Trotwaer. Jaargang 11

[p. 343]

Anne Boersma - v.d. Mark
Brief oan Jehannes

Bêste Jehannes,

Dou hast altyd in goed freon foar my west. Dou hast dêrom ek rjocht op in forklearring. Dat ik jim sitte liet lêsten tongersdeitojouns mei de fredes- en anti-gewelt krante, dat ik neat sein haw en ek gjin bydrage leverje woe, dat hat syn reden. It is in hiel forhael en net in moai forhael en it moast fier wei komme. Witst, der binne fan dy dingen dy't einlings mar it bêste feilich opburgen bliuwe kinne yn jins ûnthâld. In laedtsje mei kreas optearde skande, foaral net iepen dwaen. Tongersdei, doe't jim oerleinen hoe't de krante opset wurde moast, hwat der krekt yn moast en hoe, doe dûkte samar in foarfal op yn myn ûnthâld. It is frjemd dat ik der jierrenlang noait oan tocht haw. En it hie better west as ik der ek noait wer oan tocht hie. It binaem my ynienen alle wissichheit oer ús biweging. En ik haw dochs jierren meipraet en my ynset. Ik kèn dochs alle arguminten pro- en contra- gewelt. Mar ik wit der nou neat mear fan. Ik sil dy fortelle hwat it my die.

Dou kinst Folkert en Marij noch wol nou? Witst ek noch wol dat se in jier yn Heidelberg west ha, foar stúdzje. Dêr krigen se har earste poppe. Yn'e maitiid fan '63, it wie de peaskefakânsje, haw ik dêr hinne west. To poppe-bisjen fansels, mar ek om't ik sa graech wer ris byprate woe mei Marij. Wy hienen in skitterjende wike!

[p. 344]

Deis popken wy mei lytse Emke om en as Folkert thús wie, dan wy op'e flutter. De poppe wie in iepenbiering foar my. Sa'n lytske fan twa-trije moanne hie ik noch noait fan tichteby meimakke. It sloech my mei stomme forwûndering, leafde en tagelyk djip bigreatsjen. In ûnbidige biskermingsdrift stie yn my op. Sa'n leaf wêzentsje moast alle leed bisparre bliuwe. Doe't ik har ris in kear op 'e earm hie sei ik dat hwat biskamme tsjin Marij.

‘Dat fiel ik krekt sa’, sei Marij. ‘Der komme soms gedachten by my op.... Ik hie bygelyks foarhinne noait fiele kinnen hoe slim, hoe dwers-troch-alles-hinne slim at it is as jo foar sa'n lytske gjin iten hawwe. As ik dat bitink reitsje ik yn panyk! Dochs wit ik dat der tûzenen memmen op 'e wrâld gjin of net genôch iten hawwe. Moat my net foarstelle hoe't it is as it dy stadich stjêrre soe.’

As Folkert thús wie swalken wy togearre troch de stêd. De beammen bloeiden dêr al, alles wie fansels folle foarliker as by ús. Wy gongen nei lytse théaterkes, seagen films, sieten by freonen of ek wol by debating-klubkes. Foaral by de praetrounte fan théologen formakken wy ús. Net om't wy théologysk sa únderlein wienen, mar om't dêr sa'n protte forskillende mieningen nei foaren kamen dy't dan oan 'e ein altyd sa draeid waerden dat alles op itselde del kaem en elk it roerend iens wie. Prachtich! Ik wie fol fan waermte en freonskip en wille doe't ik werom moast. Marij en lytse Emke brochten my nei de trein. Miskien soenen se yn 'e simmerfakânsje yn Grins komme. Ik kûste Emke noch ienkear oan en hope it ‘Yn Mannheim oerstappe, net forjitte!’ rôp Marij. Ik knikte en oan Mannheim ta dindere de hearlike wike yn my nei.

Hwêr 't it om giet Jehannes, komt nou. Ik sil bisykje om it sa dúdlik mooglik to fortellen.

