Trotwaer. Jaargang 20

[p. 204]

Cornelis van der Wal
Pine om ferline

Oer: Piter Yedema, Boarring, yn eigen behear, Mantgum 1987.

Op 22 april 1987 rûgele it poëzydebút Boarring fan Piter Yedema by my yn 'e brievebus. It wie de dichter-essayist-prozaist syn jierdei, en om't tafal net bestiet, wie hjir nei alle gedachten sprake fan yngripen troch hegere machten.

De kreas útfierde bondel is yn eigen behear útjûn en bestiet eins út trije skiften: fiif oarspronklike fersen, seis ‘neidichtingen’ en in stikmannich noaten, dêrby ek de orizjinele teksten.

Ik woe mar mei de ‘neidichtingen’ úteinsette. Wat dichters hat Yedema foar kar nommen? It binne respektivelik Trakl, George, Baudelaire en Hölderlin. Utsein faaks Stefan George, dy't lykwols wol wat ‘brún’ west hat, kinne jo dy dichters sûnder mis ferflokt, ‘maudit’ neame. Trakl stoar, tige syn tiid foarút, oan in oerdoasis kokaine; Baudelaire moast syn demony mei syfilis yn 'e harsens bekeapje en, lykas bekend, Hölderlin wie de lêste helte fan syn libben ‘geistlich umnachtet’ en waard yn in toer ferpleegd. Wy moatte mar hoopje dat it Yedema better fergean sil.

De measte ‘neidichtingen’ binne mei fakmanskip behannele en benammen oer de twa teksten fan Hölderlin, ‘Libbensrin’ en ‘Mem fan muzen’, bin 'k tige optein; hegere poëzy as fan dy troch Apollo sleine haw ik gjin weet fan. Trouwens, alwer útsein George, binne it dichters dêr't myn hertsje suver oars fan waard, doe't ik mei har yn 'e kunde kaam. Dat skeelt fansels.

Ik ha wolris tocht da' k in reynkarnaasje fan Georg Trakl wie, en dêrom wit ik ek sa goed dat Yedema syn oersetting, ferfrysking, neidichting fan ‘Ein Winterabend’ (yn it Frysk, leave berntsjes, ‘In winterjûn’) net folslein kouster is. Wêr't ik benammen oer stroffelje, is de omisje fan it wurd ‘Gnaden’, út de rigel: ‘Golden blüht der Baum der Gnaden’. Yedema hat: ‘Goudbloei is de beam mei laden’; op himsels arich fûn, mar as jo wat fan Trakl syn libben ôfwitte, dan is it dúdlik dat it iennige dêr't de man yn syn ôfbroazeljend bestean noch op hoopje koe no krekt ‘Gnaden’ wie. Koartsein: as ien him weaget oan it bewurkjen fan in oar syn teksten, moat er de biografyske feiten gjin ûnderstek dwaan.

[p. 205]

De ferlieding is grut Yedema syn oarspronklike poëzy te ferlykjen mei dy fan syn yllústere foarbylden, mar fansels hellet er har nivo net; der is yn Fryslân faaks mar Ien dy't him op sokke hichten tahâldt, dêr sil 'k it fierders net oer ha.

It langste gedicht is ‘De stêd’, dêr't de bondel mei úteinset. In frijwat tsjuster gehiel; ien dy't de omkriten fan Boalsert net sa hiem binne, kin der mar in bytsje mei wurde. It is skreaun yn in soarte fan geheimtaal, mei al tefolle folslein persoanlike eleminten deryn, dy't oer it generaal te min poëtyske lading meikrije; bygelyks it brûken fan de namme ‘Wouty de b.’, sa'n aaklike namme heart net yn 'e Poëzy foar te kommen! Der binne lykwols ek skitterende, breinferbjusterjende passaazjes oan te wizen, lykas: ‘Ta ien fideoteep fan kodeard bestean’, en de lêste twa rigels, dy't my oan de lear fan C.G. Jung tinken dogge: ‘Yn dizze grûnstof fan myn dream / Mei krûpgatten fan myn hûgenis.’

Faaks is it tafal dat it meast yndrukwekkende fers, ‘Flecht’, in sonnet is, lykwols sûnder rym. Hoe dan ek, it mei om my wol in klassiker wurde. Yn beheinde foarm sjongt de dichter mei it swarte lûd fan stront- en likefretters syn emoasje oer it fergonklike bleat; yn de oare fersen bliuwt de distânsje grutter en kinne jo minder meifiele:

Beammen waaie roeken út
En rotsjend blêdt' fan dôve prikken
Teplette flerken yn 'e bermen
Fleane nuete miuwen wei

Ljippen dwale oer de bou
Dêr't snie strielt oan de kluten
Teskrille fan it spotske wetter
Jachtet ljocht en sieddet net

Op in foarhûs ûnder beammen
Tiert út deadlik grien fan algen
In pine om ferline en in walch

Om takomst in kleare kym
Mei doarp en toer driuwt ûnberikber
Boppe grûn en fêste paden.

‘Flecht’ is eins ek it iennige fers dat folslein slagge is; yn de oare fersen wikselje tige nijsgjirrige mominten ôf mei steurende bylden en klisjeemjit-

[p. 206]

tich taalgebrûk. Sa fyn 'k bygelyks de ein fan ‘Ynterglasiaal’: ‘Sliepleas brâne wurden / Yn in liddich moed / Wêrbûten de wolven gûle’, frijwat ûnsjoch; want wat wolven binne dat, en wêrom ‘de’ wolven? Sa giet ommers ek it ritme ferlern.

De dichterlike wurkwize fan Yedema wurdt dúdlik út de twa ferzys fan it titelfers ‘Boarring’, en de noat (in brief) dy't er dêrby jout. Al it neffens de dichter oerstallige moat der ôfskaafd wurde, mar dat pakt net altiten goed út; der bliuwt in bepluze bonkerakje oer en de skientme fertart yn 'e yngewanten fan selskrityk. Dy noat nammers, en ek dy by it fers ‘Ynterglasiaal’, binne op harsels eins net minder nijsgjirrich as de poëzy dy't se besykje te stypjen; se bewize mar werris Yedema syn grutte jeften as non-fictionskriuwer.

De tema's fan de oarspronklike poëzy yn Boarring binne ferlies, en eangst foar de dea; yn ‘Ynterglasiaal’ kin bygelyks de ierde samar út har baan reitsje en lokket grousum in selskeazen dea. Erotyk, leafde en humor binne net oanwêzich. Dochs hawwe dizze fersen foar my wat yntrigearjends, der sprekt bytiden in hast Bruckneriaanske sfear út. Betonnen dwylsin. It is dêrom ek net nedich dat it Fryske folk, om him te waarmjen, dizze bondel yn it fjoer donderet.