Trotwaer. Jaargang 13

[p. 326]

Jac. Dykstra
De relaasje tusken tekening en fers

Yn âlde jongesboeken, dy't by my yn in apart kastke bewarre wurde, binne tusken de siden ticht beprinte tekst út en troch printsjes opnommen.

Elk, dy't soksoartige boeken as bern lêzen hat, kin him noch skoan te binnen bringe hoe wichtich dizze printsjes wêze kinne. It wie foar my alteast in pree, as oanfolling op it skreaune de wurklikheid binnen it ferhaal en myn fantasy no en dan op inoar ôf te stimmen. Goede yllustraasjes koene de oantrún, om mei it lêzen fan in boek útein te setten, gâns fuortsterkje.

Benammen bern kinne harren hielenda! ynlibje yn 'e wrâld fan de yllustrator, dy't de aksinten en spanningen fan in boek goed ôfwoegen oersette kin yn tekeningen. In ferantwurde wurkjende yllustrator besiket yn 'e kearn te krûpen fan in stik tekst en jout yn ien byld de gearfetting fan in grut tal dielopnames. Tekst en byld binne dan net stridich; ien printsje foarmet de delslach fan in tal emoasjes.

Yn 'e poëzy kinne wurd en buld noch tichter byinoar stean. Guon dichters ha wolris besocht troch it brûken fan bygelyks typografy oan 'e dingen stal te jaan.

Dizze saneamde konkrete poëzy stiet hiel ticht by de fisuele keunsten. Ik tink hjirby oan it ferneamde ‘Zeppelin’ gedicht fan Paul van Ostayen of om tichter by hûs te bliuwen oan de fersen fan Jaap de Jong yn it febrewarisnûmer fan it lit. tydskrift ‘Hjir’ (jiergong 10). Letters en wurden wurde brûkt as byldeleminten yn de spanning tusken abstrakte tekens en de wurklikheid fan de dichter.

Hoewol't ik ek wolris besocht ha in ferstekening gear te stallen mei de kombinaasje fan letterfoarmen en byldeleminten, koe it resultaat, alteast neffens mysels, gjin besjen lije. Faaks soene tekening en gedicht ek wol los fan inoar brûkt wurde kinne. Yn it oanbelangjende fers kin it aksint min ofte mear lizze op it subjektive ynfielen fan de dichter yn syn taal. Dy bypassende tekening jout deselde ynformaasje; makket de relaasje tusken de dichter en syn wrâld as konkreet byld sichtber. It sil grif sa wêze, dat in tige slagge fers gjin inkeld ferlet hat fan oanfoljende yllustraasjes, mar oarsom kin itselde ynbrocht wurde oangeande in poerbêst slagge tekening.

[p. 327]

Boppesteande hâldt yn, dat de kombinaasje tekening en fers mei in beskate spanning mank giet. Soms binne hja yn lykwicht; meastentiids sil ien fan beide wat better slagge wêze. It is oan 'e kritisi om dêroer te kedizen. Ik ha oan tekenjen en dichtsjen likefolle niget. Troch de bank besykje ik earst in fers gear te stallen, alteast de ideeën dat oangeande yn in earste opset, sa suver mooglik oer te setten yn poëzy. Meastentiids folget hjirnei in heislik kerwei fan aloan skrassen en feroarjen. Bygeand gedicht ha 'k likernôch tsien oeren oan wurke op sawat fiifentweintich

fersoening (earste opset)

jawis,
hâldt mar omheech
it brutsen sliepen
fan ús hûs
de stilte
efter dyn kristallen
en span
tusken de eagen
in triljend flues
yn sinneglês
en waarme molckulen

moarmljocht
glinstert om dy hinne
binnen ún berik

[p. 328]

[p. 329]

fersoening

mei in triljend flues
glinstert it iere ljocht
efter dyn kristallen

do makkest sinneglês
swietrook tusken stannen
kleuren om ús hinne

âlde waarmte op it fel
sakket mei fertroude huver
stadich, hoeden yn ús del

foar D.

[p. 330]

bôgen papier. It is my inkeldris mar slagge om in geef fers, sûnder ferbetteringen of lettere feroarings, yn ien kear op papier te krijen. Hawar, it is net oars. Wat dat oanbelanget, jout it meitsjen fan in tekening minder tûkelteammen. Nei't inkelde sketsen makke binne, is it ornaris sa, dat ik de gaadlikste fierder útwurkje mei in pinne en in potsje inket.

Tipelsinnich wurk, dat ek wolris mislearret, mar iderkear wer nijsgjirrich is. Hiel stadich groeit sa'n printsje nei folsleinens, dêr't ik mei elk stipke en streekje tichter by kom. Sa ûntstiet in nij spanningsfjild, in alternative wrâld fan poëtysk observearjen.

De tekening by it fers ‘fersoening’ ha 'k om-en-de-by trije oeren oan wurke. It hat gjin doel, alteast net binnen it ramt fan dit ferhaal, en gean yn op 'e swierrichheden dy't te krijen ha mei de technyk en komposysje fan yllustraasjes. Wat wichtich is, is dat wy mei help fan tekeningen ensfh. ús poëzy foar bredere rûnten tagonklik meitsje kinne.

It brûken fan yllustraasjes yn dichtbondels fertsjinnet mear omtinken. De kombinaasjes fan tekst en tekening bringt gâns minsken der earder ta in dichtbondel yn te sjen en harren ta it lêzen fan poëzy te setten. As wy de kwaliteit fan tekst en tekeningen net yn 'e kiif stelle, kin sa'n útjefte yn in ferlet foarsjen, if ferskaat op 'e boekemerk fergrutsje en dêrby mear minsken oantrune de ien of oare bondel oan te tugen.

Snits, 22 maaie 1981.