Trotwaer. Jaargang 20

[p. 198]

Jabik Veenbaas
Helma

Under it swit waard er wekker. It hert bûnze him yn 'e sliepen - dong-dong-dong. Hy draaide syn holle fansiden. Helma hie neat fernommen. Har sliepende gesicht stuts heal boppe de tekkens út; ûnder it lytse skerpe noaske, dat yn it kessen pripke, wie alles bedutsen, oer har foarholle en iene each hong in tûfe fan it tsjûke dûnkerbrune hier.

It wie in aaklige dream. Se soene tegearre by Helma har heit en mem op besite, want it wie har heit syn jierdei en de hiele femylje kaam, bruorren en susters en oanhing. Har mem liet harren deryn. Doe't se de keamer ynkamen, siet dy al fol mei minsken: bruorren, susters, bern, it wie in ûnoersichtlike kleaune minsken en se laken allegearre sa'n bytsje heimsinnich, dat Piter hie it dalik al net fertroud. Se moasten elkenien in hân jaan, hy sels foarop en dêrnei Helma ek. Doe't er efkes efteromseach, fernaam er dat Helma knypeage tsjin har âldste broer. ‘Is der wat?’, frege er har. ‘Eh neat juh’, sei se, ‘rin no mar troch.’

Se moasten de hiele rige lâns, it duorre hiel lang, hast in ivichheid duorre it en Piter wist net hoe't it kaam, mar hy waard hieltyd senuweftiger. En doe ynienen wist er it, want hielendal efteroan siet har heit, dy moast er it lêste fan allegearre in hân jaan en felisitearje en neist har heit stie in lege stoel en doe't er dy seach, wist er fuort: op dy stoel moat ik aansens sitte.

Einlings wiene se by har heit oankommen. Dy joech him in hiel stive han, hy knypte der gewoan yn, it die sear, en ûnderwilens seach er Piter rjocht yn 'e eagen, in hiel skoft, dat dy der in bytsje dwyl fan waard en doe sei er: ‘Gean do hjir mar neist my sitten, dan kinne we even prate.’ Dat die Piter en op itselde stuit seach er hoe't Helma hielendal oan 'e oare kant fan 'e keamer sitten gong.

Ynienen waard it stil yn 'e keamer, deastil - sels de bern swijden - en de skrik sloech him om it hert. De heit fan Helma gong samar stean en sei: ‘Lit ús bidde, femylje. Lit ús bidde foar de earme sûnder dy't hjoed yn ús midden is.’ Mar ynstee fan te bidden, sa't er it by it iten altyd die, helle er hiel fluch in lyts swart krúske foar it ljocht - Piter seach sa gau net iens wêr't it weikaam - en fuort stutsen alle oare femyljeleden ek swar-

[p. 199]

te krúskes omheech. Tagelyk begûnen se in psalm te sjongen, in frjemde psalm mei in ûnfersteanbere tekst, it like wol Latyn, en se songen al mar lûder, lûder en lûder songen se en se seagen allegearre nei Piter en dy wie sa ferskriklike bang wurden dat er sa hurd as er koe nei de doar fleach, mar dêr stie Helma har mem foar, har stim hearde er no boppe alles út, en sy hâlde him har krúske lyk foar it gesicht.

Hy lei op syn rêch en syn eagen wenden al wat oan it tsjuster. De lampe en de fjouwerkantige stikken board tsjin it plafond koe er no ûnderskiede. Stadichoan saksearre it bûnzjen yn syn sliepen. ‘Ik moat der mar even ôf’, tocht er. Foarsichtich sloech er de tekkens oan syn kant op, Helma mocht net wekker wurde. Op bleate fuotten, sêft en hoeden, rûn er nei de koken ta, dy't yn deselde romte wie, hielendal yn 'e oare hoeke.

