Trotwaer. Jaargang 14

[p. 106]

Rudy Bremer
Snoarket dêr in âld gelûd foarby?
Snorkt daar een oud geluid voorbij?

Josse de Haan / De dei fan de kraenfûgel/De dag van de kraanvogel (fersen) Koperative Utjowerij, Boalsert 1979, priis f 15,00.

As besprekker fan 'e dichtbondel De dei fan de kraenfûgel/De dag van de kraanvogel fan Josse de Haan haw ik ien foardiel, ien neidiel en twa foaroardielen. Myn foardiel is dat ik Josse de Haan noch noait met haw, dat hij mij noait wat dien hat, en dat ik (o skande, sil er grif tinke) gjin oar wurk fan him ken, dat ik stean alhielendal frij tsjin disse dichtbondel oer. Myn neidiel is dat ik net Frysktalich bin: ik kin it Frysk net prate of skriuwe en mar amper ferstean. Lêze doch ik it al jierren, en faak mei nocht en wille, mar ik haw it noait echt leard, dat bepaalde nuânses sille mij wol ûntkomme. Feitlik kin ik allinne de Nederlânske tekst fan disse twatalige bondel echt folslein be-oardielje, en wêr't dy tekst hjir en dêr neffens mij in bytsje fan it Frysk ôfwykt, moat ik mar oannimme dat De Haan wol witte sil hoe't er syn eigen wurk út syn memmetaal yn 'e lânstaai oersette moat - of oarsom, want it kolofon op s.80 ferdútst ús dat likernôch de helte fan 'e fersen earst yn 't Frysk, de oare helte earst yn it Hollânsk skreaun is. Spitigernôch stiet de hiele bondel troch it Frysk lofts en it Hollânsk rjochts, en kin de lêzer sadwaande net samar per gefal útmeitsje nei hokker kant De Haan oerset hat. Mar goed - yn dit besprek giet it bij einsluten net om 'e kwaliteit fan 'e oersetting mar om dy fan 'e fersen.

En dan komme daalk myn twa foaroardielen om 'e hoeke kypjen dy't folie wichtiger binne as it al neamde foar- en neidiel. It is ferfelend om oan in besprek fan oarmans wurk begjinne te moatten mei wiidweidich gepraat oer myn eigen ideeën, mar méi Dr. W. Schönau (‘Over de waarde der psychoanalyse voor de literatuurwetenschap’, Trotwaer 1975: 267-270) liket it mij, yn dit gefal dôch, nuttich ‘dat de onderzoeker positie kiest’, en dy posysje eksplisitearret, ‘daarmee de denkwereld aange-

[p. 107]

vend, waarin hij zijn uitspraken over literatuur doet’. Dat dêr geane we dan.

Myn earste foaroardiel ferget nochal wat útlis, want it hinget gear mei it ‘probleem fan foarm en ynhâld’, ‘roundabout which our age has, for lamentable reasons, heard so vain a babble’ (Henry James oer ‘it probleem fan it koarte ferhaal’). Sûnt it loslitten fan 'e ieuwenâlde opfetting as soe de foarm inkeld de ferpakking fan 'e ynhâld wêze en allinne goed wêze foar de uterlike opsnolking fan dy ynhâld (wêrbij't dus bijgelyks rym, metrum, en ritme - en de dêrmei gearhingjende wurdkar - èn de byldfoarming, rigellangte, en kûpletyndieling beskôge waarden as foar de eigentlike ynhâld fan in fers, it boadskip of de meidieling net ta de saak dwaande dekoraasjes), ha wij yn ús ieu hiel wat meimakke. ‘De ynhâld siket him in foarm’ - ach, 't is mar in byld, en alhoewol't it eigentlik ûnsin is (in ynhâld is gjin organisme en hat gjin sykorganen), kin der as metafoar noch wol oer praat wurde. Mar at je dan freegje: ‘Wêrom dan krekt dísse foarm foar dý ynhâld’, krije je steefêst as antwurd: ‘Dat wie de iennich krekte foarm’, of, wat minder healwiis, mar bij einsluten noch ûnsinniger: ‘Dat wie sa't skynt de iennich mooglike foarm foar disse ynhâld’. En dan tink ik: jaja, sa hat myn hûs seker ek syn foarm socht, en syn hjoeddeiske foarm as ‘iennich goeie’ of ‘iennich mooglike’ fûn - mar dy lytse koken foldocht mij net sa bot en dy sloop ik der lekker út om him te fergrutsjen, wêrbij't it mij taliket dat de foarm wol deeglik feroare wurdt, wylst sawol de ynhâld yn kubike meters as de kadastrale ynhâld ‘huis te Thesinge’/of de kontinginte ynhâld ‘behuizing van R. Bremer’ gelyk bliuwe.

