Trotwaer. Jaargang 19

[p. 24]

Hans Westra
Ofskied fan Apollo
Petear mei Jan Wybenga

Op freedtemiddei 20 febrewaris, yn Grins, yn it sintrum, oan de Steenhouwerskade, bin ik yn petear mei Jan Wybenga oer syn byldwurk, syn skriuwen en oer keunst. Prate oer syn byldwurk betsjut dûke yn it ferline, want op in pear útsûnderingen nei, is alles fan foar 1939.

‘It wie dus sa, ik tekene, en it die wol bliken dat ik dêr wol risseltaten mei hie. Ik kaam dan by in freon fan ús heit, in Jan Bakker, en dy joech my tips foar tekenjen en sa. Mar it belangrykste wie, wy hiene op 'e kweekskoalle it fak handenarbeid, en ien fan dy dingen wie, fan dat glêde, kleurde papier, dêr moasten je allegear dingen fan knippe. Foarstellingen meitsje. Dan krije je yn 'e gaten dat dêr mooglikheden yn sitte, ek foar akwarellen mei hele lytse flakjes, stipkes, en fjouwerkantsjes. En it idee fan in knipsel hat dan de basis west, mar ik die it direkt sá. Ik die dat hielendal net mei in keunstbedoeling, mar op dat momint wie der yn Fryslân net ien dy't it sa die. Se wiene allegear folle skoalser. At je dit sjen lieten yn Fryslân yn dy tiid, dan seinen se, dy is hartstikke gek.’

De kleuren fan Wybenga syn skilderijen binne faak fel, de ljochtsjende kant it neist, om't er dat moaie kleuren fynt. De diagonalen dy't betiden in sterke perspektyfwurking suggerearje, binne yn opset in ‘heel ienfâldige menier om it flak te ferdielen’, tapast fanwege it flak dekoratyf effekt. It wurdt der ek makliker troch om lytse sketsen te fergrutsjen.

Ferskate skilderijen binne yn 'e rin fan 'e jierren ferrinneweard, troch sinneljocht of ferfal fan it materiaal. Guon binne ek troch wetterskea bedoarn. Yn lettere jierren hat Wybenga gauris skilderijen restaureare moatten.

‘Einliks is it sa, dat is in heel belangryk punt tinkt my, at je sa mei dit wurk sitte te pielen, hjir en dêr wat restaureare, dan bin je eins mei it wurk fan in oar oan 'e gong. En faak wit je ek net mear wat je dermei bedoelden...’

‘Grykse mytology hat altyd ien fan myn grutte leafhawwerijen west. Dy Persefone, dat is in heel ûntroerend ferhaal eins. Dat hat ek wat te meitsjen mei weiwêzen, sliepen. Sy wier in blier frommis, gong te blomkesyk-

[p. 25]

jen en waard doe snipt. Se kaam yn 'e ûnderwrâld en hie in soarte fan kontrakt. Om de safolle tiid komt se wer boppen. Hades, dy stiet der ek op, hy wie in soarte fan hynstegod. En Demeter, en fuotstappen. Ast âlde printen hast út de midsieuwen, dan steane der ferskeidene sênes op ien plaat en dat is hjir eins ek sa. Om meilijen mei te krijen, se dûnse tusken de blommen, en dan dat bedriigjende, hast ûnminslike fan de sitewaasje.’

‘It skilderij wie mei plakkaatferve op kaftpapier skildere, en letter opplakt en wer restaureard.’

‘De tsjustere Apollo is foar in part monoprint, d.w.s. ôfprinte fan in oaljeferftekening dy't op in glêde drager makke is. It dêrtroch ûntstiene rasterwurk slút ek wer oan op it eardere knipselwurk.’

