Trotwaer. Jaargang 17

[p. 298]

M.J. de Haan
Op 'e rânne
Fersen fan Sybe Sybesma

Oer: Sybe Sybesma, Op 'e rânne.
Bosch en Keuning NV Baarn / De Tille BV, Ljouwert 1984.

Nei syn En Marge (1978) mei wurk, ûntstien tusken 1948 en 1977, is Sybesma no blykber op 'e râne oanlanne. ‘De yn dizze bondel samle fersen, oersettings en oare poëtyske ympresjes foarmje foar in part in neirisping fan earder wurk mar binne foar fierwei it grutste part ûntstien nei 1978’, fernijt in notysje op de achterflap ús.

Mei titels fan dichtbondels is men faak wol wat oan. Sizze se wat oer it totaal fan de samling of is it in oanhelling út in gedicht dat foar de dichter in kearnfunksje hat yn it gehiel? Of seit it faaks wat oer syn fisy op de poëzy yn 't algemien? By de titel En Marge kin men it dêr wol op hâlde. ‘It binne in soarte fan notysjes besiden it eigentlike libben: “in de kantlijnen van het leven”, sa't it op it koartst gearfette wurdt yn 'e frânske titel’, hat de dichter der sels fan sein.

Kin men de titel Op 'e rânne ek sa opfetsje? It nije Fryske hânwurdboek jout yn neifolging fan Waling Dykstra as foarbylden fan it wurd ‘râne’ yn sinsferbân: ‘De râne fan 'e feart’ en ‘Op 'e râne fan 'e dea’; fierders noch de nijfoarming ‘râneferskynsels’. Under dat lêste wurd soe men faaks de poëzy beflappe kinne. Soms kin men jin ek wolris ôffreegje, oft de dichter sels fan betinken west hat, dat er mei it opnimmen fan inkelde rymkes op 'e râne fan de poëzy belanne is.

Yn it kwatryn dat as deiboekblêd 31/7 1983 de samling ynlaat, jout er syn op 'e râne stean lykwols in djippere ynhâld:

Men skriuwt wier net om't men sa nedich skriuwe moat,
men skriuwt om't men der oars in ein oan makket,
't is joun, it is hast hjerst: de sinne sakket,
aenst is it nacht, aenst is it winter, alles fuort!

[p. 299]

Mei de titel kin men dus hiel ûngelikense kanten út.

As men de samling trochblêdet, falt allerearst op, dat dy in grut ferskaat fan dichtfoarmen fertoant: gâns kwatrinen, faak mei it easterske rymskema aaba, mar ek wol oare, sonnetten, akrostichons, haikû's en ek gedichten mei frije foarmen. De twataligens komt ek oan bod: nêst de Fryske is der in rige Hollânske fersen (ss. 20-34). It wurd jin wol dúdlik, dat Sybesma as dichter yn gâns silen mak is.

As men fan de foarm op de ynhâld oerstapt, komt men ek in grut ferskaat tsjin en dat makket it net maklik oer de totaliteit in ferstannich wurd te sizzen. In fêste ‘lijn’ sil men omdôch om sykje, dy tiid hawwe wy blykber hân.

Nei it earder sitearre iepeningskwatryn komt in gedicht fan trije fjouwerrigels, dêr't boppe stiet ‘Foar Renske’. In soarte fan opdracht? Dan wol in apartenien. Dêr folgje in hiele rige kwatrinen op - ‘yn opdracht’ stiet derby - dêr't ik my wolris by ôffreegje, oft it mear binne as aardichheidsjes foar de neamde persoanen. In beswier tsjin it opnimmen fan safolle persoanlike attinsjes is foar my en fêst ek foar gâns oaren, dat men it gefoel kriget, dat de Fryske poëzy in gefaltsje wurdt foar in klubke fan insiders. Hat Sybesma dat ek field, doe't er it kwatryn ‘Krystnacht 1983’ opdroech ‘oan alle minsken dy't my leaf binne en alle oaren’? Oan my spitigernôch net goed bestege: it leit my út noch yn net.