‘Allinnich de foarm is waarnimber en bestudearber, de ynhâld is net te achterheljen en kin dus net oer praat wurde’ - wel ja! Wurden betsjutte neat, dus kinne je in fers ek bestean litte út skandearringstekens. No, dat hat de dútske dichter Christian Morgenstern al dien yn de 19de ieu, yn syn masterwurk ‘Fisches Nachtgesang’ - en dan docht bliken dat sels dy skandearringstekens betsjutting ynhawwe en mei-inoar in ynhâld foarmje. Mear noch: it gedicht docht bliken tige goed yn it Ingeisk ‘oersetber’ te wêzen (en is dan ek oerset), mei in oare, en dóchs oan 'e oarspronklike relatearre, foarm en mei deselde ynhâld - en dy lêste opmerking hâldt al yn dat ik tink dat ynhâlden wol deeglik útfigelearre wurde kinne.

In noch sterkeren ien: ‘Foarm is ynhâld’. Dat hâldt yn dat gjin twa ferskillende ynhâlden deselde foarm ha kinne, en hoewol't dat wat spul jout mei natuerechte kopyën en soarchfâldige parodyën, wol dat noch wol yn mij del. Mar it hâldt ek yn dat gjin twa ferskillende foarmen deselde ynhâld ha kinne, wat wjerlein wurdt troch elke goeie oersetting, en alhielendal troch de hjirboppe neamde folslein perfekte oersetting fan ‘Fisches Nachtgesang’ (C. Morgenstern, GalgenliederlMax Knight, Gal-

[p. 108]

lows Songs; Univ. of California Press, 1966₅, pp.30-31). En dan komme we eintsjebeslút út bij de no (of op syn minst oant koartlyn) hast rûnom oanfurdige útspraak: ‘Foarm en ynhâld binne ién en ûnferbrekber en kinne allinne yn gearhing besprutsen wurde’. Dat liket al hiel wat minder ûnsinnich formulearre, mar is dêrom noch net wier. O ja, de earste helte fan 'e útspraak is ál wier as beskriuwing fan al besteande keunstwurken: dat binne objekten yn ús bûtenwrâld, en sa'n ding komme wij no ienris tsjin yn 'e foarm sa't we it fine. Yn it hielal dat wij waarnimme besteane gjin ynhâlden sûnder foarm: mar dat dat dan betsjutte soe dat in meidielbere, mar noch net formulearre tinkynhâld yn 'e holle fan in dichter net bestiet sûnder in meidielende foarm, en dat dy ynhâld dus net op méar as ién manier oanbean wurde kin oan 'e bûtenwrâld - dat liket mij apekoal. En sels at dy foarm der al wie, dan kin dy noch tige feroare wurde sûnder de ynhâld bot te feroarjen (foar de waamimmer net, omt dy allinne mar de publisearre foarm oanbean krijt; mar de dichter kin soms net al te bêst kieze tusken twa einferzys fan in gedicht, mei't se beidegearre neffens him goed werjouwe wat er sizze wollen hat, en dus inkeld op oare as ynhâldlike grûnen ferskillend binne).

