Trotwaer. Jaargang 16

[p. 224]

R.H. Postma
Mar wy libje

In kâlde wyn boazet oan, swier ladene wolken driuwe oan it swurk, en yn de fierte iepenje harren de poarten fan de hel. Mei de krêft as fan in orkaan stjoert er syn foarboaden it lân troch. Op 'e barrikaden fan de fêsting is it no noch stil. Mar lang sil dit net oanhâlde, de swarte skaden jachtsje troch it gea. Der binne al ferskaten dy't huverje, beneare troch in net te ferklearjen fielen fan ûnrêst en ûnwissens.

Fûgels flechtsje, hûnen spoekgûle yn de strjitten, minsken smite mei stiennen, dat se harren mar stil hâlde sille, oppakke, nei it hûs geane, dêr't harren baas wennet. Ommers, nimmen wol it wêze, dat de strôt him ticht knypt, dat de earen begjinne te sûzjen, of dat de druk yn 'e harsens tanimt.

‘Kâld, net Maaike?’

‘Hjerst, Goffe.’

‘No.’

‘Sis dat wol.’

‘Ik gean mar yn 'e hûs.’

‘Ja...’

‘It is te kâld om hjir sa...’

‘Ja de waarman...’

‘Ik wit it...’

Ider giet syn wei, petearen snije gjin hout, binne makke út sinleaze wurden sûnder ynhâld, allinne om it praat geande te hâlden. Of, en dat is tige reëel, om harren bangens en eangst systematysk foar de oaren ferburgen te hâlden. Yn dizze tiid fan massaproduksje en wrâldmachten past it ommers net om lytsman te wêzen. Alles is grut, alles blinkt en skittert. Lytsens en benyptens ha gjin plak mear, lit stean fan earlikens en oprjochtens.

Tusken fjouwer muorren en in dak sykje se in hinnekommen. Felle ljochten komme rûnom oan, spoekeftige skaden glide oer ruten en muorren, de stêd wurdt stadichoan mear ferljochte ûnder in feal-grize loft dy't al mar tsjusterder wurdt. Fan ferskate kanten komme lûden fan musyk; de

[p. 225]

radio ferbrekt de stilte - de grutste fijân fan in soad minsken. De grillen geane de harkers oer de lea: lûden fan it requiem, kleisangen en treurmuzyk skowe troch de ‘manjefike haifai boksen mei hege modulaasje, twiter, wûfer en bas’ de keamer yn.

Yn it djipste hertsje fan 'e stêd stelle de mannen fan eare en oansjen har op. Hja hawwe in heechweardige oplieding hân op ynternasjonaal nivo, en hawwe oefene yn de kjeld binnen de poalsirkel.

‘B'trij, jou acht!’

‘Rêst’

‘Jou... ACHT! Foarú.....t - Mars...’

Der giet in skok troch de manskippen en as ien grut lichem komt it yn beweging en giet ut foarút; op oare plakken klinke soartgelikense oarders en stelle de rigen harren op yn slachoarder. De Witen, klear om te fjochtsjen tsjin alles wat har en dyjingen, dy't by harren hearre, bedriget om oan gefaren fan ûnderdrukking en benearing te ûntkommen. By de útgong ûntstiet wat kreauwerij, in lyts misbegryp makket dat twa kompanjyen fan it fuotfolk tagelyk nei bûten sille. De stellingen binne rûnom, yn en bûten de stêd, it stiel rattelet troch de strjitten, driigjend stekke de lopen foarút, de antlitten binne strak en stram, en, hoewol't it tsjuster oerhearsket, is der wat fan in fûle gloede ûnder it fel te sjen.

Mei lûde úthalen begjint in sirene te janken, ljochten falle út - in befel fan hegerhân; musyk swijt stil, allinne it monotone dreunen fan de learzens stampt troch de strjitten en wurdt omlyste troch gerattel fan stiel op stien.

By de brêge moat elk út de maat rinne, sadat de skroeven en bouten net los trilje, dan wurdt it stil,.....hiel stil, nee, deastil.....der is oars neat mear te hearren as it waaien fan de wyn troch de beammen, de wyn dy't stadichoan oergiet ta grutter geweld. De iennige dy't gjin partij keazen hat, en, frij fan alle politike oertsjûgings en godstsjinstige streamings, allinne mar waait en skuort oan tûken, blêden en it ûnrant yn 'e strjitten fier fuort blaast.

Fan de oare kant, fuort, fier fuort, komme se oan, lang ha se al klear stien, wachte op de goeie tiid. En dy is no, no sil it dan heve. Se ha har klear makke, optúgd foar dit grutte barren, dat fan grut belang wêze sil foar it fuortbestean fan dy mienskip - fan dy en oaren, fan folle mear? It hat der alles fan.

Se ha harren ferdield yn partoeren, ien foar de fine streken en kneepkes, ien foar frontaal en donderjend geweld, foar de earste klap, ien foar de

[p. 226]

lange sike en de lêste is geheim, sa geheim dat alle rieden dêrnei idel en eigenwiis lykje soe.

