Trotwaer. Jaargang 20

[p. 152]

Doeke Sijens
Wy wienen gewoan mar soldaten

De keamer wie krekt as tûzenen oare húskeamers yn Fryslân. It flierkleed hie in grimeltsje, der stie in brún bankstel en oan 'e muorre hongen sa'n acht troufoto's, de measte yn kleur.

Ek Jochem de Graaf, dy't tsjinoer my siet yn sa'n maklike stoel, seach derút sa't men dat by in sechtiger ferwachtet: it hier dat er noch hie wie griis, syn gesicht wie al fol tearen en hy makke in wat útbluste yndruk. Syn frou, dy't ús twa kear tee yngetten hie, like my jonger ta. ‘Ik lit jim mar allinnich’, hie se sein en wie nei in buorfrou tagien.

Oant no ta hienen wy it net hân oer de saak dêr't ik foar útnoadige wie. De Graaf hie my wol wiidweidich útlis jûn oer wêrom't er út it wurk rekke wie, wat der fan syn bern wurden wie en dat se hjir sa goedkeap wennen. Hy wie in ûnderhâldende prater, net in swetser, mar it gie elke kear wol mei in omhaal fan wurden.

Twa wiken lyn hie ik him opbelle en frege oft ik ek ris delkomme koe om mei him oer Ynje te praten, hy hie dêr dochs mei ús heit west? Hy hie gjin beswieren, die allinnich wat skrutel doe't ik ús heit neamde. Dat wie neat gjin nijs, de measten dienen dat yn it begjin, as hienen se de deade sels oan 'e tillefoan.

‘Sa bêst ha ik jim heit oars net kennen’, sei er derby. ‘Eins allinnich op 'e boat derhinne, dat wie op de Grutte Bear no, mar op Java hawwe wy inoar rillegau út it each ferlern. Letter ha ik him fansels wol wer op in reuny troffen.’

Doe't wy oan 't borreljen wienen, begûn er der úteinlik oer. Krekt as woed er earst witte hoe hyt at it wetter wie. ‘It is mei jim heit mar hurd gien, net? It wie in hertoanfal, fertelde jim mem my.’ Hy seach ta it rút út. ‘Se neame it de gefaarlike âldens’, sei er der efteroan.

Foardat er op dizze wize trochprate koe, frege ik: ‘Ha jo der ek hast trije jier west?’ Ik fielde my as in sjoernalist, mar ik hie it gefoel dat ik him efkes oan 'e gong bringe moast. Hy hie it wis al folle faker ferteld.

‘Nee, ik bin yn 'e simmer fan '49 weromkommen. Ik wie siik wurden. Sa'n kwaal dy't se dêr net behannelje koenen, te min medisinen. By ús thús hienen se der noch net iens mei rekkene. Ien fan myn susters wie troud en myn sweager wenne no gewoan by ús yn. It wie suver te fol.’

[p. 153]

‘En ús heit’, begûn ik. ‘Us heit wie altyd sa swijsum oer dy tiid’, hie ik him troch de tillefoan ferteld, ‘miskien kinne wy der wat oer prate.’ It wie net hielendal wier, mar oars hie er my fêst net frege om te kommen.

‘Ja, dy koe fuort wer by syn heit oan it wurk, wie hy net de iennige soan? Myn baas hoegde my net mear. It is ûngelyk ferdield. Ik ha der noch oer tocht om mar te emigrearjen, mar der is tefolle dat jin bynt hjir yn Fryslân.’ Wer seach er ta it rút út. It reinde op it kreaze gersfjild mei giele krookjes.

‘Us heit hie doe ek wol oars wollen, mar hy koe gjin kant út. Syn âlden fûnen dat it syn plicht wie.’ ‘Jawis’, sei de Graaf allinnich mar. It bleau stil yn 'e keamer. Beide namen wy in slok. It wie bêste jenever.

Us heit prate oer Ynje meastentiids as hie it in fakânsje west, it gie meast oer de minsken dêr, it prachtige lânskip en de waarmte. Hast neat oer de polisjonele aksje fan 1948 dêr't er oan meidien hie of it oare fjochtsjen dat er meimakke hie. Sa gau't ik, troch skoalle en de tillevyzje, wist wat dêr doe bard wie, moast er der wol oer prate. Oan dy petearen tocht ik werom mei in mingeling fan spyt en skamte.

Ik seach ris wat om my hinne. ‘Hawwe jo ek safolle guod dêrwei meinommen?’ frege ik, ‘wy ha it hús fol mei byldsjes, sulveren leppeltsjes en batik.’

‘Dat die elkenien. Us bern ha hast alles meinommen. Ik hie der ek myn nocht fan. Boppe ha wy noch in opsette krokkedil stean.’

Ik wist presiis hoe'nent er bedoelde. By ús hie der sa'nien jierren op 'e skoarstienmantel stien, oant de eagen derút foelen en de sturt ôfbruts. Mear as it Boeddha-byldsje dat altyd op it dressoir stie, hie dat suterige bist foar my in symboal west dat ús heit fier fuort west hie. Gelokkich helle de Graaf it ding net fan boppen.

‘It wie ek in machtich lân fansels. Oare gewoanten, frjemd iten en dan it klimaat, in fochtige waarmte, ûnfoarstelber.’ Hy wachte even.

