Trotwaer. Jaargang 22

[p. 51]

Frits van der Kuip

1. In noardske bok op winterreis

Oer: P. Yedema, In iepen winter.
Atelier It Plein 19, Easterlittens 1989.

Goethe yndachtich lit ik my troch de dichter op reis nimme nei it lân fan sitroenen en pommeranten, fan sinne en lok ta en lit it lân fan mist en rein, fan iis en it deadske libben efter my: ‘De huver it geklom ik bin it ba’. Mocht men tinke dat de dichter him ynlit mei it Suden fan it katolisisme, neat is minder wier. Fuort seit er: ‘Dat paapske tsjerkespul roert oan gjin ketter’. De heidenske Noarman ropt optein: ‘Dy deale’ en dan: ‘dêr sjoch ik in timpeltwa’. De dichter is op Sisylje bedarre dêr't spoaren fan de âlde Grykske koloanje yn it lânskip prielje. It is klassike stip dêr't de fersen mei oergetten binne.

De foarm fan dy fersen is in fariant fan de fillanelle, in fleurich, fan komôf Napolitaansk liet. By sa'n foarm heart in ynhâld dy't tsjûget fan libbenswil en libbensnocht. Drank en froulju is de hjitting. Guon fersen spatte hast fan suver dionisyske ekstaze útinoar. Dochs nea wurdt de dichter triviaal. Sa ferbynt er de op himsels frijwat banale balsek en pyl mei de skientme fan in Doaryske pylder: ‘Doarysk bin my de gemachten’. Dizze yllúzje fan súdlike skientme wurdt trochbrutsen as de seksuele drift ta in hichtepunt komt yn it fjirde en sechsde fers: ‘Ik sil har fan alle kanten’ en ‘Hjir do lij sie sil 'k yn dy spije’. Neat gjin nuete Casanova, gjin bluisterige macho of nokkerjende Pan, dy't yn it strewel jonge pearkes bestrúnt lykas yn it twadde fers, hjir sprekt de noardske bok dy't de froulju fan de fetweider efter de hage geweken nimt.

Lok en ekstaze binne de biedwurden foar de earste yndruk dy't dizze fersen op my meitsje. Bekomt men dêr wat fan en lêst men nochris, dan docht bliken dat de dichter it eins mar wat krap hat:

Wyn en wiven kin er net oankomme

en, eefkes fierderop:

Iensum bin ik meitsje minsken kjel

[p. 52]

 

Taast der erflik nêst goddomme

 

Tantalus moat lije yn 'e hel

 

Hearst wol dat ik fan my sels fertel?

It langjen mar net krije kinnen wurket as in domper. It bringt de dichter yn it lêste fers ta mankelikens en ûnwennigens nei itjinge dat er efter him liet:

De manggelbeam rint al wer út
...
Gau wurdt byY jim de wyn ek súd
...
Kom ik no't ik de boeken slút
Werom by dy - nea en teninter?

en it bringt my ta de konklúzje: Ha! Der alte Romantiker!

2. Reis nei de ûnder- of oare wrâld

Oer: P. Yedema, Under oaren.
Atelier It Plein 19, Easterlittens 1989.

Utgeande fan de titel Under oaren en it subscriptum skreaun op Procida (Itaalje) soe men oan in ferbliuw yn 'e frjemdte tinke kinne. Mar de titel kin likegoed betsjutte dat de dichter him bejûn hat yn it selskip fan oare dichters. Ik kom rigels tsjin as ‘In wurge fisker mei syn netten / Ofstutsen smaldiel mei kadetten’ of ‘Dit libben dit eilân skimeromspûn’ dêr't ik by tink: hea, by wa ha ik dat earder lêzen? It is besonken kultuerguod dêr't de dichter syn fielings en tinzen mei ferfrisselt. En dat is moai. Fan wa't dy rigels krekt binne, dêr mei De Fryske Literatuerwittenskipper Him de kop raar oer prakkesearje.

In tsjinstellingg mei it eksplosive fan In iepen winter foarmet it stillere, berêstende fan Under oaren:

Fan tinken en fersins sjong ik in liet
No roere wurden sêft oan wiffe pinne
Har dimmen lûd in melodij oangiet.

Men moat net tinke dat de dichter him net mear tjirgje sil. Yn it fjirde rondiel warskôget er: ‘De âld fulkaan is skynber dôve / Oerdei langjend yn sinneljocht’. Dêr folget lykwols it mylde ‘Nachts noeget moanne leafdesnocht’ op.

It ultime geniet komt úteinlik net yn fisi-

[p. 53]

ke foarm ta utering. Yn it sechsde rondiel keart de dichter him fan de bûtenwrâld ôf, hy slút de blinen. Dan seit er: ‘Jûn komt Venus grif yn sicht’. Dizze fjirde rigel klinkt soer, want de dichter hat himsels de gelegenheid ûntnommen om de jûnstjer oan de himel te sjen. Yn de fyfde rigel is de stjer subtyl oergien yn de leafdesgoadinne as de dichter freget: ‘Hiest dan wier net komme kinnen?’. Mar it is te let en de weromkearende rigel ‘No doch ik de blinen ticht’ slacht no net op it ôfsjen fan it deiljocht, mar op it ôfsjen fan de leafde.

Wat foar de dichter oerbliuwt, is, sa't ik út it sânde rondiel begryp, de keunst. De dichter tsjoent it byld fan de Venus fan Botticelli foar eagen. Natoer en libben binne oergien yn keunst, dy't altyd is.

Dat jin ôfkearen fan de wrâld hat Danteske allueres. Yn it lêste rondiel komt dat klearder foar it ljocht:

Op healwei fan ús libbenspaad oankommen
...
Fûn ik my wer 't wie yn in donker wâld
...
My skimeren bylden fan in ûnderwrâld.

De dichter is Orfeus dy't op reis west hat yn de oare wrâld om syn leafste te heljen. Dat ferklearret de titel Under oaren.

It is te hoopjen dat ek yn de takomst de dichter syn wurden ‘Ut myn strôt / Is doe in paradyslik lûd fernommen’ wiermeitsje sil.