En wat it twadde part fan 'e útspraak oanbelanget: dy slacht op it besprekken fan al besteande keunstwurken, en is bij mij ge-eamel. Sa'n keunstwurk, en dus ek de ynhâld dêrfan, bestiet allinne yn 'e foarm dêr't wij it yn oantreffe. Safier't we de ynhâld inkeld troch en tanksij de foarm kenne, foar safier't dus de foarm de ynhâld bepaalt (en dat dat foar in part sa is of wêze kin, dat wol mij wol oan), besprekke we dy as ynhâld, omdat we gjin oare ynhâld fan dat keunstwurk kenne; we besprekke dy foarm dus net yn gearhing mei de ynhâld, mar as ynhâld. En safier't we de foarm yn gearhing mei de ynhâld besprekke - benammen at we ús ôffreegje: wêrom hat dy ynhâld no krekt dy foarm, wêrom gjin oare, wêrom gjin bettere? - is dy foarm sa't skynt ûnderskaat fan de ynhâld, oars koene wij dat net dwaan. Mar dat hâldt dan daliks yn: de foarm hie ek oars wêze kinnen, en dat makket it ús mooglik om kwaliteitseasken te fergjen fan dy foarm: is dy foarm wol gaadlik foar dy ynhâld, jout dy foarm de ynhâld goed wer, is it in bijdrage ta in goed begryp fan 'e ynhâld of krekt nét?

En wat is dus myn earst foaroardiel? Wel, ik mien dat ik de foarm fan fersen alteast foar in part en oant op in hichte ûnderskiede kin en mei fan de ynhâld, en dy foarm krekt dêrtroch yn gearhing mei dy ynhâld besprekke en be-oardielje mei - dat ik der sadwaande kwaliteitseasken oan stelle mei. En dat betsjut dat ik net fan ‘foarmleaze’ fersen hâldt, d.w.s. fan fersen wêrbij't begelyks it wyt (of yn dit gefal it ljochtbrún) gjin oare funksje hat as om it wurdbousel as gedicht te karakterisearjen; wêryn't de strofe-yndieling gjin ynhâldlike yndiejing oantsjut; wêryn't de rigellangte net begrypsmjittich en syntaktysk beskaat mar samar sa'n

[p. 109]

bytsje tafallich is; wêryn't it ritme gjin gearhing liket te toanen mei de ynhâld fan dat ritme en wêr't sadwaande ritme en metrum net funksjoneel binne; wêryn't it weilitten fan tradysjonele lêstekens net rjochte liket te wêzen op ynhâldlik effekt; wêryn't bvidfoarming net brûkt is foar it begripen; en gean mar troch. En dan komt wat de lêzer fansels al ien lang en twa breed oankommen sjoen hat: op grûn fan dit foaroardiel achtsje ik sokke gedichten min, achtsje ik alle, werklik alle, gedichten yn disse bondel poermin gepruts. En tink no net dat ik dat no sa aardich fyn: it is mar al te maklik om ien dy't wat makke hat, en dy't faaks sels tinkt dat er wat prachtichs makke hat, in reis te ferkeapjen en jinselsoan syn mislearring omheech te lûken. It is echt wier folle moaier om moaie fersen te lêzen en dat ek sizze te kinnen; ik fyn it hielendal net aardich om minsken op it sear te kommen, en al sil De Haan myn foaroardiel net diele en myn oardiel dus net oannimme, at er gjin grouwélich grouwe oaljefantshûd hat sil dit him dochs sear dwaan. Dat fyn ik beroerd, mar de wierheid moat dochs sein en herhelle wurde: op grûn fan myn foaroardiel (dat iksels útsoarte as in wiis oardiel beskôgje, oars soe 'k it wol feroarje), binne alle fersen yn disse bondel aldergrouwélichste min; aaklik maakwurk, mei in foarm dy't amper as dichtfoarm teplak te bringen is en wis net funksjoneel is, mei in sinsbou dy't nearne op slacht, en mei in byldzjend ûnfermogen dat ferwurden is ta pretinsjeuze wartaal. Lit mij ien útsykje. Ik kies mei soarch ien fan 'e bêsten, nei myn smaak, alteast ien fan 'e minst minne - want ik wol der net fan beskuldige wurde dat ik stribje nei in maklike ‘oerwinning’. Yn dit gedicht, ‘stilte’ (s.37) kin ik net argewaasje ha fan 'e strofe-yndieling, want dy hat it net. De titel hat wol deeglik wat mei de ynhâld te krijen. It weilitten fan lêstekens liket net bare sinfol, mar it steurt net, en de rigelyndieling dy't de lêstekens ferfangt, is net alhielendal sinleas, want yn elke rigel stiet in meidieling, in byld, suver in aparte sin op himsels. Lang net gek dus:

stilte	stilte
de s.f. as sé fan skulp	de c.v. als schelpenzee
in pin en wyt papier	een pen en wit papier
in lette buorfrou op 'e trep	een late buurvrouw op de trap
telefonearje mei it wurdboek taal	telefoneren met het woordboek taal
forkeard forboun en yn petear	verkeerd verbonden en in gesprek
rounom stilte en 't wite wetter	rondom stilte en 't witte water
lym yn 't great kwadraat	lijm in het groot kwadraat