‘Wat hienen wy ek fan 'e wrâld sjoen. Fierder as Ljouwert hienen de measten fan ús net west. En dan sjogge je samar de kust fan Afrika, komme je troch it Suez-kanaal. Nachts is it dêr noait stil, al dy lûden. It wachtrinnen fûn ik ek it minste wurk. Nimme wy der noch ien?’ Sûnder op in andert te wachtsjen geat er yn.

‘Doe't wy ús mem ferfearen, fûnen wy in protte brieven dy't ús pake en beppe him stjoerd ha doe't er yn Ynje wie.’ It wie in ynfal.

‘Sa hâlden se kontakt, no.’ Hy smakte ris en glimke doe. ‘Us heit en mem skreaunen hiel min, mar dochs, alle wiken kaam der in brief. Hoe't de bou der by lei, wat myn susters foar klean kocht hienen, allegear húslike nijtsjes. Ik ha se ek bewarre, it wie de iennichste bân mei hûs. Foar ús wie it ek wol in gerêststelling dat it libben yn Fryslân gewoan trochgie.’

‘Us pake fertelde altyd wiidweidich oer de preken dy't er heard hie.

[p. 154]

Soenen se wol witten ha hoe't it dêr wie?’

De Graaf skodholle. ‘Ik tink it net. Se hienen gjin tillevyzje, ferjit dat net. Al dy jonges skreaunen wol nei hûs, mar yn dy brieven fertelden wy lang net alles. Oars sliepten de âldelju noait wer.’ Yn 'e strjitte ried in auto foarby, mar de Graaf bleau my oansjen.

‘Us pake’, sei ik, ‘neamt wol dat er yn 'e krante de listen mei deaden lêst en yn desimber 1948 is goed te fernimmen dat er oerstjoer is, mar dêrnei skriuwt er gau wer oer wat oars.’ Alles is yn Syn Hân, sette hy er altyd by, al gean ik troch in delling fol djippe skaden. Ik sei it mar net, de Graaf wie grif net tsjerklik.

‘Ik wit it net’, gie de Graaf fierder, ‘miskien woenen se it ek wol net witte. Ik hie hjir ek noch ferkearing doe; har fertelde ik ek net alles. Yn sa'n tropysk lân is it allegear sa oars, der hienen se gjin weet fan. Der wienen froulju by.’

Hy hâlde op, realisearre him fêst mei wa't er oan it praten wie. Thús hienen wy ek wolris besocht ús heit deroer út te kloarkjen, mar hy joech nea direkt antwurd.

Hoe faak hie ik sa net sitten, hast altyd op sneintemiddei. Wie dat wat ik miste, hie ik dêrom yn in ympuls dizze frjemdling opbelle? De diskusjes hienen fan beide kanten heftich west; Nederlân hie har koloanjes sûnder geweld loslitte moatten, fûn ik. Hienen se dan neat fan '40-'45 leard? Ik hearde it mysels wer sizzen.

‘Ha jo der ek safolle oer praat? Ek mei jo bern?’ En moasten jo jo ek sa ferdigenje?, woe ik der efteroan freegje.

‘Dat begûn al doe't wy wer thús kamen.’ Syn lûd waard skriller. ‘Sjoch, wy wienen gewoan mar soldaten. Wat de polityk woe, dat wie ús saak net. Wy waarden stjoerd. En dat der jonges sneuvelen, dat men altyd noed hie, dêr wie hjir net folle begryp foar.’

Ik tink der no hiel oars oer, woe ik sizze. In foto fan jins heit yn tropeunifoarm, grutsk foar de famylje makke, kin slimmer wurde as wat in aktualiteitenprogramma oan it ljocht bringt. Der is gjin gelyk.

De Graaf prate mar troch. Ik hie him yn it moed rekke. ‘Dy hearen witte it altyd better’, sei er, ‘mar, ha se der west? Ik kin dêr sa lilk oer wurde. It wie gjin Vietnam! En de minsken, dy hienen ús leaver as Soekarno. It wie dochs al sa'n oergong foar ús. Wy hienen jierren fuort west - foar in ferlerne saak waard der sein - en wy moasten ús mar wer oanpasse. En it wie hjir allegear sa lyts, sa benepen.’

Hy geat nochris yn. Ik begûn gefaarlik sentiminteel te wurden. Ik fertelde dat ús heit werom wollen hie, letter as er ût it wurk wie - hie er it noch mar belibbe. ‘Ha jo der ek wer west?’ frege ik mar ris. ‘Nee, dat

[p. 155]

kinne wy net betelje. En de frou hat der net sa folle nocht oan.’

‘Groen is de Oetan’, mompele ik. Sa hiet in boek dat by ús yn 'e kast stie. Hy hearde it net, prate fierder oer syn pinsjoen. Op myn fraach oer it Frysk Bataljon andere hy net. It waard my dúdlik, dat er deroer útpraat wie. Hy seach my fansels ek net as in lykweardige peteargenoat - wat hie ik yn syn eagen no ek meimakke?

Koart dêrnei kaam syn frou wer thús. Se die de skimerlampen oan. Ungemurken wie it tsjuster yn 'e keamer wurden.

Nei it jûniten brochten se my nei de trein. ‘Kom mar ris wer’, seinen se tegearre. Yn 'e trein tocht ik oer dat lêste nei. Soe ik him dan freegje kinne, tinke jo dat ik ús heit syn oantinken oan Ynje bedoarn ha mei myn krityk? En soe de Graaf dan sizze: tusken in heit en in soan giet dat sa net?