Trotwaer. Jaargang 14

[p. 147]

Ik skriuw dy noch

Wie it net de grutte Alexander Graham Bell dy't in 1922, it jier fan syn ferstjerren, yn it paradyslik tún efter syn kapitale villa te Baddeck (Nij-Skotlân), ûnder in tillefoangrize himel en mei de sinne as in Gouden Gids tusken de tûken fan 'e linebeam, it neifolgjende brief skreau? Nee. Mar it brief is der net minder wier en nijsgjirrich om:

Oan de redaksje fan Trotwaer

p/a Goaitsen van der Vliet

Postbus 3589, 7500 DN Enschede

Baddeck, 1922

Bêste Goaitsen,

In minske fynt wat út! En dat is dan fuort it grutte ferskil mei syn Skepper. Nim no bygelyks Mysels & Konsorten. Ja, want dat wie dochs ommers in hiele útfining, net, sa'n tillefoan. Dat wurden, like fûl as wetter troch in túnslang, troch in triedsje fan Sprekker nei Harker brûze kinne om dan de lêstneamde samar kâld op 'e húd te batsen, wa hie dêr ea gedachten op hân? Lykwols, it muoit my wat ik dien ha. Ut it feit dat ik dy no net skilje (asjeblyft net: belje!) mar skriuw, kinsto al opmeitsje dat ik mei ús eigen breinbern neat mear te krijen ha wol. De tillefoan is in agressyf en hurry-hastich kommunikaasjemiddel, dêr't men gâns hurder by tinke en prate moat as dat de harsens mei goed fatsoen neikomme kinne, ek al mei men dan miskyn rekkene wurde ta it primêre laach. En stilte is dalik deadlik. Boppedat jout er foer oan 'e falske ûnderstelling dat der mei him yndie sprake is fan kommunikaasje. Kommunikaasje bestiet ommers net, foar de tillefoan likemin as feestoefees ûnder fjouwer-as-mear eagen. Minsken ferpakke har tinkbylden yn minsklik praat, mar it ear dêr't it op har manier foar ornearre is, fungearret inkeld as klankboerd foar har eigen prakkesaasjes.

Nee, dan it brief. Dat is teminsten earlik. Briefskriuwe is prate tsjin in muorre fan papier. De adressearre persoan efter it rút is, at er al net fiktyf is, yn alle getallen figuratyf. Skriuwe is ek: riddenearje op diktear-

[p. 148]

snelhyd, want papier is ommers geduldich. Of sis dat it in film montearje is fan 'e bylden dy't har bytiden yn dwylsinnige folchoarders en mei ferpletterjende faasje oppenearje kinne. Dêrom binne petearen, lit stean tillefoanpetearen, broeikassen foar brike setten, hastige konklúzjes en ûnfolsleine argumintaasje, in minske suver ûnwurdich.

Ik hie it witte kind: in útfynsel fan minsken kin net meunsterje tsjin 'e krejaasje-fan-Hegerhân fan wat wy kenne as de natuer. Adam krige in poatlead mei en Eva hie in hûd sa blank as houtfrij briefpapier. It skriuwen is net útfûn dus, mar skepen. It sil it minskdom, likegoed as it sykheljen, it iten, it rinnen en it sliepen, dan ek beselsskipje al de dagen fan syn bestean. Ik winskje dy en de oaren in soad sterkte ta by de tarissing fan jim brievenûmer yn 1982. At ik noch in bytsje libben tegoede ha, wol ik noch besykje om in bydrage te leverjen. Mar dêr hear ik de tillefoan.... ik skriuw dy noch!

Mei freonlike groetnis,

A.G. Bell

Dy bydrage fan Bell is 'm dus net mear wurden, mar it brievenûmer leit der. At de man gelyk hat en it skriuwen fan brieven is yndie prate tsjin in muorre fan papier, dan sil der net iens sa'n grut ferskil te merkbiten wêze mei elk oar sljochtwei Trotwaemûmer, om't itselde wolris jilde koe foar skriuwen yn syn algemienens. Sa besjoen soe in brief dus neat mear wêze as in frijwat tafallige foarm om persoanlike ideeën yn kwyt te wurden, mei as iennichste punt fan ferskil dat ien persoan it plak ynnimt fan it lêzerspublyk. De suggestje fan intimiteit jout oan it (mei tastimming fansels) iepenbier meitsjen fan sa'n brief in beskate spanning mei, om't it publyk no oer it skouder fan 'e persoan hinne meilêze kin wat de skriuwer yn in sfear fan persoanlikens him of har tabetroud hat, ek al wied er dan nei alle gedachten sels noch it measte benijd nei de útkomst en de úteinlike skakearring fan syn riddenaasjes op papier: De earste lêzer fan in brief is de skriuwer derfan.

Ien fan de byldzjende keunstners dy't wy frege ha om dit nûmer mei slúfkeunst op te kwikken, hat syn slúf omstrûpt weromstjoerd ûnder it motto ‘het binnenste buiten’. Net allinnich it publyk meitsjen fan persoanlike brieven (in contradictio in terminis en dêrom de omkearde wrâld) is dêr tige krekt mei typearre, ek it skriuwen fan in brief sels is neat oars as dat: de pinne út 'e skroeven, it lid fan 'e skriuwmesine, it pandak fan 'e harsens en it hert oan 'e bûtenkant fan it liif. Lectori Salutem!

De redaksje