Trotwaer. Jaargang 20

[p. 146]

[p. 147]

Josse de Haan
Yndyske pompeblêden

Tusken 5 desimber 1946 en 15 maaie 1948 ferskynde yn Bandoeng (West-Java) by de drukkers G.C.T. van Dorp & Co. Us Pompeblêd. Voor Bataljon Friesland in de tropen yn in oplage fan 1500 en letter 1000 eksimplaren. It blêd kaam om de twa wike út, en yn totaal binne der 36 nûmers fan 'e parsen rôle. Meastentiids bestie in nûmer út fjouwer siden, formaat A4. Yn de oardel jier fan it bestean fan it blêd hawwe fiif redakteuren de krante fersoarge. Soldaat (letter soldaat earste klasse) Cees G. Nederhoff hat alle 36 nûmers meimakke. It blêd wie bedoeld foar it Fryske Bataljon fan O.V.W.'ers (oarlochsfrijwilligers): ‘Merendeels stugge Friezen, zich moeilijk gevend, waarmee zeer veel te bereiken is’ en ‘prima mensenmaterieel, bezield met een uitstekende geest’ (argyf Definsje).

De namme fan it blêd is Frysk, Us Pompeblêd, mar dat betsjutte net dat ek de ynhâld Frysktalich wie. Fan de 160 siden dy't yn dat oardel jier beprinte binne, kin men sa'n acht siden Frysk lêze. Sa út en troch steane der ek stikjes yn dy't yn it Lúwadders skreaun binne, en Jannes de Oastganger skriuwt yn elk nûmer in brief oan Sibbeltien yn in soarte fan Oertsjongersk. Fan it bataljonslid mr. dr. Klaas de Vries liket bygelyks gjin wurd Frysk opnommen te wêzen (of minskien ûnder de inisjaal K.?). Wol skriuwt in histoarikus ûnder in pear skûlnammen oer de Fryske striid tsjin de Hollanners, oer de Tachtichjierrige Oarloch en oer de Twadde Wrâldkriich. Miskien binne dy stikken fan de lettere Fryske Akademy-direkteur, sjoen de ynhâld, stylkenmerken, de ‘wy Friezen’-gedachte en it foar leden fan it Fryske Bataljon barokke jargon. It wêrom fan dat lytse bytsje Frysktalige bydragen wurdt earne yn it blêd sa omskreaun: aardich wat soldaten kinne gjin Frysk lêze, se kinne it net skriuwe, it blêd soe foar de Hollânsktaligen net ynteressant mear wêze, en it moast gjin útsûndering foarmje. Lt.-Kol. E. Wiersma, bataljonskommandant, brûkt yn syn oppep-stikjes ien kear Frysk: ‘Fen bûgjen frjemd’.

Nêst eleminten as de funksje fan it blêd foar de troepen, foar it thúsfront en foar de militêre lieders, binne der ek oare aspekten dy't Us Pompeblêd nijsgjirrich meitsje. Bygelyks de mentaliteit fan de soldaten dy't út lytse wurdsjes te heljen is (je koene by de kapper it ‘Buchenwald-model’ oanmetten krije). Ek is der in ferskil yn sfear tusken de earste nûmers en de

[p. 148]

[p. 149]

lêste, dêr't al yn twifele wurdt oan de grutte taak, en dêr't benammen ûnwissens út sprekt oer de hâlding letter fan it thúsfront. In part fan de stikken hat in wat komyk toantsje, as wiene de lêzers bern fan in jier as tsien, en krekt as bestie der gjin earnstige sitewaasje.

Doe't ik de nûmers oan de ein fan de fyftiger jierren yn hannen krige fan sa'n âldstrider dy't der gjin belang mear by hie, sleat it daalk oan by myn ûnderfiningen út '45/'46, doe't yn myn doarp Sniep de frijwilligers byelkoar swile waarden foar de tsjerke yn 'e buorren. Ik wie destiids in jier of fiif, mar de bylden skeaten my samar wer yn 't ûnthâld. Doe't letter ‘Dillymop’, ús pleatslike plysje, nei sa'n trije jier wer weromkaam, wie it feest yn Sniep. Ik hear noch it muzykkorps út in buordoarp dat spile, ik sjoch noch de feestbôge foar it hûs fan ‘De Dil’. Letter sleat dyselde Dil ús op yn syn hok, of woe er ús as patjakkers fersûpe yn de doarpsfeart mei in stien om 'e hals. Yn in roman (Argentynske knikkerts) dy't yn typoskript klear is, haw ik dy tiid beskreaun út it perspektyf wei fan in jonkje en in wat âlder famke:

Al in pear moanne nei it ôfsetten fan de fiif jier dêrfoar troch guon ynhelle helden út it Easten gongen de nije helden op paad om de lânslju yn de tropen frij te fjochtsjen fan harren ûnderdrukkers. Men wist op 't lêst wat it ynhâlde om weidrukt te wurden troch frjemde oerhearskers. It gewisse rôp dat men yn Hollân net noflik en ferduldich ôfwachtsje koe. By eintsjebeslút soe men elkoar rjocht yn de eagen sjen moatte kinne, op frijwillige grûnslach, dêre yn dy fiere lannen oer it wetter. Wa't twifele waard leechachte. De Lytsk frege Famke wat se allegearre diene dêre by de bus, mar Famke sei dat se dat noch wol fertelle soe. Se woe no efkes harkje, en se kniep De Lytsk yn syn hân.
En se seagen elkoar rjocht yn 'e eagen, dêre foar de tsjerke yn 'e buorren. Se harken mei ûntsach nei de waarnimmend majoar dy't efkes delkommen wie, en nei de dûmny dy't op syn wize de ynjeksjespuit hantearre. Se soene allegearre ynset wurde tsjin de moardzjende en plonderjende bindes yn de Archipel, en fjochtsje tsjin de ûnhuere eleminten. Se soene rjocht en feilichheid jaan oan de tûzenen dy't dêr op wachten. Bandoeng en Tjimahi moasten wer libje. De Amerikaanske en Kanadeeske freonen hiene ommers it foarbyld jûn. Feitliken rôp it heitelân, der lei in grutte taak. De Bibel en it Hânboek foar de soldaat liken op dat stuit wol itselde boek.
De eagen glinsteren, de nije helden stapten yn de bus, it avontoer

[p. 150]

[p. 151]

toer koe begjinne. De oarloch wie noch lang net te'n ein. Famke en De Lytsk seagen mei bewûndering, en wat bang nei de manlju dy't yn de bus gongen. De dûmny en de waarnimmend majoar joegen elkoar in hân, se laken bliid, mei de tosken bleat. De Lytsk en Famke rûnen hân yn hân de buorren út. De Lytsk tocht dat it alwer feest wie, mar Famke besocht him út te lizzen dat der no in heel oar feest begjinne soe.

Ik haw twa âldleden fan it Frysk Bataljon frege foar in petear oer dy tiid en oer Us Pompeblêd. Sy hearden net by it kader, binne betrouber en net opskepperich. By beiden stiet dy tiid, goed fjirtich jier lyn, noch skerp yn 't ûnthâld. Ien kin bygelyks ferskillende wurden no noch nei sa'n skoft yn de ûnderskate talen en dialekten fan Ynje oersette: ‘Wy as twatalige minsken hiene der net sa'n soad problemen mei.’ Mar beide âldleden woene gjin trammelant, seagen fan in petear it nut net yn, en seine: ‘Wat west hat, hat west.’ Faaks hat in lytse kollaazje út Us Pompeblêd dan mear te sizzen.