Op side 18 lit Sybesma rym en metrum even falle en jout er it wurd oan in Sumearsyke Job neffens in tekst fan 2000 foar Kristus. Dy tekst - yn watfoar oersetting? - sil Sybesma wol benammen oansprutsen hawwe as bewiis hoe'n lange foarskiednis it boek Job hân hat, en dêrom sil er it yn dizze bondel opnommen hawwe. It is ek wol in nijsgjirrige bydrage.

As tsjinstelling soe men hast sizze, stiet op 'e side dernêst in oersetting fan Sonnet III fan Shakespeare. In oersetting fan in sonnet en dan sa'n kryptysk gefal as ditte yn in oare taal bliuwt sa'n nuodlike saak, dat ik as net Shakespeare-deskundige folstean moat mei Sybesma syn oersetting nêst dy fan Douwe Kalma te lizzen en dan tinkt my, dat Sybesma tichter, direkter by it orizjineel kommen is as Kalma. As foarbyld nim ik de twa slotrigels:

Shakespeare:
But if thou live, remember'd not to be,
Die single, and thine image dies with thee.

Kalma:
Mar is't dyn wil dat nimmen oan dy tinkt,
Stjer ienlik, dat dyn byld mei dy forsinkt.

[p. 300]

 

Sybesma:

 

Mar libbestou fan komst'ge heugnis fij,

 

Stjer iensum en dyn wjergea stjert mei dy.

Dêrneist komt de rige Hollânske gedichten te begjinnen mei twa oersettingen fan C. Valerius Catullus en fierder in tal koarte en langere gedichten, dêr't de skriuwer sels fan seit:

Alle gedichten binne
gelegenheitsgedichten:
somlike mear gedichten,
oare - krekt: de gelegenheit!

Sa komme se by my ek oer. As in fjouwerrigelich rymstikje ‘Voor Ine, 28/3 1982’ begjint mei:

Jouw donkere ogen
zijn pijlen in mijn hart -

dan hear ik it malmûne-oargel wer en it fleurich gesjong fan:

Jouw blauwe ogen
hebben mij bedrogen

Alde romantyk fan hiel lang lyn. De twa oare rigels

ik houd van jou
omdat ik je zie bewegen.

dogge gâns moderner oan: dy ‘donkere ogen’ hawwe it him dus net dien. Dizze behindige leafdesferklearring jout my in moaie oerstap nei de ‘justjes omboude’ leafdesferklearring oan Fryslân fan G.N. Visser:

Fryslân is myn libbens sin
Fryslân ein is en bigjin,
Fryslân leit m' oan 't herte
blidens is it, smerte.

Oer de leafde yn 'e literatuer is koartlyn in tige nijsgjirrich boek skreaun troch Julia Krysteva, Histoires d' amour (Editions Noël, Paris 1983). In fassinear-

[p. 301]

jend boek, ek al is men net belêzen genôch om de skriuwster altiten neikomme te kinnen. Wat jin yn elk gefal wol dúdlik wurdt, is dat it by leafdesferklearrings altyd giet om in ideälisearring, dêr't by neiere analyze faak hiel wat oars achter stiket as wat men yn earste ynstânsje tinke soe.

Sa nimt Sybesma yn syn ‘ombou’ (side 41) sawol de sjonger as de besongene ûnder hannen.

Fryslân, ja, dat is myn sin
as ik net nei Spanje kin,
jachtfjild fan myn herte,
en gjin spoar fan smerte!

Fryslân is sa'n keine stjer,
hearlik stiiffol mei bidjer.
Fryslân ûntúchherne,
rûch- en brozemskerne.

Wol aardich betocht en mei in flotte gong deryn, mar ik mei it soarte net lije: it ferhearlike en it ferspeine Fryslân binne by einbeslút beide abstraksjes, dy't my net oansprekke. Dat ferspeine Fryslân kom ek nochris omraak oan 'e oarder yn de twa gedichten ûnder de titel ‘Yn it jier fan de Uny’.

De siden 44, 45 en 46, tawijd oan Daniël Daen (Willem Abma) - wy sitte wer yn 'e opdrachten - fertoane in nijsgjirrige foarmfariaasje.

It giet om trije sonnetten: it earste stiet om sa te sizzen op 'e kop, earst it sekstet en dan twa kwatrinen, it twadde is gewoaner, trije kwatrinen en in distichon, it tredde hat sawat itselde rymskema, mar gjin ferdieling yn strofen. It twadde, datearre 12/8 1978, mei dêrûnder ‘Op Jelle Ruerds Abma’ is dúdlik ynspirearre troch Daniël Daen syn bondel De âlde en de leave hear, as lead om âld izer.

