Trotwaer. Jaargang 17

[p. 33]

Wieke de Haan
Lokkich hat Simke noait in broerke hân

Simke Kloosterman Wêrom is dy namme sa'n begryp wurden? Troch it wurk dat sy ús neilitten hat, of troch de neitins oan har persoan? Unmiskenber troch beide: persoan en wurk binne tige nau ferbûn.

Doe't Simke Kloosterman ferstoarn wie, kaam der in troch harsels opstelde advertinsje yn 'e krante mei de meidieling, dat de skriuwster fen Ruth, De Hoara's fen Hastings en It Jubeljier ferstoarn wie. Douwe Kalma, dy't har lichaamlike ‘út’ en har geastlike ‘oan’ freon wie, fûn dat hjir de triomf yn trochklonk, sokssawat as ‘myn omskot is dea, mar myn geast libbet fierder yn myn wurk’. Mei oare wurden, sa as sy harsels seach: sy wie har wurk.

Dat is dêrom sa nijsgjirrich, om't sy dêrmei oanjout hoe wichtich as har wurk foar har wie. Yn it boek Vrouwen, mannen en intimiteit, skreaun troch de Amerikaanske sosiaal-wittenskiplik ûndersykster en psycho-therapeute Lillian Rubin, freget dizze frou oan fetskate froulju om harsels te beskriuwen wat en wa't sy binne. Op in pear útsûnderings nei, anderje se allegear dat sy aardich, leaf, sêft, waarm, freonlik, soarchsum, attint, hertlik en belangstellend binne, dat sy goed nei oaren harkje kinne, ensfh., koartsein: de typyske dingen dy't meastal oan froulju taskreaun wurde en suver hast stereotyp binne foar de besknuwing fan de froulike persoanlikheid.

Noait ien dy't harsels beskreau yn relaasje ta har wurk. Hoe't it ek sein waard, dúdlik of minder dúdlik, yngewikkeld, of minder yngewikkeld, it idee wie itselde: ‘Myn wurk is wat ik doch, net wat ik bin’. Bewust of ûnbewust fan it gefaar dat der driget foar de frou as sy der op stiet om erkend te wurden yn har nije rol (nammentlik dy fan de op prestaasje rjochte, mooglik agressive frou, dy't sosjale rolpatroanen skeint). Gefaar foar har houlik, gefaar om mei de rêch oansjoen te wurden, of om út 'e hichte behannele te wurden of om fernedere, of lytsachte te wurden

Wy sjogge dat manlju harsels wol frijwol útslutend fia har wurk definiearje en froulju hast allinne mar fia harren relaasjes. Lillian Rubin soe wol graach sjen wolle, dat minsken harsels nòch oan 'e hân fan har wurk, nòch oan 'e hân fan harren relaasjes definiearje soenen. It is de sosiologe pas goed nei 't sin as de minsken sizze. ‘Ik wurkje ik libje, ik leavje, dus ik bin’.

Boppedat seit sy dat ien fan de wichtichste maatskiplike ferskynsels de machtsferhâlding tusken manlju en froulju is. Neffens har wit elkenien dat

[p. 34]

froulju minder macht hawwe as manlju, as it no it houlik, in echtskieding of de arbeidsmerk oangiet. De froulju witte dat, en de manlju mei wa't sy te meitsjen hawwe, witte soks ek. Ek al binne sy har der net altyd like bot fan bewust, sy hannelje der beide neffens. Sa stjoere manlju min of mear subtile boadskippen út oer winske en ferwachte hâlden en dragen fan froulju. Froulju begripe it boadskip en besykje harren hâlden en dragen dêrneffens oan te passen.

Yn dit ferbân kin sein wurde dat froulju har rol spylje. Sy hâlde en drage har mijend, sy binne hoeden om it lykwicht net te fersteuren en besykje om de grinzen fan de tolerânsje fan de manlju net te bûten te gean. Sa wurdt it kennen fan de machtleazens ta profetsy ferheven. Froulju lizze harsels beheinings op, wylst manlju dat net dogge.

En sa giet it neffens Lillian Rubin altyd tusken machtigen en machtleazen ‘Efter elk fersyk leit in drigemint, bytiden mei opset sin sa bedoeld, ek wolris net as sadanich bedoeld. Mar salang as bedriging mooglik is, salang't de iene minske de macht hat om de oare minske needsaaklike dingen te ûnthâlden sil de machtleaze it fersyk as eask ûnderfine. Dat is de psychology fan de machtleazen, it is der in direkt gefolch fan. As it no is by froulju, by etnyske minderheden, by earmen fan hokker hûdskleur dan ek, sels tusken âlden en bern, dizze psychologyske ferskynsels fan de machtleazens feroarje de ferhâldig tusken de machthawwers en de machtleazen yn in jimmer rûngeande sirkel dêr't men min út ûntsnappe kin. Dat kin allinnich in manmoedigen ien, of in befoardiele inkeling’.

Sa, no binne wy op it punt dêr't ik Simke Kloosterman wer yn it ferhaal behelje wol. En de lêzer (m/f) moat sels mar útmeitsje oft Simke Kloosterman no in heldhaftigen ien, in befoardiele inkeling, of beide tagelyk, wie.

Feit is wol, dat Simke troch in geunstich op inoar ynwurkjen fan opfieding en karakter ta de minske wurden is dy't sy wie.