Yn Mannheim stapte ik oer. Ik moast eefkes sykje om it goede perron, frege foar de wissichheit in man mei in pet. Hy wiisde en sei: ‘noch twa minuten’. Ik draefde en siigde del yn 'e earste de bêste coupé. To let seach ik dat dêr in man wiidweidich siet to iten. Hy fage him de mûle ôf en hufte myn koffer yn it net. Ik bitanke him en gong foar him oer sitten. ‘Essen Sie doch,’ sei er mei in hângebeart, ‘der is fiersten to folle foar ien minske en boppedat bin ik dik genôch.’

Ik meunstere him ris. Soks wie ik op 't lêst net wend (samar hwat oannimme fan frjemd). Hy hie in freonlik gesicht, dik brún hier, griis om 'e kanten, in fleizige noas, ljochte blauwe eagen, in fol postuer, net echt dik en hy like my

[p. 345]

net tige great.

‘Sprechen Sie kein Deutsch?’ frege er, ‘verstehen Sie mich nicht?’ ‘O ja,’ sei ik, ‘ik forstean jo wol en mei it praten kin ik my sa'n bytsje rêdde.’

‘Fabelhaft, dan kin ik hjoed ite yn it selskip fan in schöne Frau.’ Dat wie my hwat to moai, mar doe't ik him oanseach glimke er sa freonlik dat ik ek net oars koe. Sa sieten wy dêr hwat potsierlik.

Ik naem dus mar in stikje bôlle mei skinke. Tusken de happen troch prate.

Oft ik nei Hollân gong. - Né, nei Nederlân, Niederlande.

- Ach ja - Hie er noch noait west mar hy soe nou nei Amsterdam.

- O -

Hie ik fakânsje hawn? Ja, by in freondinne west.

‘Ach wie schön, der giet neat boppe freonen.’

Ik knikte.

‘Utsein in goede frou fansels’ sei er. ‘Of in goede man’, folle ik oan.

Wy laken beide.

‘Haben Sie noch keinen Mann? O, as ik tweintich jier jonger wie soe ik om jo frije. Witte jo, ik bin al sa lang widner.’

It klonk trouhertich en hwat tragysk. Ik wist net hwat ik sizze soe. As men tweintich is wit men noch net sa folle fan treast.

‘Myn frou, dat wie im Krieg,’ sei er, ‘yn it bigjin.’ Hy sloech de hân oan it wang. ‘Nou haw ik my forpraet. In dútser moat noait oer de Krieg prate mei in bûtenlanner. It wie in goddeleaze tiid. Mar wy moasten wol. Wy waerden dochs ek delsketten as wy net opkamen. Nou wolle jo wite hwêr't ik west haw, hwat ik dien haw.’ Hy seach ynienen sniewyt om 'e noas. ‘Né,’ rôp ik, ‘né!’ (hwant myn moaije wike mocht net bidoarn wurde), ‘wy prate der net oer. It hoecht om my net. Ik haw it net meimakke, der gjin weet fan hawn, ik wie der noch mar kwalik.’

Hy seach nei bûten en suchte swier.

Der krûpte in great sear stik bigreatsjen yn myn kiel. Ik praette it der wei. Oer Heidelberg, dy prachtige âlde stêd, dêr't elk krekt as yn Parys dochs wol in bytsje thús is. Oer de oankeapen yn de boekestaltsjes ûnder de Heilige Geist Kirche en oer dy man dy't moedersiel allinne stie to sjongen yn it slot. Ik waerd hwat langer hwat redenriker (en dat yn it dútsk). Ik hie dochs sa'n moaije wike hawn, ik hie neat as goeds ûnderfoun, de kostelike théologenklub!

Ik woe dat de man net wer sa suchtsje soe, ik woe it waerme dinderjende gefoel fêsthâlde.

[p. 346]

Hy sei: ‘Danke - sa moat it wêze. As de jeugd inoar mar bigrypt! Sille wy kofje ha?’ Ik knikte forromme.