Mar wat hat it metrum no yn? It fers is yn in frij ritme skreaun, mar mei in dúdlike praattaai-ûndergrûn: de earste rigel is in trochéyske tetrameter (in rigel mei fjouwer fersfuotten, wêrbij't hieltyd it earste wurdlid fan de twawurdliddige fersfoet de klam hat), de rest yn prinsipe jambyske te-

[p. 110]

trameters (wêrbij't dus hieltiten it twadde wurdlid fan 'e fjouwer fuotten de klam hat), mei frijwat substitúsjes (ferfanging fan ién jambyske fersfoet troch in oaren, bijgelyks mei trije wurdlidden). Allinnich de twadde en de lêste rigel binne op in klearsten trijefuottich. Betsjut dat wat? Faaks wol, mar freegje mij net wat, want ik sjoch it net. Ha dy twa rigels mear mei inoar te krijen as mei de rest fan it fers? Faaks wol, mar ik wit net wat: ‘in pin en wyt papier’ kin ik wol begripe, mar at dat ‘kwadraet’ der wat mei te krijen hat, at it it papier is en net sis mar it rút (ja, dat kin, want troch dat net-neamde rút sil de dichter dat ‘wite wetter’ wol sjen, dat ik oars, wyt of net, hielendal net it fers ynslûzje kin), dan is dat kwadraat net ‘great’. En wêr komt dy ‘lym’ ynienen wie? Yn papier sit lym, tink ik, mar wat betsjut dat dan? Dat it skriuwen de dichter mar kliemsk ôfgiet? Ja, mar is dy lym, dat ‘kliemske’ skriuwen, dan net feroarsake troch dat ‘ferkeard forboun’ wêzen (fan 'e dichter, tink) en ‘yn petear’ wêzen (fan ‘it wurdboek taal’, hoopje ik; it stiet der wol net, mar oars begryp ik der neat mear fan)? Mar dan hat dy ‘lym’ neat mear mei dat papier te krijen, dus dan slacht ‘kwadraet’ net op ‘papier’. Koart kriemd: metrum en ritme fan dit fers meitsje mij neat wizer, en de oare tradysjonele foarmferskynsels binne der net (rym, lêstekens en sa), of steure (bijgelyks de rigelyndieling, dy't gjin ferbannen, mar krekt isolaasje, ferbânleazens, suggerearret.)

Dochs doch ik noch altyd myn bêst: miskien kin ik it gedicht út syn byldstruktuer wei begripe. Yn 'e earste trije rigels wurde, troch in beskriuwing fan trije ekspressive aspekten, de omstannichheden fan 'e dichter ûnder it skriuwen útbylde; hij sit bij de s.f., hat in pinne en ûnbeskreaun papier, en heart (tink ik) in lette buorfrou op 'e treppen. Dat lêste jout drekst al in probleem, at it gjin sinleaze meidieling is, betsjut ‘lette buorfrou’ dat it de jûns let is, mar dan kloppet myn idee net dat de dichter it ‘wite papier’ troch it rút sjocht - jûns let sjogge je neat. Héart er dat wite papier dan faaks? Yn dat ferbân is dat ‘wite’ in bytsje nuver, mar dat sóe kinne - we kenne ek de útdrukking ‘witte ruis’, en al strykt dat net rjocht mei ‘rounom stilte’, at we hjir no it sûzjen fan 'e s.f. bij helje (in s.f. heart net te sûzjen, mar se sizze mij dat se dat dochs wolris dogge), no, dan giet it noch wol - mar dan bliuw ik wer moai mei dat ûnbegrepen ‘kwadraat’ sitten. Goed, de dichter sit earne, hij hat wat, en hij heart wat. Mar wat betsjut de ‘s.f. as sé fan skulp’ yn dit ferbân. Wat ís in ‘sé fan skulp’ of ‘een schelpenzee’? Is dat in see fan skulpen, in einleaze flakte fan skulpen? Ja, dy sil wol stil wêze, mar dat hat dochs neat te krijen mei in s.f.? Of sûzet dy s.f. as in see fol mei skulpen? Yn 'e salliteraasjes fan 'e earste rigel kin ik noch wol wat as sûzjen meifiele, fan 'e s.f. en fan 'e see, mar wat dogge dy skulpen dêr no yn, behalven dat se noch in s-ke opleverje, mar tagelyk it sûs-effekt ûnderstek dogge? Ik kin it net begripe en it liket mij pretinsjeuze ûnsin, mar ik besykje it