Helma hie him it gefoel jûn dat syn iensume dagen foarby wiene - de reinige jûnskoften dy't er allinnich trochbrocht op syn etaazje twa heech yn 'e binnenstêd fan Ljouwert, de freed- en sneontejûnen mei syn maten yn Don Quichotte of de Five Pennies, wol gesellich en waarm soms, mar dêrnei altyd it tsjustere treppehûs, de keamers dêr't him gjin ferrassingen wachtsje soene, allinne in herieniging mei de jonge dy't er deselde jûns efterlittenhie: Piter de Hoop, keamerbewenner, 22 jier, iensum. De radio mar oan, it bêste surrogaat noch foar minsklike oanwêzichheid, of in plaat op: in Amerikaanske sjonger raast dy oan datst net allinne stiest yn dyn lijen.

Nee, in protte lok hie it keamerbestean Piter net brocht. Doe't er earst fan 'e HAVO ôf wie, gong it noch - it lêste stealtsje eufory fan it slagjen, bliid dat dat ellindige learen einlings oan 'e kant wie. Trochleare? Neat foar him. Hy wie gjin boekeminske. Trouwens, hy hie it dochs al fier skopt yn 'e femylje: syn iennige suster hie de MAVO ôfmakke en wie dêrnei al rillegau troud, syn heit en mem hiene beide allinne mar legere skoalle hân en syn heit wurke no al wer fyftjin jier op it blikfebryk. ‘Us Piter kin och sa leare’, bearde syn mem altiten: it diploma wie thús mei bewûndering ynhelle en hie wol in wike lang it praat fan 'e dei west. Syn âlden hiene it idee dat de reade lopers fan 'e wrâld no definityf útlein wiene foar Piter: in HAVO-diploma!

No wist er sels wol better. Hurd skreppend wie er der altyd kommen, mei seizen en seis-minnen. In grut ferstân hie er net, dat wist er donderske goed, en wat oaren diene as se it diploma hiene - PABO, HBO, Atheneum - dêr begûn er net oan. ‘Dat kin ik dochs net’, hie er faak sein, en gjinien hie him der wat tsjin ynlein.

[p. 200]

De earste moannen hie er wat foar in útstjoerburo wurke - in wike as trije aktyf, dan wer in pear wiken neat, jûns stie memmes iten klear. Einlings ris wat eigen jild om hannen, as der in moanne neat te dwaan wie, kamen der sinten fan 'e steat. Aldergeloks wiene der noch wat maten fan him yn 'e stêd bleaun - in pear oan 'e stúdzje, ien al wat oan it wurk, en ek in pear krekt as hysels: no ris in baantsje, dan wer in skoftsje frij.

In healjier nei't er fan skoalle wie, koe er de etaazje krije. In maat ferhuze en dy woe him wol foardrage by de eigner. Pit er hie earst even twifele, mar de frijheid lokke him dochs wol oan; mei mem akkoarte er dat er foarlopich noch in pear kear yn 'e wike thús ite soe en omke Sake hie de souder noch fol kasten en meubels stean, dat de ynrjochting fan 'e nije went hie er goedkeap.

Doe kamen der moannen oanien dat der gjin wurk wie. Hy skreau in pear sollisitaasjebrieven, mar waard net oproppen foar in petear. Piter koe net skriuwe - ja, trije sinnen, en dan wist er it net mear. It begûn him te ferfelen om dagenlang thús te sitten. Wol hie er syn grutte en iennige hobby, mesyk út 'e jierren santich draaie, op syn nije keamer ûnbekrompen en folút útoefenje kinne - dat wol sizze: syn heit stode net mear elk healoere de trep op om te roppen: ‘Set dat ferrekte ding wat sachter, mem en ik kinne de tillevyzje hast net iens mear hearre!’ Wol hie er oant djip yn 'e nacht ta maten oer de flier ha kinnen; mar it nije rekke derôf, it waard sleur, en net in sleur fan in jûn, of fan in wike of in moanne, mar in sleur fan moannen oanien, fan in lange winter, en fan noch in jier en noch in winter.

En doe kaam Helma. Piter hie noch nea ferkearing hân. De himel wie op ierde kommen! Alles feroare; Helma raasde as in stoarmwyn troch syn libben hinne. Se wie like âld as hy, se wurke as ferpleechster yn in swaksinnigenynrjochting.

