blaast

Oer: The Sound that Remains. A Historical Collection of Frisian Poetry. A Bilingual edition translated by Rod Jellema. William B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan 1990.

It komt net alle dagen foar dat Fryske gedichten yn it Ingelsk oerset wurde. Allinnich dêrom al hat it wol sin om The Sound that Remains ris neier te besjen. As de eksportferzy fan Hûndert fersen dy't fan 't simmer útkommen is, sil dizze bondel as in soarte fan nammekaartsje fan de Mid- en Nijfryske poëzy wurkje. It foarmet in ‘greatest hits’ samling dy't ornearre is foar Ingelsktalige sibben en kunden, likegoed as foar bibleteken om utens.

The Sound that Remains hat in soad wei fan Rod Jellema syn eardere lyksoartige bondel, Country Fair (1985), dêr't de neioarlochske Fryske dichtkeunst in Ingelske stim yn krige. Fjirtjin oersettings yn de nije bondel komme dêr wei. De twa ynliedende stikken fan Jellema syn The Sound that Remains foarmje tegearre net folle mear as in wat útwreide bewurking fan syn ‘Translator's Preface’ yn Country Fair. Neist in stikmannich nijsgjirrige feiten oer de Friezen en har taal, jout er hjir ek in wiidweidige apology foar syn wize fan oersetten: hy jout - sa lit er witte - de foarkar oan ‘dynamyske ekwivalinten’ ynstee fan oan de letterlike betsjutting of de foarm fan it gedicht. Oars sein, it giet net sa sear om it oersetten fan wurden, mar fan it gefoel dat dy wurden oproppe. De Fryske gedichten moast Jellema op 'en nij dichtsje yn de taal fan de hjoeddeiske Amerikaanske poëzy.

Sa'n tinkwize leit wol yn 'e reden foar ien dy't alhiel twatalich is. Men sil dêrom ferheard opsjen as men fernimt dat dy oersetter sels it Frysk amper ken. Feitliks binne syn ‘oersettings’ foar it grutste part allinne mar dichterlike bewurkings fan de letterlike Ingelske ferzys dy't foar him makke waarden. It rûge oersetterswurk waard winliken foar it grutste part troch Jelle Krol dien. Fan Krol hat er lykwols ‘merely literal drafts of translations’ (s. xiv) krigen. It komt der op del dat Jellema it gefoel dat de grûntekst oproppe moast en dêr't er sels mei dichtsje soe, sels net meimakke hat.

[p. 276]

Dochs is it Jellema in hiel ein hinne slagge om der aardige Ingelske ferzys fan te meitsjen. In skoander ekwivalintbyld fynt men bygelyks yn de fjirde rigel fan syn ferzy fan Douwe Kiestra syn ‘Tonger bewaait’ (s. 86-87). Dêr makket Jellema fan ‘De sinne moalket as in gleone skym’, ‘The sun runs its red like a glowing silhouette.’ Oare aardich slagge oersettings dy't neamd wurde moatte, binne syn ferzys fan nûmer 5 fan ‘Earst en Lêst’ fan Theun de Vries (s. 102-103); ‘Simmermoarnsankje’ fan Waling Dykstra (s. 42-43); ‘Do naamste myn romer’ fan Piter Jelles (s. 46-47); ‘Corvus cornix’ fan Rintsje Sybesma (s. 70-71) en de twa fan Steven de Jong: ‘Tryste nocturne’ (s. 146-147) en ‘Preludium’ (s. 148-149).

Guon fan syn ferzys binne wol aardich om te lêzen oant men it Fryske orizjineel dêrnjonken hâldt, dêr't faak hiel wat oars en faak hiel wat moaiers yn stiet. Yn syn oersetting fan ‘Eksperiminten’ fan Sjoerd Spanninga (s. 100-101) lêst men bygelyks: ‘And so he sent to poets the fantasies / That steal along under the wordless space’. Wol poëtysk sein, mar gjin slagge ekwivalint foar de prachtige rigels fan it orizjineel: ‘En [God] joech de dichters doe har fantasijen, / Lykas de stilte swalket yn it swijen’. By oare gedichten komme de swierrichheden ynherint oan twaddehânsk oersetten hiel dúdlik nei foaren. Yn syn oars al in bytsje stive ferzy fan ‘Ode’ fan R.R. van der Leest (s. 144-145) bygelyks hat hy ‘Someday they'll seize me’ foar ‘iens pakke se my’. Yn in oare kontekst soe dat wol goed kinne. Om't it hjir lykwols om in fytser yn it ferkear giet, is it ienfâldichwei ferkeard; yn it hjoeddeisk Amerikaansk moat dat ommers wêze: ‘Someday they'll get me’.