[p. 111]

wer: yn 'e folgjende twa rigels wurdt beskreaun wat de dichter docht. Dit fers sil wol yn it Frysk skreaun wêze, want ‘woordboek’ liket mij in foar it ritme (mar wêrom? it hat sa te sjen gjin effekt) yn 'e oersetting hanthavene frisisme. De dichter skillet mei ‘it wurdboek tael - in net ûnaardich fûn byld (ik sei al dat ik mei sin ien fan 'e bêste gedichtsjes útsocht hie), al is bij mij ‘wurdboek’ in tige beheinde opfetting fan taal. De dichter is ‘forkeard forboun en yn petear’ - no ja, sa't hjirboppe al sein is is de dichter earst ferkeard ferbûn, en dêrnei ûntdekt er dat ‘it wurdboek tael’ yn petear is. De Haan formulearret syn eigen byld wat ûngelokkich, mar dat binne bij einsluten mar lytse sleauwichheidsjes, dêr't allinne in échte dichter oan ûntkomme kin. Dit ‘ferkeard forboun en yn petear’, de kearn fan it fers, liket mij ta, soe no ta in konklúzje oangeande it dichtsjen of it yn dy situaasje ûntstiene gedicht liede moatte - en faaks docht it dat ek, mar dan wol ta in konklúzje dy't ik totaal net begripe kin, sa't ik al útlein haw. Neffens mij liedt it ta ûnsin.

Jo fernimme it al: myn toan wurdt nytliger; earst besocht ik noch objektyf te bliuwen, mar no wurd ik lilk - en dat hat mei myn twadde foaroardiel te krijen. Ik mien dat wurden wat betsjutte, dat sinnen wat sizze, dat bylden troch middel fan de foarstelling it begryp befoarderje wolle, koart sein, dat in dichter mij wat meidiele wol at er syn fersen publisearret. En at ik dy fersen dan net begryp, wurd ik lilk. Jawis, it kin oan mij lizze, want nimmen begrypt alles, en ik begryp hielendal net sa'n soad. Mar it begripen, analysearjen, ynterpretearjen, útlizzen fan talige keunst, benammen fan slimme gedichten, dat is myn fak en ien fan myn passys. Ik doch wier myn bêst om sokke keunstwurken te fetsjen, te trochgrûnjen, nei te fielen, en at dat dan net slagget, at de dichter mij mei syn gedicht neat meidielt, dan is it gedicht kommunikatyf besjoen in mislearring. Yn myn beheindens haw ik der neat oan om dat ta te skriuwen oan myn beheindens; ik ha der suver ek neat oan om lilk te wurden en de dichter de skuld te jaan, mar sa giet soks no ienris: hij biedt it publyk syn fersen oan, en ik haw it rjocht om te oardieljen oer wat mij oanbean wurdt, en dat doch ik dan no. Myn twadde foaroardiel, dat gedichten nei soarchfâldich besykjen om se te ferstean begryplik wêze moatte, makket dat ik gedichten as dy fan De Haan prutswurk neam - sels ‘stilte’, dat tichter bij in begryplike meidieling komt as suver alle oare wurkjes yn disse bondel.