Piter wie smoar op Helma en Helma hie plannen. Helma woe trouwe, en om te trouwen moast der jild komme - se woene in bytsje in knap hûs hawwe ommers, mei in túntsje foar en achter foar de bern, fûn Piter ek net? ‘Ja, dat is ek sa’, sei er dan guodlik; dêr hie er net iens by stilstien. Piter moast ek fêst wurk hawwe fansels: Helma seach wol gauris in baan yn 'e krante dêr't er op dwaan koe. Sy soe syn sollisitaasjebrieven wol neisjen.

Piter liet it deemoedich oer him hinne komme. Dy Helma dy koe wol wat - dy krige alles foar elkoar. No ja, wurk hie er noch net, mar dat soe no mei de tiid ek wol oars komme. Piter syn heit en mem wiene wiis mei Helma. Syn mem hie alris tsjin buorfrou sein: ‘Ik woe wol dat dy jonge

[p. 201]

ris ferkearing krige!’ En no wie it dan safier. De hiele femylje fleure der suver fan op. As Helma en Piter tegearre kamen te iten, helle syn mem it sneinske servys foar it ljocht en it duorre in hiel skoft en Helma moast der och sa op oanstean foardat syn heit ‘do’ tsjin har doarde te sizzen. Dat Piter no ris yn wat oare klean rûn, wie mem ek wol nei 't sin: de bleke spikerbroeken ferdwûnen, der kamen bûsgroentsjes foar it ljocht, en kolbertsjes. ‘Oars krijst noait in baan’, sei Helma.

Der wie allinnich ien ding. Helma har âlden wiene griffermeard - har heit wie âlderling - en Helma sels ek en eins woe Helma Piter wol nei tsjerke ta hawwe. No wie Piter syn heit in sosjalist fan it âlde stimpel - net ferkeard oer it leauwe hear, dat moast elk foar himsels witte - mar Piter wist fansels hielendal neat fan 'e bibel.

Dat kaam wol goed, ornearre Helma. Sy soe Piter wol fan 'e bibel leare. Ien kear yn 'e wike liezen se no tegearre in stik út it grouwe boek en Helma lei út wat der stie. As se by Helma-en-dy thús wiene, dan waarden der spesjaal foar Piter gauris psalmen songen by it oargel. Piter stie der meastal wat ûngemaklik by te brommen; hy waard senuweftich fan dy nuvere, ientoanige lieten en trouwens, hy koe ek gjin wize hâlde. Hy wie altyd mar bliid as sokke besites wer ôfrûn wiene.

Alles gong no hiel hurd. Piter learde fan Jezus en Abraham, fan Simson en fan Noach. Helma hie ek nije gerdineh makke foar syn etaazje en nije kopkes en boarden foar him kocht. Mei syn smoken moast it ôfrûn wêze; dêr krige se pineholle fan.

Yn 'e koken dronk er wat wetter en gong er even oan 'e tafel sitten om by te kommen. Hy waard de dream mar net kwyt. Hieltyd kamen de swarte krúskes him foar de geast en dan sangere de frjemde psalm him wer troch de holle. ‘Ik moat mar even in eintsje rinne’, tocht er. Hy die de klean oan, syn skuon en syn jas, en rûn nei bûten ta. It waaide hurd; de wyn sloech him wat rein yn it gesicht. Doe't er op 'e dyk stie, seach er efkes om him hinne. Hokker kant út? Hy stuts de wei oer en sloech in steechje yn, dan koe er yn 'e lijte fan 'e huzen rinne. Healwei de stege bleau er stean en seach er efkes om, nei Helma har keamer, ien heech, ynsletten tusken de oare huzen, de swarte izeren spyltsjes fan har balkon glommen yn it ljocht fan 'e strjitlantearne. Ynienen fleach it him oan. Hy kearde him om en sette it op in draven. Hy draafde in hiel skoft lang en út alle macht, as sieten der hûndert duvels efter him oan.