Trotwaer. Jaargang 12

[p. 33]

Tichelwurk
Jant Visser-Bakker
In antwurd

De redaksje fan Trotwaer miende dat der yn ‘It Jier fan it Bern’ noch hwat barre moast. Yndied is dit in ûnderwerp dêr't ek in literair tydskrift him wolris om bikroadzje mei. Hwant lykas Brattinga ek al seit: It bern is oeral en altyd ‘it bern fan de rekken’ om mar in hollânisme to brûken. En literatûr oer en foar it bern is der by kasten fol.

Dus 2, eins 3 artikels oer it bern, yn dit gefal de berneboeken, de fryske, akkoard. Earst in aerdich stik oer in âlde berneboeke-skriuwster, dy't foarhinne tige bikend wie, en torjochte.

Ik bigjin mei it stik fan Eppie Dam en ik moat sizze dat myn earste forbjustere fraech wie: ‘Hoe kin de redaksje fan in literair tydskrift yn 'e goedichheid soks opnimme? Ik hoech frou Meester de Vries net to fordigenjen. In skriuwer stiet no ienkear bleat oan krityk op syn wurk. Mar dit?’ De stikmennich oare boekjes dêr't er it oer hat, binne in skôging net wurdich, dat binne snertboekjes. It is fansels komd út earmoede oan materiael foar it lêzen, dat dit soadtsje, dat yndertiid makke is omdat der oars neat wie, opnij printe is. It is fan dat lêsfoer, dat der yn 't hollânsk ek wol is, it docht gjin goed, mar ek gjin kwea, hwant it is neat. Oefenmateriael sûnder pretinsje. Utjowers fan skoalleboeken bringe har spul net iens yn 'e boekwinkels, útsein dan in inkeld gefal, dêr't jild yn sit, lyk as Ot en Sien en dat is wol goed. Mar hoe kin Eppie Dam yn fredesnamme tinke dat dat spul representatyf wêze sil foar de fryske berneboeke-foarrie? Hy wit it ek wòl út to sykjen. Hwa't spuije moat, siket in braekmiddel

[p. 34]

Moarke is in ‘evergreen’ lykas Jonges fan Gaesterlân. Dizze beide fryske boeken hawwe dat hwat in berneboek foar altyd wearde jowt, karakter lit ik mar sizze. It is to great en to slim om it bern fan 7 jier yn hannen to jaen, se forslane der yn en kinne it net oan. Seit Eppie Dam. En dêr hat er gelyk oan. Mar sokke boeken binne foarlêsboeken en dan binne se net to dik en to slim. Hwant it bigrip en de sprektael lizze by de bern foar op de lêstechnyk. Dêrom sil in great lêsboek foar dizze âldens altyd to swier wêze. Se moatte lytse, koarte stikjes lêze, oars komme se net oan lêzen ta. En dit jildt faeks foar it frysk noch helte mear. Myn Durk en Djokes, de mearkes, alle hwat greatere boeken foar 6-8 jier sille om to lêzen to swier wêze. Mar dochs hawwe dizze bern boeken fan neden dy't harren meinimme en dy boeken moatte dan foarlêzen wurde. Moarke is by ús kear op kear foarlêzen, thús en yn skoalle. Mar dan moat it net samar lêzen, moar foardragen wurde. Sukses forsekere, hwant it is in aerdichheid, dit boek. Ik leau mei Eppie Dam, dat de tael hwat slim is hjir en dêr en dat de petearen wol hwat ynkoarte wurde koene, mar de wille om dit boek is en bliuwt der. Ha jo as jonge wolris stien to sjen nei in hok fol hinnen? Ik wol, as famke dan. Hiele skoften koe'k my formeitsje om dat geheister en skynber ûnnedige geskrep yn it hinnehok. Dat fyn ik werom yn dit boek. Minsken en bisten binne sá skerp en wier tekene, dat dizze skriuwster by in gefoel foar humor grif ek in opmerkster is fan't boppestbuordtsje. De houtdouwen binne houtdouwen, sa as se togearre sitte kinne yn in beam. De drokke, gystene protters mei har gekwetter, Moarke, dy't sa heechhertich as in echte kat dat spul oansjocht. De minsken, foaral beppe. Je moatte de wille fan de bern meimakke ha om to sjen hoe echt dy beppe is. Je moatte ek de spanning meimakke ha as de kattekneppelders komme, om to witten, hoe't dit boek libbet foar de bern (en foar ús). It hiele libben op in boerehiem en yn 'e hûs is prachtich úttekene, mei safolle krektens en geduld as nearne oars bistiet. De grappen en de avontûren meije dan hwat goedkeap wêze (?), se sprekke de bern oan, hwant se binne bernich. Hwa't de wearde fan dit boek net sjocht, kin net oars as hûnderten boeken ôfkreakje, oant Rein de Foks ta. Men moat dan Rein syn streken hielendal karikaturael of goedkeap neame, mar men wil wol better. Doe't dit forhael ûntstien is, stiene de minsken grif noch tichter by de bern.

Eppie Dam mei om my noch wol hûnderten berneboeken skôgje, mar dan moat er der al hwat mear fan meitsje. Yn elk gefal, syn wize fan dwaen wie dizze kear foar Trotwaer in misslach.