Lit mij mar ris in pear foarbylden fan ûnbegryplikens jaan. Om te begjinnen: wêrom hjit dise bondel De dei fan de kraenfûgel? Freegje mij dat net, want ik haw it mijsels al lang genôch ôffrege. Miskien, hiel miskien, omdat it lêste gedicht fan de bondel, op s.74 mei wat apekoal oer kraanfûgels oansjouwen komt:

de fraech ‘en dan’ fiedt harsels

de vraag ‘en dan’ voedt haarzelf

[p. 112]

yn tiid fan libjen en it wurd	in tijd van leven en het woord
in keppel kraenfûgels	een koppel kraanvogels
snoarket in âld gelûd	snorkt een oud geluid
foarby	voorbij.

Miskien hawwe dy ‘kraenfûgels’ út dit fers wat mei de ‘kraenfûgel’ út de titel út te stean, mar freegje mij net wat, want ik wit net wat dit gedicht betsjut. Hoe't in fraach ‘harsels’ fiede kin, hoe't ‘tiid fan libjen’ en ‘it wurd’ in keppel kraanfûgels wêze kinne, hoe't in keppel kraanfûgels foarbij snoarkje kin en hoe't se, of wa dan ek, in âld lûd snoarkje kinne - ik wit it net. Dit gedichtsje mei in âld lûd wêze of in nij lûd, mij klinkt it as snoarkjende ûnsin yn 'e earen, en dus as in weardige ôfsluting fan 'e bondel.

Mar net allinnich it lêste, ek de earste gedichten hawwe wol wat te bieden, hear. Wat betsjut it yn haadletters printe earste gedichtsje op s.5:

GOUNZET IN TREIN	REIST EEN TREIN
LYKAS IT WURD	ZOALS HET WOORD
MYN HOLLE ROMMET	MIJN HOOFD ONTVOLKT

Wat betsjut soks no? It wurd reizget dochs net? En soe it reizgje, dan reizget it dochs as in trein, en net in trein as it wurd? Of is it: ‘lykas it wurd / myn holle rommet?’ Syntaktysk bliuwt it wartaal, en boppedat rommet it wurd myn holle hielendal net, yn alle getallen net it wurd fan Josse de Haan; dêr krij ik pineholle fan. Folgjend gedicht: (s.7) wat betsjut de lêste rigel ‘stilte licht het labyrint’? Hokker labyrint? En wat betsjut ‘elementair gebaar geluid op licht’, de lêste rigel op s.8? Betsjut dat allegearre wat, of is it pretinsjeus geswets? Aha, geswets (‘gezwam’): ‘de taal fungeert als centrifugerend vat / door lading van verpakking uit te splijten / ooit zal afval vliegenzwam niet meer gevaarlijk zijn’, lês ik op s.9. Ja, ‘afval vliegenzwam’... toe no, ju. Moat ik dat searieus nimme? Disse taal fungearret hielendal net, noch as sintrifugearjend fet noch op hokker oare ferdútsende of kommunisearjende manier. Josse de haan en ik binne dúdlik gjin kommunisearjende fetten - mar híj publisearret disse gedichten, syn leech fet raast it meast, en de lêzer moat dan mar foar himsels útmeitsje út dat sprekwurd wat ik fan disse fersen tink.

En it mei dan in foaroardiel fan mij wêze dat ik begripe kinne moat wat de lju mij op wyt of brún papier oanbiede, mar foaroardiel of net, it makket mij wol lilk dat sokke troep útjûn wurdt, ditkear ek noch mei ‘subsidie van C.R.M.’. Mei of súnder subsydzje, De Haan is echt de iennichste net, hear. Hij is yn goed, alteast grut selskip. Syn fersen binne neat minder, neat raarder as dy fan bijgelyks Hannes Meinkema - mar dat soe ek amper kinne. En syn wartaal is neat betiisder as dy fan bijgelyks Peter Simpelaar: ‘Gezeten in het ronde glasloze venster / met mijn naakte

