Trotwaer. Jaargang 21

[p. 163]

Sybren Sybrandy
De wrâldoarloch efter Dokkum

Oer: Durk van der Ploeg, De jacht,
Friese Pers Boekerij b.v., Drachten 1988.

Tafallich lies ik De jacht by stikjes en bytsjes. In goed boek moat dat ha kinne, en yndied hat Van der Ploeg syn nijste dy proef trochstien. It bliuwt jin yn 'e besnijing hâlden, al fernimme je ek dat der swakke steeën binne.

De jacht is in histoaryske roman, dy't spilet yn Ealsum en omkriten, dus yn de krite efter Dokkum, yn de jierren flak foar en yn de Twadde Wrâldkriich, en einiget op de befrijingsdei.

It earste part, ‘De krisisjierren’, yntrodusearret de beide rivalen: Former, in ‘breafisker’. it type fan de frijheidleavjende fjildman, ‘in Wâldman, fûl en opljeppen’, en Lútsen, jonge út in deeglike AR-húshâlding, dy't leard hat ta skoalmaster mar gjin wurk krije kin en dy't al syn ûndernimmingen by de hannen ôfbrekke. Hy wurdt sa in maklike proai foar de NSB. De ferbining tusken de beide manlju is Hinke, dy't earst ferkearing hat mei Lútsen, mar him ynruilet foar Former, as Lútsen nei Dútslân giet om te wurkjen. De minne tiden krije yn dit part folút har gerak yn de brede skildering dy't de skriuwer dêrfan jout. Freark Dam hat der al op wiisd (LC, 24-2-1989) dat men ‘nearne yn de Fryske literatuer it bealgjen yn de wurkferskaffing, de útsichtleazens en de opstannigens en ek de politike en maatskiplike frustraasjes fan doe sa yngeand werjûn fynt as yn dit boek.’ It is dus in rekôr, neffens Dam.

It twadde part, ‘It skot’, ûntlient syn titel oan in ynsidint tidens in oefening fan de Bijzondere Vrijwillige Landstorm te Ealsum, dy't Former op provosearjende wize fersteurt en dêr't Lútsen Former by yn it wang sjit, wat him op njoggen moannen finzenis komt te stean. Dêr yn de finzenis rekket er dan folslein ferbittere, hoewol't er yn syn iensumens opsocht wurdt troch Hinke. Yn dit part komt ek Former syn biologyske heit op it toaniel, dy't in goai docht nei in omgongsregeling. Former syn mem is yndertiid nammentlik ferkrêfte, mar ditkear net as faam troch de boer.

Part 3, ‘De oarloch’, jout de ûntknoping dy't de lêzer al oankommen fielt en dy't de skriuwer dus goed taret hat: Lútsen spilet de ferriedersrol en krijt troch syn kollaboraasje in grutte macht, wylst Former syn hâlding fan ‘ik lûk my fan nimmen wat oan’ opjaan moat en op 'e flecht giet. Hy

[p. 164]

rêdt it op en komt op de lêste dei fan de oarloch feilich thús. As er dan jûns noch efkes yn it waar sjocht, wurdt er deasketten, nei't wy oannimme meie troch Lútsen.

Jelma Sytske Knol hat yn har besprek (Hjir 1989-1, s. 12-15) al de tradysje fan Van der Ploeg syn eardere wurk te praat brocht. Hy is in master yn it fielber meitsjen fan de spanning tusken twa minsken dy't mei-inoar ferbûn binne mar inoar ek wol fermoardzje kinne en dat soms ek dogge. Tink mar oan In man en in minske, De Amerikaen, De winter komt. Yn De jacht is dy spanning der tusken Lútsen en Hinke. Sa no en dan dûkt Lútsen op om te besykjen Hinke yn syn macht te krijen of (letter) om har syn macht fiele te litten, en Hinke ferswijt dat foar Former oer omt hja benaud is dat dy yn 'e hite hei Lútsen wat oandwaan sil. Se wol ek net dat Lútsen wat oerkomt en siket him sels op yn de Ljouwerter finzenis. De spanning, de oanwêzigens fan Lútsen op de eftergrûn fiele jo yn grutte parten fan it boek. Sa komt der wat fan in skaad te lizzen oer de relaasje tusken Hinke en Folmer: Folmer moat om Hinke ek Lútsen yn sekere sin ûntsjen.

