Trotwaer. Jaargang 19

[p. 219]

Geart fan der Mear
In nije wei ynslein

Oer: Willem Abma, Dieden.

A.J. Osinga Uitgeverij, Drachten/Ljouwert 1986.

Willem Abma hjit de skriuwer fan dizze bondel, en dêrmei liket in nije faze oanbrutsen te wêzen yn it dichterskip fan de skriuwer dy't foar de boargerlike stân Gerben Willem Abma hjit, mar foar de Fryske poëzij oant no ta altyd (útsein dan twa útjeften dy't yn bibliofile eksimplaren by De Hynsteblom ferskynden) troch it libben gong as Daniël Daen. Ik ha dy ‘skûlnamme’ eins noait net rjocht lij e mocht, dat wat dat oangiet is dit al in ferbettering.

De achterflap fernijt ús dat de frije foarm hjir konsekwint ferlitten is, en dat no it sonnet foar kar nommen is. Dat lêste is net hielendal wier, want boer fan El Salvador heart net ta dy fersfoarm (it bestiet út sân kwatrinen). Mar fierders bestiet Dieden yndie út sonnetten. Abma hat dy foarm ridlik neffens it jûne patroan brûkt, oars soene it fansels ek gjin sonnetten wêze. Hy brûkt oer it algemien sawol de kombinaasje fan trije kwatrinen plus ien ôfslutend kûplet as de kombinaasje fan twa kwatrinen plus twa terzetten. De sonnetten binne meast ôfprinte mei wyt tusken de kwatrinen en terzetten (of kûpletten). It rymskema is frij hantearre en hat him net fêstlein op bgl. it iene abba skema ensfh. Dat lêste is fansels gjin inkeld beswier tsjin, want de dichter hat it rjocht om wat mei jûne foarmen om te boartsjen. Steurend is dan lykwols wol dat Abma inkelde kearen yn it earste kwartet in rym ‘fergetten’ hat (lykas yn ôfskie, s. 24 en auguer, s. 35), wylst de rest fan it fers dan wol in folslein rympatroan hat. De ritmyk is frij behannele, mei hjir en dêr in my wat ûnhandich oandwaande rigel, bgl. s. 18:

en God en minske foarmje in brekflak

Mar dat is fansels persoanlike smaak, dêr't oaren miskien net oer falle sille.

De sonnetten dogge wolris wat braaf oan wat de foarm oangiet, want it rymwurd stiet almeast op in syntaktyske brek, sadat echte ferrassende

[p. 220]

enzjambeminten eins net brûkt binne. Dat makket wat de yndruk fan in foarsichtige dichter, dy't him op dit glêde iis (noch) net sa goed fertrout. Abma makket ek fierders de yndruk dat de beheinde romte dy't de foarm him hjir biedt him problemen jout, want hy moat wolris syn taflecht nimme ta tige elliptyske of syntaktysk wat ûnbehelprige konstruksjes yn troch dy lytse romte feroarsake needsitewaasjes. Dat is noch dêroanta, mar der steane yn Dieden ek passaazjes dy't syntaktysk net troch de mesken kinne. Wat moatte wy bgl. mei dizze rigels op s. 7:

mar hat er ea wol witten wat er die
ken gjin distânsje noch, is wa't er wie

Dit rint al net sa moai. Noch slimmer is it op s. 24 (dêr't it earste rymwurd ek al ûntbrekt):

as alles my ferlitten hat en ik alles
bliuwt my it waar en deadestil in winterjûn
en wite wjerskyn fan nachtelike snie
earst stadich falt, dan leit yn kâld berie

der rize fragen op strjitte en stien

Hjir liket bedoelt te wêzen:

as alles my ferlitten hat, en ik alles,
dan bliuwt my it waar en deadestil in winterjûn;
en as wite wjerskyn fan nachtelike snie
earst stadich falt, dan leit yn kâld berie,

dan rize der (!) fragen op strjitte en stien

Wat de taalbehanneling oangiet, is Abma lykas yn syn romans en ek syn earder fersewurk net altiten like fertúnlik. De rigel

no tart syn libben tergjend stadich út (s. 19)

befettet in rjochtstreeks út it Hollânsk oersetten klisjee tergend langzaam, en ik kin net sizze dat ik dat hjir lije mei. Ek it ‘krytsjen fan de mieuwen [sic]’ (s. 37) docht jin wat nuver oan. By it biljertsjen moatte je wolris krytsje, mar seefûgels kinne har mar better by kriten hâlde, tink mij.

[p. 221]

De byldspraak is net altyd like suver en seit soms net sa folle. Sa lit Abma wat bespûn is Jerfleane op s. 12:

wat bespûn waard, ferfljocht

Al it boppesteande befestiget myn yndruk fan dizze dichter, dy't nei myn gefoel, wat de foarm oangiet, net altyd like goed oertinkt wat er docht. Mar al te faak haw ik Abma in dichter fûn dy't frij ûngefoelich is foar foarmferskynsels, wat je by in dichter net ferwachtsje. Ik bin hjir fansels ek net de earste dy't hjir op wiist. Dochs is men te hastich, at men út al it boppesteande de konklúzje lûke soe dat Abma hjir de muoite fan it lêzen net wurdich is. Abma op syn minst is dat yndie net (mar hokker skriuwer is altyd nijsgjirrich om te lêzen?), mar der hat ek gauris in Abma op syn bêst west. Syn wurk hat dochs troch de wil ta in grutte tematyk faak in sekere alluere. Dat is ek yn dizze bondel it gefal, al fyn ik oan 'e oare kant dat der yn Dieden sa'n bytsje fjoer(wurk) en dicherlik ferhef sit. It docht wat mêd en nuet oan. Faaks hinget dat gear mei de foarmproblemen dy't ik al sinjalearre haw. Ik achtsje Dieden yn alle gefallen net Abma op syn bêst.

Dieden is opdield yn fjouwer skiften. Stadia beskriuwt de ûntjouwing fan de minske/in minske. Ta in oantins befettet neist inkelde in memoriam fersen (de achterflaptekst brûkt, sa't wy wol gauris yn Fryske teksten sjogge, it ferkearde yn memoriam, mar in is hjir it Latynske in) ek oarsoartige fersen, û.o. boer jan El Salvador. Ofskie beskriuwt de skieding tusken de dichter en syn frou, wylst Heechsân it earste begjin beskriuwt fan in nije relaasje. It lêste sonnet fan de bondel hjit fan died, it inkeltal fan de titel fan de bondel. Dy died is de pearing, en de dichter leit hjir in ferbân tusken it persoanlike en it kosmyske (wat typysk by dizze dichter past):

in nij bestean mei 't kosmyske ferbûn
ha wy as út in aai- en siesel wûn

Dochs is yn dit ljocht de titel Dieden net sa'n lokkige kar, tinkt my. Mar ik jou ta dat bondels mei titels dy't de hiele ynhâld gearfetsje mei in lampke socht wurde moatte.

Abma is in bjusterbaarlik produktyf skriuwer. De bondel Dieden is gjin hichtepunt, nei myn idee, fan syn talrike publikaasjes oant no ta. Mar it wie nijsgjirrich him ris op in oare manier oan 'e gong te sjen.