Simke Kloosterman is yn har jeugd net ôfremme, mar krekt ôfgryslik oantrune om te skriuwen Har hiele opfieding wie in fiedingsboaiem foar har lettere skriuwerskip Sawol fan memme as fan heite kant kaam hja út in laach fan skriuwers. Hoewol't har heit net har natuerlike heit wie, makket dat hjir gjin sprút út: erflikheid of myljeu, wat docht it derta? Sy kin har skriuwerskip urven ha fan har (natuerlike) foarfaars en it is ek krekt likegoed mooglik dat sy har it skriuwerskip eigen makke hat ûnder ynfloed fan it myljeu dêr't sy yn opbrocht is.

Simke Kloosterman is oanmoedige ta selsstannigens, ûnôfhinklikens en frijheid. Dat lêste benammen om't har heit en mem in minne, hast fijannige ferhâlding hienen. Mei dat foarbyld foar eagen, soe men stelle kinne, dat it houlik har dêrom allinnich al noait sa oanlake hat. Simke har heit hat it yn 't earst-

[p. 35]

oan net barre mocht om skriuwer te wurden, mei dêrom hat hy syn winsk om te skriuwen en te dichtsjen op syn iennichst bern projektearre. Sy soe, as sy derfoar fielde alteast, al de kâns ha moatte om te skriuwen. Pikant detail is hjir wol, dat ik der net foar yn doar te stean dat Simke har heit likefolle enerzjy yn har stutsen hie, as Simke ek noch in broerke hân hie (ek al hie Simke dat sèls altyd graach wold, om't sy har wolris wat iensum fielde).

Simke Kloosterman hie nocht oan 'e skriuwerij, dat die al rillegau bliken en troch har karakter (en finansjele ûnôfhinklikens!), hat sy it oprêden en wurd in ferneamd skriuwster. In karakter fan trochsette en apart wêze. Nachts as sy ynspiraasje hie, tsjokke segaren smoke om net yn 'e sliep te fallen. Har leeftyd net priisjaan wolle: har ferloofde moast op 'e P.B. gewaar wurde hoe âld as hja wie. Foar It Jubeljier hat sy, om de sfear goed te pakken krije te kinnen, in pear nachten troch it âlde Ljouwert omswalke, wylst in resjersjeur op in earbiedige distânsje in each yn 't seil hood! Doe't sy stoarn wie, seagen de minsken nuver op, want Simke Kloosterman hie no ynienen prachtich sulvergriis hier, wylst nimmen har oars kend hie as mei in moai bosk swart hier... En dat binne noch mar in lyts tal foarbylden fan hoe't sy furore makke en wat har as persoan ek no noch krekt sa nijsgjirrich makket.

Simke Kloosterman is har hiele libben allinne bleaun, op in pear koarte ferhâldings nei, dêr't dy mei Douwe Kalma wol de femeamdste fan wurden is. De eangst fan in soad froulju om net ‘oan 'e man’ te kommen, sadree't sy ‘gelyk’ oan 'e man binne, dêr hat Simke Kloosterman har net oan steurd. Sy hie in hege eigenwearde, wêrom soe sy har eigen literêre karriêre op 'e sigen sette foar in manspersoan? Dy hege eigenwearde wurdt troch guon minsken wolris as heechhertigens ôfskildere. Wêrom? Omdat sy net oan it byld fan de ‘echte’ frou foldocht? In frou heart allinnich mar ‘froulike’ eigenskippen te hawwen. In frou mei net grutsk, eigenwiis, lit stean oerdreaun wêze, nee, sy heart ommers ûnderhearrich, leaf en beskieden te wêzen?

Simke hie wol yn 'e gaten dat sy net trouwe moast as sy alteast har eigen gong gean woe. Sy koe min krityk ferneare en mei dêrom hat de gedachte, om in man as echtgenoat njonken har te hawwen, dy't eat oer har wurk sizze soe, foar har min te ferdragen west. As wy dizze tins yn it ramt fan Lillian Rubin sette, soenen wy dizze eangst foar it houlik (mooglik minne relaasje lykas har âldelju en mooglik krityk fan Douwe) ynterpretearje kinne op de neikommende wize: sy wie har mar al te goed bewust fan it manlike machtsgefoel en fan de frou as oanhingsel (al hie men dan yn har gefal earder prate kind fan ‘sydsulver’, omdat sy der altyd like eptich, fersoarge en deftich útseach!). It dúdlikst docht dit bliken út it gedicht ‘De wylde fûgel’, dêr't Simke Kloosterman suver al oankommen fielt hoe't it gean sil as harren ferkearing trochset:

[p. 36]

‘En ienkear! dan eangst my dyn sterktme,

Dan wol 'k myn frij! sa 's alear...’

Sy woe net ha dat de minsken dingen út har priveelibben te witten kamen, de omstriden leafdesbrieven binne hjir in tige sprekkend foarbyld fan. Sy woe dúdlik de status hawwe fan skriuwster - dichteresse en dy fertsjinnet hja ek. De eangstfallige hâlding tsjin har privee - en gefoelslibben oer, komt grif út kwetsberens wei. Soe Simke Kloosterman har kwetsber opstelle (har gefoelens dy't sy û.o. foar Douwe Kalma fielde, publisearje en dêrmei in beskaat taboe trochbrekke: soks die in fetsoenlike frou yn dy tiid net), dan soe sy har ‘macht’ kwyt west ha. Dêrom die sy faaks ek sa geheimsinnich oer har ‘djipste’ tinzen: ‘de greatste en moaijste dingen fen mysels, nou dy sitte noch wol trije, fjouwer doarren fjirder en der binne slotfêsten op, nou Lips is der neat by!’ (Brief fan Simke oan Douwe Kalma, 21 XII 1924)