Sa'n haat/leafde-ferhâlding bestiet der ek tusken Former en syn heit, Anders, dy't troch Former net as syn heit erkend wurdt. De spanning komt ta in hichtepunt as Anders Former opsluten hâldt ûnder de flier yn syn âlde klinte. De sterke Former is dan machteleas oerlevere oan de healgekke, mar tagelyk slûchslimme âldman. Ek yn de al earder neamde boeken fan Van der Ploeg is de spanning gauris it sterkst te fielen as de twa haadpersoanen yn ien rûmte sitte en elke beweging fan inoar folgje kinne. Knap hat Van der Ploeg hjir it ferhaal fan Anders, dat in los eintsje like te bliuwen, yn it gehiel befrissele. Fan it slot kin itselde sein wurde: noch ienkear bringt Van der Ploeg ús Lútsen, fan wa't wy al in skoftsje neat fernommen hawwe, wer yn 't sin. De driging dy't der op 'e eftergrûn hyltyd wie, wurdt op syn slimst werklikheid op it stuit dat jo it as lêzer net mear ferwachtsje.

Oant no ta ha ik de positive punten neamd yn it boek. Der binne lykwols ek swakke steeën. Krektlyk as Jelma Knol hat my it kommentaar steurd dat de skriuwer soms jout, hoewol't dat op himsels kin by it perspektyf fan de alwitende ferteller dat de skriuwer foar kar nimt. Sa op s. 60: ‘Want dan is Former in Wâldman, fûl en opljeppen.’ Dat krije wy as lêzers fansels wol yn 'e gaten, as de skriuwer syn ferhaal mar goed fertelt, tink ik dan. Of s. 83: ‘Swijend sitte se noch in skoftsje by de tafel, as is der gjin wurd mear te sizzen, mar moatte se wenne oan de gedachte dat de saken in oar berin krije as se tocht hiene. Trije minsken, fongen yn in lytse hoep fan ljocht, mar sa fier út elkoar groeid, wat it libben oan-

[p. 165]

belanget.’ Itselde jildt foar de karaktertekening en it libbensferhaal fan Lútsen syn heit, Willem Idsardi (s. 86).

Fierder is der nêst de haadfigueren in tal persoanen op it twadde plan kreëarre dy't yn myn eagen slim klisjeemjittich binne. Willen Idsardi is in echte AR-man, syn frou Luertske - Lútsen syn mem - beklaget en bepopket har jonge it hiele boek froch. As dizze Luertske op besite giet by Hinke (haadstik 52), smyt dat wol wat komyske sênes op, mar al mei al is it in folslein foarspelber barren dat eins oan de spanning ôfbrek docht, sa ticht foar de ein fan it boek, en dat boppedat neat nijs opleveret.

It taalgebrûk fan Van der Ploeg is ek my wat te moai. Leaver as dat ‘smoute’ fertellen is my in wat kealere taal. Soms docht dat taalgebrûk it lykwols wol goed, op de stuiten dat it der yndied tige om wei giet, bygelyks by it fergean fan Lútsen syn skip op 'e mar of by it needwaar op it Waad as Lútsen syn maat fersûpt. Van der Ploeg hie it barokke taalgebrûk better wat mear mei sin dosearje kinnen, dan hie it in krêftiger wurking hân.

As it om it finen fan it goede lykwicht giet, moat ik sizze dat dat Van der Ploeg krekt wol goed slagge is by it kombinearjen fan it dramatyske oarlochsbarren - tink mar oan it ferrie fan ds. Cohen - en de persoanlike dramatyk fan de trije haadfigueren. It ferhaal fan Former, Hinke en Lútsen draacht it hiele boek op natuerlike wize en hâldt de gong deryn oant op de lêste side.

Durk van der Ploeg (foto Anneke Bleeker)