[p. 113]

kommagroene billen’, wat mij sels noch in krom ûnsinniger taliket as De Haan syn:

wurge froulju	vermoeide vrouwen
iepenje harren nawle (tredde each)	openen hun navel (derde oog)
pyramide fan rêst	piramide van rust
mei bestoude heupen	met bestofte lendenen
keare se de sânglêzen	keren ze de zandloper(s)

yn ‘Opening’ (s.21) - mar dat is kwalitatyf it soarte fan ûnderskie dat Dr. Samuel Johnson skouderopheljend ôfdie mei de opmerking: ‘Je tsiere net oer it ûnderskie tusken in lûs en in flie’. Beachtsje fierders yn boppesteand fragmint foaral it o sa originele weilitten fan in lêsteken tusken ‘rêst’ en ‘mei’, de syntaktysk útsûnderlik fraaie ûnderbrekking mei in rigel wyt tusken ‘heupen’ en ‘keare’, en de heakjes om de ‘s’ yn it hollânske ‘zandloper(s)’, dy't in oandwaanlik en helpeleas berop op 'e lêzer dogge om no sels mar út te sykjen oft de dichter hjir inkeltal of meartal bedoelt. En dat kin hjoeddedei allegear mar! Sûnt de fyftigers ús, tusken in hânfol moaie gedichten troch, straffeleas mei in heap weardeleaze ûnsin ferneuke meien hawwe, binne we suver oerspield mei ûnbidige stjalpen fan sokke ûnsin - mar meastal stie der dan dochs noch wol in moai ferske tusken, sieten der dochs noch wol moaie rigels bij, kamen der dochs noch originele bylden yn foar dy't wól wat seinen, dy't wól goed útwurke wiene, en je wól wat diene. Mar sels dat hoecht no sa't skynt net mear: yn De dei fan de kraenfûgel haw ik se net fine kind.

Dat disse learaar Nederlânsk net wit dat ‘ei’ ûnsidich is. (‘Want ook een ei in een ronde schaal gaat waar ze wil’, s.15) of dat yn ‘de fraach “en dan” fiedt harsels’ it wurd harsels net mei haarzelf mar mei zichzelf oerset wurde moat (s.74), och, dat sil him ferjûn wurde. Mar dat er mei syn snoarkjende pretinsjeuze rotsoai yn myn eagen alteast de Fryske en Nederlânske dichtkeunst noch djipper yn it ûnleech hompt, dat sil him net ferjûn wurde. Dêrfoar wurdt er, mei syn talleaze soargenoaten, hoopje ik, moai gau straft - mei yn it ferjit te reitsjen. Sokke apekoal as it gedicht ‘profyl/profiel’ op s.28:

it moai en min waer	het mooi en slecht weer
fan dyn gesicht	van je gezicht
is mear deadlik as	is dodelijker dan
de hege en lege drukgebieten	de hoge en lage drukgebieden
jouns op spoar 1 of 2	's avonds op lijn 1 of 2

(ha, ien dy't begryplik liket, dat wol; mar wêrom jûns? En wêrom ‘op lijn 1 of 2’? Op hokker spoar/lijn 1 of 2? Spoarlinen? Tramspoaren? Buslinen? Sûnt wannear binne dêre hege en lege drukgebieten? En sûnt wannear

[p. 114]

binne sokke drukgebieten deadlik?) - wit je wat ik fan sokke ‘gedichten’, fan sokke ûnsin sis? ‘te veel toerist wellicht / ben ik aan deze tafel / een kopergroene erwt’, dát sis ik derfan - en ik mei in kopergriene bean wêze at ik wit wat dat betsjut, mar it stiet op s.17 fan De Haan syn bondel, as sawat de helte fan it gedicht ‘petear/gesprek’. En at De Haan dan klaget: ‘met open ogen zwem ik / soms in een band / van alleen maar poten’ (s.39), of mij driigjend te hâlden jout: ‘mijn kiezen scheermessen / elke zenuw in het woord / kapot’ (s.41), dan anderje ik: ‘Fan mannich skriuwer wurdt mear útjûn as dat er fertsjinnet’, en dat is net fan him mar fan mij, oars soe der wol wat ûnbegryplikers stien hawwe.

Thesinge, jannewaris 1982.

(oersetting: Geart van der Meer)

Noat fan de redaksje

It muoit ús tige dat dizze bondel fersen fan Josse de Haan no krekt (twa jier nei ferskinen) omtinken kriget yn Trotwaer. Dat leit him û.o. oan de beide besprekkers dy't der foar Bremer al in skoft oer gear wiene en by einsluten harren oardiel net oan ús papier tabetrouden.