Trotwaer. Jaargang 13

[p. 259]

Jelle Kaspersma
De trijerigels fan Frans Hiddema

Hiddema, dy't yn 1922 te Holwert berne waard, wurket op 'en stuit yn Leiden, wylst er yn Oegstgeest wennet. Hy opponearre him yn 'e Nederlânske literaire wrâld mei in psycho-analityske stúdzje oer it wurk fan Maarten 't Hart: ‘Maarten in de ban van Eudipus’, in tige nijsgjirrich wurkstik. Fierder publisearre er wittenskiplike artikels oer de sielekunde.

Doe ferskynde der ferline jier samar in bondel mei njoggen-ensechstich Fryske trijerigels fan him. It boekje sjocht der bêst út: de printer en de útjouwer fertsjinje in skouderklopke foar sa'n kreaze útjefte. De Leeuwarder Courant wijde in artikel oan Hiddema en syn Frysk dichtwurk en Sibe Krol bespriek dy fersen yn Hjir. No is der oer trijerigels en haiku al gâns skreaun en publisearre, dat ik sil my beheine ta de poëtyske wearde en it wurklikheidsgehalte fan de troch Hiddema skreaune trijerigels. My tinkt, dêr falt noch wol it ien en oar oer te sizzen.

Doe't ik foar it earst lies oer Hiddema syn dichtwurk, yn it artikel fan de Leeuwarder Courant, tocht ik: fijn, alwer immen út it Westen dy't syn memmetaal ferrykje wol, krekt as earder Hornstra. Myn ferwachtings wiene heech, faaks te heech.

Wis, der sitte in protte natoerbarrens yn Frâns syn ferskes ferarbeide, mar se binne foar it grutste part ûnecht. Se sitte fol optochte sitewaasjes, boeke wiisheid, tillefyzjekennis en sabeare kranteberjochten. Hiddema liicht de wierheid net allinnich, hy fantasearret der mar wat op los, yn tsjinstelling mei syn eks-fakgenoat Liuwe Hornstra. As men de ‘haiku’ fan Hornstra lêst, kriget men faak it gefoel fan: dat haw ik ek ris krektsa sjoen of meimakke. It is in útsûndering as soks ek bart yn de trijerigels fan Hiddema. Blykber is er tsjinoer syn poëtysk wurk noch net kritysk genôch. Men kin jins wurk earst ris lêze litte oan in literaire fakgenoat en ik haw in donkerbrún fermoeden dat dat ek wol bard is, mar wie it wol in goede riejouwer? Hawar, de wierheid hat trochstrings in nochal skel lûd en hjir en dêr yn dit stikje komme dy klanken wolris foar it ljocht.

Der steane njoggen-en-sechtich fersen yn dizze bondel. In kreaze fynst fansels, frál as men Frâns hjit. De nuetens fan it grutste tal fersen

[p. 260]

sil dêr wol oan te witten wêze. Fan op de lêzers oerspringende fûnken is komselden sprake. Fette bougies, Hiddema? De dichter wykt nochal ris ôf fan it 5-7-5 skema, sjoch bygelyks de siden 6, 12, 15, 17 en fierder. Japanske haiku wike ek faak ôf en dizze útsûnderingen bekoarje faken mear as dat se steure. Soks is lykwols komselden it gefal by de besprutsen trijerigels. Wêrom't Frâns op side 20 de boel sa forsearret yn de lêste rigel begryp ik net:

in fearke forwaeit
fier fuort út in bêd fan douns
de faem klopp't, kloppet

of op side 45 yn de middelste rigel:

stjerren fûnkelje
memm' eagen boppe widze
it bern slommet sêft

Tsjin alles yn besiket er hjir it fiif-sân-fiif skema fol te hâlden. It hie net nedich west.

Guon trijerigels binne konstatearringen bleaun lykas:

goudene wylsters
michjes tsjin in dôvjend fjûr
de joun birutsen (side 32)

of:

in ein yn it kroas
hja lit har spoaren efter
in roek snipt it aei (side 40)

Dizze ‘fersen’ binne net mear as deiboeknotysjes. Sljochtwei opskriuwe wat men sjocht bringt noch al gjin poëzij.