‘Apollo stiet foar de keunst. At men jin ôffreget wat stelt it eins foar, dy keunst, dêr wie ik doe oegrysliken mei begien. Keunst is de ljochte kant fan Apollo loxias. Loxias is dûbelsinnich, tsjuster. Ast oan dy keunst begjinst te twifeljen, dan sjochst ek de tsjustere kanten fan Apollo. Dan komt dat loxias nei foaren. Eins is er gjin Grykse god, hy komt út it easten. Hy wurdt altyd ôfbylde as in strielende held, mar hy is anty-Gryks, ek yn 'e

[p. 26]

Trojaanse oarloch. Hy wie ‘Van verre treffend’, dêrom ek dy pylk en bôge. Dy poarten, hy wie ek in god fan 'e poarten, yn Mykene ha se stiennen fûn, bylden fan Apollo, dy't ta de poarten fan 'e stêd hearden. Dy kop is ek helendal net Gryks mear, mar in nuvere primitive kop. Dat wiene dingen dêr't ik doe mei dwaande wie.’

‘Dat wie doe yn it lêst, doe bin 'k der ek mei ophoden. Ik ha noch wolris dinkjes makke... ik seach der net mear sa'n soad yn. Doe kaam dy oarloch, en dat wie nochal in rûzige tiid. En doe bin ik ek begûn mei skriuwen eins.

En skriuwen yn it Frysk... it wie sa, dat men dêr mei wat nijs begjinne koe, foar de earste kear dwaan. Fierders is it in útdaging. Ik haw it gefoel dat der in heel soad dingen binne dy't ik folle makliker yn it Hollâns skriuwe kinnen hie. Mar ek dat ik my der dan te maklik ôfmakke hie. Ik fyn Frysk skriuwen altyd noch in opjefte. Frysk skriuwe is foar it museum... morbide eins. By in útstalling fan it Bûn fan Fryske keunstners, doe tocht ik wolris, wat ik foar de oarloch makke, dat wie dochs folle moderner as wat sy no meitsje. Ik sei doe ek tsjin Freark Dam, der bin ferskeidene dingen by, dy kinst fan tapassing bringe op wat ik skreaun haw.’

Uteinlik hat dat petear mei laat ta dizze útstalling yn it F.L.M.D. De ynteresse fan Wybenga foar de skilderkeunst is werom te finen yn syn fersen oer skilderijen. Yn Barakkekamp ‘Pont de Langlois’ nei Van Gogh en yn Amoeben ‘Nue’ nei Braque, mar ek ‘Plastyk’, opset as in stik byldzjende keunst, dêr't de dichtkeunst trochrint. ‘Dit is út Barakkekamp, side 35, út ‘Rhapsody foar Gep’, ‘De ljochtjierren binne foarby...’, dat slacht dus op dy ympresjonisten. En hjir side 24, dat binne allegear sintsjes út in nûmer fan Frysk en Frij, in kollaazje idee.’

Guon keunstopfettings hat Wybenga oars op in pypfol.

‘Yn Enskedé ha se sa'n tentoanstelling fan neimakke skilderijen, kopyen en ferfalsingen, en dan blykt dast dy moderne skilderijen sa perfekt neimeitsje kinst, dêr hoechst gjin grut talint foar te wêzen, dat se net fan echt te ûnderskieden binne. Ik meitsje my benammen lilk oer de pretinsjes fan dy artysten. De kwaliteitsferskillen bin foar it grutste part fiktyf. Dy artistike kwaliteit is gewoan net oanwiisber. Se slaan dy dea mei keunsten, ek op it terrein fan 'e foarmjouwing. Faak giet it gewoan om 'e namme.’

‘Doetiids wie ik nacht en dei dwaande mei keunst en dat wie wichtich foar jinsels, No sjo’ je dat op in distânsje. It is hast fyftich jier lyn fansels, dat ik sa'n bân hie. Ik mocht graach tekenje, skilderje en besocht dat sa goed mooglik te dwaan. It komt mysels foar dat ik doe wol aardich by de tiid wie, mar dat myn konneksje mei de skilderkeunst, dy erfaring, ek sa stadichoan wer weirekke is. Letter haw ik dingen dy't ek yn dy skilderijen sitte wer opnommen yn myn literêr wurk.’