Ik fergje Eppie Dam der noch al op, om my mei de skriuwster yn 'e kunde to bringen dy't yn't Frysk har boek net kwyt koe en nou by in pear fan de greatste útjowers fan berneboeken klear komd is. In pear mar leafst, de measte echte skriuwers hawwe mar ien! Ik wol har dan freegje om in manuskript, de KU hat forlet fan manuskripten, it measte fan goede.

[p. 35]

Teije Brattinga, jo bittere konklúzje, dat it bern oeral en altyd de ûnderlizzende partij is, kin ik hielendal yn meigean. It is de ûnfolwoechsenens fan de minske dêr't it eins út weikomt.

Dat elk dy't foar bern skriuwt de dingen út syn eigen wrâld fan great minske wei skôget en seit, dat is foar't measte ek wier. Dogge Jo sels ek. Ik ha in bult mei bern omgien, ik ha sels ek bern west. Lêste winter haw ik myn famkestiid biskreaun om myn bernejierren yn't âlde doarp mei syn eigen sfear, de skoalle, ús húshâlding, foar myn eigen bern en bernsbern fêst to lizzen. Uttekenjen hie miskien noch direkter west, mar ik kin allinne mar tekenje mei de pinne. De opset wie lykwols, om ris wys to wurden hwa't nou dochs dat bern wie, dat famke fan doe. Hoe libbe, fielde, réagearre ik? Hwat wiene myn eigenskippen, hoe seach ik de minsken? It hat my wol hwat wizer makke en ik siet der wer hielendal yn, ik krige ek guon yndrukken en fielings helder troch. Mar dochs bleau se my frjemd, se hannele en die bûten my om, der wie in distânsje. Ik seach har mei de eagen fan de folwoechsene en as folwoechsene biöardiele ik har dwaen en litten.

Ik leau daelks dat berne-psychologen, minsken dy't alle dagen bern biskôgje en biharkje, dat hja de iene of oare fieling hawwe foar hwat bern tinke en ûndergeane. Erfaring kin in soad dwaen, mar.... bern wurdt men nea wer. Men kin fan bern hâlde, bern mei ynmoed bistudearje en folwoechsen genôch wêze om it bern sa goed mooglik syn gerak to jaen, yn 't geastlike dan, mar mear kin men net.

It bern is ûnfrij, wurdt manipulearre en ôfhinkelik as it is, moat it bern it altyd forlieze. Ik bin bliid mei ‘J.J. de Born, voorheen de Kindervriend’ en syn foargonger de Stratenmaker-op-zee-show. Hjir wurdt hwat iepenbrutsen, like goed as yn it Ikon-programma op woansdei to joun. De frije skoalle (Steiner) fiedt de bern ek hiel oars op as de tradysjonele. De ‘griene biweging’, sa as dy him manifestearret yn de striidbere Ecologische Beweging, sjocht op't ein fan har stribjen ek in nije minske. Hwant dy moat earst komme ear't in bern frij opgroeije kin. It hechte bousel fan de ekonomy fielt dy skopkes net iens, noch net tominsten.

Dat der net in bulte skreaun is oer it bern dat yn in hoeke trape wurdt, rounom op 'e wrâld, is net sa. Kasten en kasten fol. Tink mar oan Dickens, Mark Twain, Kästner, oan al de nijere boeken oer fordrukte minderheden, tink mar oan Kosinski mei syn Ferve Fûgel. Ek: to uzes: Boefje, Sprotje, Ciska de Rat, Merijntje, Bartje, Koentje van Kattenburg, Jaapje.... folle mear noch. Yn guon fan dizze boeken sit ek wol maetskippijkrityk. Mar krityk en konstatearjen reitsje de maetskippij net. Oer en om ús ha se in kouwe flechte, dêr't wy allegear yn finzen sitte. De kouwe fan de greatmachten. Mocht dy ienkear iepenbrutsen wurde en litte wy ús hope net forlieze, dan sil Trotwaer al lang net mear bistean, mar miskien is der noch in lyts kânske, dat de minske frij wurde sil, frij en folwoechsen.

[p. 36]

Noch efkes oer it berneboek. Wy fine oer it probleem fan de ûnderdrukking boeken by't soad. Der wurde berneboeken skreaun en bêste, oer joaden, sigeuners, sloppebern, italjaenske, spaenske, indyske, negerbern, Surinamers..... neam mar op. Dizze boeken wurde lêzen, bigripende opfieders litte it hjir net by, mar prate der mei de bern oer. Op skoalle en thús. Der wurde wurkstikken makke, der is oandrang om to helpen. Sa makket men de bern kritysker en wizer, miskien dogge se it skielk better as wy, as se de kâns krije.

Dit soarte boeken ha wy noch net yn 't frysk. Nynke van Hichtum is ús ûntkomd, lit ús hoopje, dat Fryslân nou fierder is. De fryske berneboeken ha noch gjin hichtepunten sjen litten. Mar hoe lang binne wy eins noch mar ûnderweis?

Wy mei ús lyts protsje minsken?