Dan ynienen ferbrekt de swarte dize oan 'e kimen, in helsk ljochtsjen fan de Readen spant in magyske tsjoen oan de loft.

‘In nije dei?’

‘Bist n't wiis? om ien oere yn 'e nacht?’

‘Fielsto dy ek sa beroerd?’

‘Moatst dy de bek hâlde.’

‘Us mem hat sein...’

‘Tochtste dat ik it moai fûn om hjir...’

‘Ik sil dy sizze, ik ha krekt al om in flechtplak socht.’

‘Stil, de kommandant...’

It petear falt wer stil. De driging nimt ta, de reade gloede wurdt fûlder. It is as kinne de mannen it fiele, in lucht fan brân komt tichteby, se steane spand, der stiet al ris ien te kokhalzjen, oaren draait it wyt foar de eagen. In oaren smyt flokkend syn helm op 'e grûn en skuort him mei beide hannen oan it hier fan syn kop, it skom en brûs fIjocht him ta de mûle út en hy stampt mei syn fuotten. In pear fan syn maten smite him achter de boskjes oer de munysjetekken, hy kriget in bats kâld wetter oer de holle en bekomt dan wer wat.

Underwilens komt it reade skynsel tichter en tichterby, en noch foar't se it goed en wol witte kinne, binne dêr de earste knallen, daliks oerstimd troch it ratteljen fan mitrailleurs; fan alle kanten komme no lûden, flokwurden, kletsen fan stiel tsjin stiel; mortieren sjitte granaten, floitsjend jaget it troch de loft, der stoarte huzen yn, âlde bynten fan ieuwen lyn sakje kroanend yn elkoar, kalk falt út 'e foegen, splinters glês fleane rûnom troch de loft - bloed, fergif, dea en driging rane yn inoar. De hel is wierheid wurden, tiid en oere ferlieze betsjutting, ivichheid en libben steane njonken inoar.

Skiere dizen lûke heech troch de loft en bûge har fol ferwûndering oer dit barren nei inoar, earst sjogge se it wat oan, dan nimme se it beslút dat dit net langer kin, der ‘moat’ wat oan dien wurde.

En do en ik? Ik kin neat mear sizze... ik stean op distânsje, it rekket my, it benearet my, ik wol wat sizze, mar ik kin net, ik meitsje fûsten fan myn hannen, se fiele my klam, de holle dwilet my, ik moat spuie, ik wol roppe, roppe oan dy, want do... do bist ommers it slachfjild, do bist de stêd, do bist de driging fan bûten, en do bist sa wyt, do leist dêr mar te lizzen, wêrom no?

De knallen geane mar troch, it bloed streamt oer de grûn, it lân kleuret

[p. 227]

read, lichems wurde teroppe, oan stikken skuord, as wienen se net yn tel.

En de skimen bûge har iendrachtich, stekke de hannen nei dy út, binne it gripende kloeren? Kloeren dy't noch mear stikken skuorre?

Nee, nee, it binne... ik... nee

‘Nee...’ raas ik lûd, ‘ophâlde...’

Se hearre it net, se lykje dôf, blyn... Mar ik sjoch it ferkeard, it binne sêfte hannen, hannen mei ark, dy't better meitsje, dy't besykje om... mar, se wurde tsjinwurke.

De mortieren saaie harren deadzjende frucht troch de loft, brisant en fosfor struie in spoar fan ferdjer. Ik wol flechtsje, krûp yn in hoekje by de muorre, it hûs fan de buorlju stoart yn, de muorre fan ús hûs kreaket, ik klau oer de flier en sykje myn brot by inoar, wat moat ik hjir noch langer, ik moat hjir út sjen te kommen, rûnom oan alle kanten om my hinne laket my de dea ta, it bloed jaget my troch de ieren, it herte bûnzet my, de sliepen binne oeral en it swit dript my fan 'e holle... Komt der dan nea in ein oan?

Stadichoan ferdôvet alles, it knallen wurdt minder, komt der feroaring yn 'e sitewaasje? Is der dan dochs in kear? In kear te'n goede? Mar wat... hoe sil...

In wite dize lûkt oer my hinne en ik wit fan neat mear, ik reitsje yn in frjemde tsjoen, tusken dreamen en drôgjen, of is dit de dea? Underwilens sjoch ik dy net mear, bisto dea? Hoe sit it mei dy? Ja? Nee? Alles is ûnwis, allinne in wyt skaad lûkt fuort, fierders wurdt it stil, dea ende deastil...

It is ljocht, as ik myn eagen iependoch. Ik bin net dea, ik lis tusken it pún fan wat ienris mei folle muoite boud is, mar ik kom oerein, ik kin gewoan rinne, alles liket yn oarder; dan sjoch ik dy - wyt, sa wyt as kalk, mar do bist ek net dea, de lippen binne dy sûnder folle kleur, mar dyn eagen ljochtsje en do libbest...

En dan, ik wol wat sizze, mar wat? Wat moat ik sizze? Wat ha wy no oan holle frasen? Neat ommers, it fielt my dôf mar dochs... dochs is de benearing fuort, want wy libje! En do leist der o sa stil en wyt hinne, dochs bist sûnder skuld. Wy sille libje!