Trotwaer. Jaargang 14

[p. 54]

Steven de Jong
As de blêden falle

Daniël Daen/Hjerstreach (fersen)
Koperative Utjowerij, Boalsert 1979, priis f 12,50

Yn 1979 ferskynde by de Q de fersebondel ‘hjerstreach’ fan Daniël Daen. It is in bondel mei tipyske foarbylden fan (neo)ympressionistyske poëzij. Dêrmei bedoel ik, dat de dichter in bepaalde sfear fan bûten ôf op him ynwurkje lit en dy besiket te ferwurdzjen. De hjerst hat altyd al in tige ynspirearjend literair thema west. It is de tiid fan 'e fergonklikheid, fan 'e jeld bg. De âlde man en de âlde frou spylje dan ek in rol yn de bondel. De hjerst fan dizze bondel is net de hjerst fan 'e rein, de stoarms en de kjeld. It is in stille hjerst. De titel seit it al. Yn 'e hurde stoarm hâlde reagen it net. Wol de lêzer dizze bondel op him ynwurkje litte, dan sil er himsels earst (fansels mei help fan 'e dichter) de sfear fan sa'n stille hjerst foar de geast helje moatte. De stilte is it earste elemint dêr't er fan útgean moat. De dichter iepenet de bondel dan ek mei in pear rigels, dy't de toansetting fan 'e hiele bondel yntrodusearje:

stil skouwe walen foar de sinne
dampens hat tomûk de sinne dwêst

It wichtichste elemint komt lykwols yn it twadde fers oan 'e oarder: de identifikaasje fan 'e dichter mei de hjerstwrâld, dêr't er yn tahâldt. Ditsoarte identifikaasje fan subjekt en objekt fynt men hiel faak yn 'e moderne poëzij en is te herkennen oan in kombinaasje fan it waarnimbere en it ûnwaarnimbere (konkrete en abstrakte) bg.:

spoun fan teare reagen	(kon kreet)
hinget fielen	(abstrakt)
skaden	(konkreet)
en tinzen	(abstrakt)

[p. 55]

Yn in fers as ‘resonans’ is de distânsje tusken subjekt en objekt lykwols wat grutter; beide bliuwe selsstannich:

hjerstbyld dat my omkringt en oppenearret
oant yn myn geast in wûnder lyklûd resonearret

Wat fierder giet de identifikaasje wer yn it fers ‘gloede’:

tinzen en tinten hawwe har mongen

Om de fersen goed oan te fielen moat men fan dizze identifikaasje útgean.

Sa ek yn it titelfers ‘hjerstreach’. Yn 'e earste twa rigels wurde it lytse en it grutte (letterlik) ferweven:

sidesêft fan lytse spinnen	(lyts)
weve troch fjilden en loft	(grut)

De identifikaasje komt wer mear yn 'e tredde rigel oan 'e oarder:

frede fan in great beminnen	(abstrakt)
triedden út in suver focht	(konkreet)

It gefaar fan ditsoarte fersen is fansels dat de wurden automatysk foar de dichter (en de lêzer) ‘poëzij’ foarmje. It is, sa't Rodenko it ris neamde, de taal dy't mear foar de dichter dichtet as dat de dichter it sels docht. It is begryplik, dat de leafhawwer fan moderne poëzij wolris de kribels krijt fan dit hjerstgeswimel. M.o.w. it fait net ta dizze poëtyske hjerstwurden sa te kombinearjen dat der gjin ‘poëzij’ ûntstiet, bg.:

yn in suver focht
weve sidesêft spinnen
frede troch fjilden en loft
triedden fan in great beminnen

Daniël Daen ûntkomt net alhiel oan dat gefaar, benammen net as er wolris wat retoaryske slipperkes makket, bg.:

...ien dizedrip wjerspegelet de wrâld...

Wat stelt de dichter him dêrby foar?

‘de ûnskuld fan myn noastergatten’
‘oan brutsen stâllen rottet rein’

[p. 56]

Rein lit rotsje mar kin sels net rotsje.