Doe't er werom kaem (twa kopkes, in kanne kofje en sigaretten kreas op it bledtsje) seach hy der wer gewoan út.

‘Kom,’ sei er, ‘kofje en sigaretten, dêr kin in minske it in hiel skoft op úthâlde. Ik haw bigrepen dat jo studearje. Is der in protte forskil hwat sa'n oplieding oanbilanget tusken Nederlân en Dútsklân?’

Ik lei him út hoe't sa'n stúdzje yn Nederlân ûngefear regele wie en hy kaem ta de konklúzje dat it fansels in gebrek wie dat jo net samar in semester oan in oare universiteit studearje koenen. Doe die er in wiidweidich forhael oer it bilang fan kontakten tusken de forskillende folken - as jo gjin weet fan inoar ha is der ek gjin bigryp. De universiteiten soenen sa'n moaie taek ha kinne - boppe-nasjonael - oer de hiele wrâld moast de freonerige boud wurde. Studinten moasten oan útwikselingen meidwaen, op inoars keamers wenje.

Ik sei dat soks ommers wol barde mar hy hearde my net iens. Hy rekke alhiel yn 't fjûr. Hy soe nou nei Amsterdam, hy soe gjin lichten dwaen. Ik sei dat ik it mei him iens wie, ik waerd ynienen sa slûch. Fierôf hearde ik him noch herheljen: freonskip - kontakten - inoar kènne - Ynienen tikke er my op 'e earm. ‘Jo wolle sliepe, ik praet tofolle. Schlafen Sie doch. Ik warskôgje jo wol as jo der út moatte.’ Doe joech ik my del.

Krekt foar Arnhim tikke er my wer op 'e earm. Myn koffer hie er al út it net helle. Hy sei dat er bliid wie dat er my metten hie, dat it him goed die as er fornaem dat ien bigrypte hwat er bidoelde en woe. Ik glimke mar hwat, foun him in pûrbêste man en joech him ta ôfskie in hân. Hy lei syn oare hân ek op mines - stie in set hiel stil - seach my oan en sei doe - hiel sunich - ‘Ik wie yn Poalen’

In pear sekonden koe ik net tinke.

Der wienen allinnich bylden - bern, forlijd, blauwe klean - hongerbern, kjeldbern, deade bern - Marij har poppe - leave leave Emke - In machtigen wite fjûrkegel stie yn my op - soe út inoar spatte. Ik stie dêr noch hieltyd stom doe't de trein feart mindere en oer de wiksels gong. Ik swaeide, forstapte, myn fine spitse hakke kaem op it krop fan 'e foet.

Ik trape ta - ik miende dat ik de bonkjes knappen hearde, mar ik sette troch - om Poalen - om alle bern fan 'e wrâld, om Emke - leave weake fontanel -

It triljen bikaem pas doe't ik al lang yn'e oare trein siet. By Swol pas doarst ik foarsichtich nei myn hakke to sjen. Der siet wol twa sentimeter bloed oan.

[p. 347]

Ik tink Jehannes, datsou nou wol bigrypst dat ik net iens prate kóe tongersdei.

Dou hiest fêst op my rekkene. Dat hat ek altyd kinnen. It kin noch. Mar oars. Ik sil my de skonken út it liif rinne foar dyn krante, mar ik sil de mûle net wer opdwaen. Hwant ik haw in man, dy't neat misdien hie, oarsom, allinnich mar freonlikheit biwiisd hie, tramtearre. Omreden? Ik tink om alle goddeleasheit fan 'e wrâld.

Dat sit yn my. En it moat libbenslang bidimme.

Sa't ik al sein haw, hat dit tobinnen sjitten my mei ûnwissens slein. En it opskriuwen hat my neat gjin forromming brocht. Hwat der fan oerbliuwt is dit: hoedener wêze, gjin greate wurden wer, gjin skerp oardieljen.

Ik hoopje Jehannes, datst likegoed in joune delkomme wolst to praten, as altyd dyn

Frouk