Nei dizze fariaasjes op de strakke sonnetfoarm wit Sybesma yn it gedichtsje foar Meindert Bylsma (s. 47) de schwung en de toan fan Meindert Bylsma syn frije poëzy likegoed knap oan te slaan. (Yn gâns silen mak.)

It oan it ferstjerren fan Anne Jousma wijde gedicht (s. 50) is tinkt my mear ‘gelegenheit’ as ‘gedicht’ wurden, mar in pear rigels hawwe my wol oansprutsen as in bysûnder krekte typearring ntl.:

Jo, Anne Jousma, suver de allerlêste,
ommers fan dyën fan it oanbigjin,
utopysk ynspirearre yn Fryske sin -

[p. 302]

Leit dêr net de tragyk fan Douwe Kalma syn Jongfryske Mienskip yn besletten? It net fine kinnen fan de wei tusken de Fryske utopy - dêr't it net sûnder kin - en it reële Fryslân mei al syn lek en brek, mar dochs te goed om wei? Men moat by in besprek fan in samling as dizze - frijwat in griemmank - in, altyd persoanlike, dus subjektive, kar dwaan en sadwaande spring ik no oer nei side 64. ‘Nachtlike mimering oer Ketlik’, in sonnet, dêr't Sybesma in stikje ferfleine jongestiid en tagelyk in ferdwûn lânskip yn weromropt. My tinkt dat Sybesma syn dichterskip yn sokke oantinkens op syn bêst is. Dêrom lit ik hjir de fjouwer kwatrinen folgje, dêr't hy syn samling - fêst net tafallich - mei ôfslút.

Der rûst al maitiid troch de keale beammen,
yn febrewaris, noardlik fan De Sweach.
Men rûkt hwat net ien minske doe noch seach:
dat wûnder, net yn wurden to bineamen.

Allinnich trêdzjend de Gealeane del
- sa út en troch in auto, mar gjin minsken -
krekt in clochard sûnder ien rest oan winsken:
men trêddet mar, en wurdt ynienen kjel.

It beamte sprekt - dêr jinsen fleane ravens
en oer it paed strykt in fordwile rat -
men tinkt net iens oer takomst, doel of lot.
men tinkt allinne mar: ‘Binne der havens?’

Sa trêddet dy clochard troch de Gealeane
en wit net ienris hwêr't er hinne sil,
al fielt er oan: de maitiid is op til;
lykwols: is der in haven, earne, earne?

Is dy clochard net in omstipper dy't yn 't plak kommen is fan de swalker yn it bekende sonnet fan R.P. Sybesma en foarmje dizze fjouwer fjouwer-rigels dêr net in soarte fan pendant fan? Foaral it lêste kwatryn komt hiel ticht by it earste fan it sonnet:

De swalker fielt de kâlde nacht al kommen,
As sinne jounglâns jit oer 't stille gea;

[p. 303]

 

Hy woe sa graech syn jimmer wurge lea

 

In rêstplak jaen, dêr't him gjin soargen komme.

En slút it lêste kwatryn fan de fjouwer fjouwer-rigels ek net moai oan by it ynliedingskwatryn fan dizze samling? Al wie it dêr hast hjerst en is no de maitiid op kommende wei.

Oan 'e ein fan in besprek wurdt ferwachte, dat men sokssawat as in einrekken opmakket. Dat bliuwt wat in minne goai: der sitte my wat tefolle gelegenheidskadootsjes mei adreskaartsjes yn dizze samling, al is dat faaks wol noflik foar wa't nochris in skripsje meitsje sil oer de Fryske poëzy yn de tachtiger jierren. Poëzyleafhawwers moatte har dêr lykwols net troch ôfskrikke litte: de dichter Sybe Sybesma kin syn fak en hat wier wat te sizzen. Dizze bondel jout dêr genôch bewizen fan.

De fersoarging fan de útjefte is lykas wy fan dizze útjouwers wend binne: yn oarder, passend by it eardere En Marge, mar mei in oar kleurke.