Yn ‘Scene’, de oersetting fan A.M. Wybenga syn ‘Tafriel’ (s. 66-67) docht ek bliken hoe't syn ôfhinklikens fan de ‘merely literal’ oersetting him yn 'e wei stie. Foar it orizjineel:

In toskje krekt sa geef as kryt
Dat yn in lokjende apel byt,
En dat gjin klokhús hindert,
Dat om gjin skilen maalt noch mealt;

jout Jellema:

A small tooth, sound as chalk,
that bites into a tempting apple
oblivious to the core and seeds
and does not notice grinding the peels.

Kryt is in tige gaadlike fergeliking foar tosken as men útdrukke wol hoe wyt oft se binne, sa't Wybenga docht. Wat de sûnens

[p. 277]

fan tosken oanbelanget is kryt fansels folle minder gaadlik. Ut Jellema syn oersetting ‘sound as chalk’ docht bliken dat er net wist dat ‘geef’ beide kanten út kin. Fierder hat Jellema besocht om de letterlike betsjutting fan it hjir figuerlike ‘mealle’ yn syn ferzy fan de lêste rigel fan dit stik te ferarbeidzjen. Oer it generaal skile Amerikanen har apels lykwols noait. In wier ‘dynamysk’ Amerikaanske ekwivalint foar ‘dat om gjin skilen maalt noch mealt’ is dêrom net maklik te betinken. Wat hy der fan makke hat mist alhiel it effekt dat de Fryske ferzy hat. De ‘dynamyske’ werjefte mei net lykje!

Ut guon fan syn ‘oersettings’ docht bliken dat Jellema ek wolris gelyk hawwe kin as er beswieren makket tsjin in behâlden fan it rym yn guon gedichten. It sykjen nei ekwivalinten rint gauris op 'e klippen as er mei rym wrakselje moat. Yn syn oersetting fan ‘'t Is letter as men tinkt’ fan Rixt (s. 68-69) is it resultaat wol striemin. Steurender noch lykwols binne de oersetflaters yn dizze ferzy dy't gewoanwei om te gnizen binne. Foar ‘ik haw [...] / wat flinterknipt en boarte op libbens plein’, hat Jellema ‘I flitted about and played the ultimate square’, oftewol, ‘... en spile op en út in ôfgryslik braaf sjutsje’. Efkes letter jout er foar ‘'k sjoch de fersille oeren, / in fjild fan stiennen om my hinne stean’ it folgjende: ‘... I see the ruined hours, a field full of stones that stand everywhere around’, oftewol ‘... ik sjoch [...] in fjild mei stiennen dy't rûnom (oerein-)steane’. Minsken dy't allinnich de Ingelske ferzy lêze kinne, sille by dit gedicht wol raar opsjen.

Yn syn ynliedende stikken komme ús saneamde mienskiplike Anglo-Fryske woartels ferskate kearen op it aljemint. Jellema wol leauwe dat yn syn oersettings wat werom te finen is fan wat yn it Fryske orizjineel in wjerlûd wêze soe fan ús mienskiplike oerâlde ‘lûdskat’. Sa'n redenaasje sil der wol efter sitte as er bygelyks ‘blown’ (dat wol sizze ‘blaasd’) foar ‘bleaun’ jout yn syn ferzy fan J.D. de Jong syn ‘Skûten by Nacht’ (s. 114-115). Op syn Frânsk útsprutsen is ‘bleaun’ yndied homofonysk mei ‘blown’. It liket my hjir in treffer ta dat soks de poëtyske ekwivalinsy net alhiel yn 'e wei stiet. Syn titel, The Sound that Remains (It lûd dat bliuwt) hat wat wei fan ‘wishful thinking’ wat dit oanbelanget. Folle mear as in ferkeaptrúk is it hjir spitigernôch net.