Hiddema sit nochal yn 'e ban fan ferûngelokke en ferdronken bern. Dat docht bliken út syn trijerigels mei brullende brânnings, reade klompkes yn in sleat, in boartsjend bern foar in trein en in sleat dy't ôfwachtet:

gjin daem gjin hikke
it bern is fan 'e mem skaet
de sleat wachtet ôf (side 71)

It is allegear driging, ûnheil, dea en fordjêr. Faak walmet jin de ûnechtens fan de siden ôf yn it gesicht. It kin wol wêze dat guon barrens wier binne, mar dan is de dichter der net yn slagge om de lêzer te oertsjûgjen. In ferdronken bern kin it ûnderwerp wêze fan tige geve poëzij, mar dan moat de dichter de taal hiel goed yn 'e macht ha. Boppedat falt it nea ta om net yn klysjees te ferfallen. Ferdjêr, deadsdriging en alles wat dêr

[p. 261]

mei anneks is, meitsje it grutste part út fan de ûnderwerpen fan Hiddema syn dichtkeunst. It koe fleuriger, soe men sizze. It lêste fers is der in moai foarbyld fan:

fûgelforskrikkers
krúsbylden lâns de wegen
it nôt is rispe

Faaks is dit de takomstfyzje fan Frâns, nei't Blauwe Fedde, de grutte meander, syn wurk dien hat.

Flaters op it mêd fan fjildbiologyske waarnimmings komme nochal wat foar yn dit boekje, op side 50 lêze wij:

wiuwende reidplom
ôfdriuwende einepyk
noch bidt de wikel

Neffens it wurdboek soe de wikel de hannen gear hawwe. Hiddema bedoelt winkliken wikelje, it stilstean fan guon rôffûgels yn 'e loft. Datselde bidden komme wy tsjin op side 57:

heech, heech yn 'e loft
biddend in mûzebiter
in fjildmûs boartet

It wurdboek neamt in mûzebiter in ‘sbruine kiekendief’ en dy fûgels wikelje nea. Mûzebiters of hoanskrobbers sweevje hjir yn 'e omkriten fan Genemuiden ornaris oer reidfjilden, sykjend nei ôfdreaune piken. Ien kear heech hie wol genôch west. Fjouwer wurdlidden yn 'e earste of lêste rigel steure ommers net. Side 54 stiet it ûndersteande fers op:

in mûzefalk dûkt
noch lûder tsjilpe mosken
fearren stouwe op

In sleauwe fleander as in mûzefalk dûkt middenmank in kliber mosken. Ja ja, moai optocht. Fersint de skriuwer him hjir net mei in sparwer? Dy sjocht men winterdeis wol gauris tusken de lytse fûgeltsjes yn 'e tún dûken. Op side 6 lit Hiddema de guozzen kwêkje. Wat er dêrmei bedoelt wit ik net en it wurdboek koe mij ek net fierder helpe. Skûlliif, dat wy op side 62 tsjinkomme, stiet ek net yn myn Fryske wurdlist. Rikt de ynfloed fan Daniël Daen op 't heden al oan Oegstgeest ta? Wat frjemd komt it fers op side 44 op jin oer:

patrizen fleane
roerdelings oer it teister
in skot hagel falt

[p. 262]

Nou falt in skot meastal, en hagel ek, fesels, mar dan is de krêft der efterwei. As in skot hagel falt, hat de jager yn 'e loft sketten. De hagel dy't dan nei ûnderen falt neamt men falhagel.

Inkelde fersen weryn't de skriuwer boppe himsels út stiget steane op 'e siden 11,23,41,63,69 en 55:

in tripkjende miuw
it wjirmke sjocht amper mar
it ljocht fan de dei

Ik fûn dit fers it moaiste fan de hiele bondel.

Hjir lit de skriuwer sjen dat er it echt wol kin, dat er gefoel foar poëzij yn syn donder hat. De Frânske slach, noch de 69-stân binne op dit soarte poëzij fan tapassing. It muoit my dat der mar in pear fan soksoarte fersen yn dit boekje steane. ik bin nijsgjirrich nei it nijste Fryske wurk fan Hiddema.

Taheakke: de trijerigels fan Frâns Hiddema binne nei alle gedachten yn it Frysk oerset fan Daniël Daen. Fan trije fersen is dat wis, dy waarden al earder publisearre yn Trotwaer (1978-3). Se binne kreas oerset, dat is wier, taalkundich besjoen dan, mar wêrom wurdt soks de keaper-lêzer net yn in kolofon meidield? Wêrom wurde wy ek neat gewaar oer Frâns Hiddema? Ik soe graach yn dit blêd lêze wolle fan bygelyks Daniël Daen of Frâns Hiddema sels hoe't it allegear krekt sit.