‘printet waakssêft it krassen fan in raven’

Dêrfoaroer stean lokkich genôch slagge fersrigels, bg.:

‘beammen dy't neakene tûken ûntwrakselje
oan in ûnsichtber park’

‘de beam (...) gjin moed mear foar de winter’

(hiel moai is dat)

‘dyn deabegroede fingerseinen’
‘hat sels it wetter yn harsels ferdronken’
‘bin hja mar ienkear hjerstwaes
tusken bloeijen en forgean’
‘hjerst swimt noch krekt yn fluezen iis in wek’

De dichter hat ek noch in stikje engagemint yn 'e bondel, bg. as in starfighter de sfear ferbrekt. Dêrby docht in fers as ‘marter’ wat 17e ieusk oan (de tiid dat de dichter yn 'e natuer allegear lessen en symboalen seach):

‘it fûlste rôfdier giet yn 't djûrste bûnt’

Hjerst is ek noch it symboal fan 'e jeld (d.i. de âlderdom). Dêrfandinne it âlde mantsje en it âlde wyfke. Nijsgjirrich is it fers oer it âlde wyfke. Ik freegje my ôf oft de titel ‘hjerstforskynsel’ oarspronklik is, of om de bondel by it fers set is. De anekdoate soe fan alle tiden fan it jier wêze kinne. As in domeny (dit net negatyf bedoeld) leit de dichter de finger by in beskate soasiale mentaliteit: de minsken drage maskers, wêrom?

in klok liedt	(it soe de âldehou wêze kinne)
eefkes har hân op myn earm
blauwe ieren

Alle trije jouwe de tiid oan. It fers is de muoite wurdich om hielendal te sitearjen:

hjerstforskynsel

ynienen, midden yn 'e blauwe zône
parkearret it âlde wyfke har fragen
‘is in hert neaken to kâld menear
ik sjoch minsken maskers dragen’

[p. 57]

 

in klok liedt

 

eefkes har hân op myn earm

 

blauwe ieren

 

trije útspraken fan 'e tiid

It fers oer de ‘âlde man’ is neffens my minder goed slagge. It is my te lang. Fgl:

hy wifket eefkes, sil er oerstekke
(...)
dan hifket er syn hoed en draeit him om

hie genôch west neffens my. Oft it mantsje no al of net oerstekt, ynteressearret my net sa bot.

Folle mear yn 'e thematyk fan 'e bondel past de prachtige twadde strofe fan ‘hjerstjoun’:

seizoenen keare kear op kear allyk
mar as 't om minsken giet dy't âld al
rinne op in oerloop fan bistean
binn' hja mar ienkear hjerstwaes tusken bloeijen en forgean

Yn ‘iisblom’ wurdt itselde thema noch in kear behannele. In prachtich slotfers is ‘21-12-A.D.’ De earste dei fan 'e winter hat de lêste skyn fan 'e hjerst.

It slotfers is lykwols ‘wûnder’ en dat is in soarte fan oardiel oer de hiele bondel. Ek in sykjen nei wat poëzij is. Dêr soe nochris in diskusje oer te hâlden wêze:

‘hwat skreaun stiet is heechút in etude
tusken objekt en waernimmer sil eat ûnsizber bliuwe’

Dat ûnsisbere is krekt wat nei myn betinken de poëzij útmakket. Poëzij is fan komôf liet, dêr't wurden (de ynhâld) en wize (muzyk, sfear, gefoel) ta in hegere synthese komme. Wat is dêrby wichtiger, de ynhâld (Daniël Daen?) of de muzyk, sfear, it gefoel? Ik leau net ien fan dizze beide komponinten. Mar dy hegere synthese is it wichtichste en dy komt selden foar, net allinne yn dizze bondel mar yn alle poëzij dy't ik oant no ta lêzen ha. It is de keunstwearde, dy't boppe de macht ek fan de keunstner sels ta stân komt op it (jo witte wol) moment suprême. Dêrom slút ik my wat it einoardiel fan dizze bondel oanbelanget oan by de beskieden miening fan 'e skriuwer sels. Dizze bondel is ‘heechút in etude’ mei mear en minder slagge fersen, mar dochs in etude, dy't de lêzer meibelibje lit en dêrom de muoite wurdich.

[p. 58]

De bondel sjocht der kreas út, mei prachtige foto's fan Jan Stroosma. Ik ha fierders net folle doel oer byldzjende kunst, ek net oer foto's, mar nei myn betinken past dy rotspartij net sa by it fers ‘hjerststriel’, krektsa binne de foto's by ‘ryp’ en ‘rime’ my te winterich. Likemin begryp ik wat in pear fearkes mei it fers ‘flits’ te krijen hawwe (sanet ek de dichter falt hjir mei syn ‘fallende noasdrip’ út 'e toan), dy stege ‘pake piip’ en ‘âlde man’ passe ek net by mekoar. Dêrfoaroer stean lykwols prachtige kombinaasjes, lykas by it earste fers, by ‘klink’, ‘fuotstap’, ‘gloede’, ‘dize’ en ‘21-12-A.D.’.

23-10-1981.