Trotwaer. Jaargang 11

[p. 316]

Jarich Boersma
Arketektuer en literatuer

De redaksje skreau my okkerjiers dat hja alhiel gjin biswier hat tsjin it meimekoar oparbeidzjen fan arketekten en skriuwers. Dat is tige moai fansels mar ik freegje my ôf oft sa'n hâlding net to passyf is. Boppedat lies ik yn de L.C. fan 19-5-'79 in stikje oer Trotwaer. Dêryn stie û.m. dat de âldere generaesje fan skriuwers him yndertiid weromlutsen hat omdat de sfear harren net mear lei. De krityk liicht der net om: ‘geen visie op wat nodig is voor een Friese literaire identiteit’, ‘weinig epische productie voor een bredere lezerskring’.

As âldere lêsder fan Trotwaer soe ik no dochs noch wolris bisykje wolle om in inkelde opmerking to pleatsen oer it ien en it oar: Dat de âldere generaesje fan skriuwers net mear meidwaen wol is spitich. Men hat it faek oer in generaesje-kleau. Mar dy wurdt troch sok stúmjen net lytser. De âlderen hoege miskien net mear foar master op to slaen, mar wêrom hja nou sa de noas oplûke, dat kin ik net folgje.

Ik bin gjin skriuwer fan professy. As der yn it forline sa nou en dan ris in stikje fan my opnommen waerd, dan wie ik tige op 't skik. Der is ek wolris in stikje wegere, mar soks oerlibje ik wol. Bygel. mei myn fan âlds bikende idé dat arketektuer en literatuer meimekoar to krijen ha kin ik oan 't nou ta mar min foet oan de groun krije. Mar ik bisykje it dochs noch mar in kear.

De ynhâld fan Trotwaer sprekt my as âldere lêsder ek lang net altyd oan. Hwat de jonge bazen op 't heden yn de literaire blêdden delskriuwe kin ik net allegearre folgje. Mar hja jowe eat fan harren sels en dat yntrigearret my. Boppedat sprekt it my oan omdat it bûten de bilangensfear omgiet en dat is tige wichtich. Dat kin fan de arketekten net altyd sein wurde..... Jawis, der komme foar in Frysk boek, in fersebondel of in forhael in pear sinten op it kleed mar dat mei gjin namme ha. Der is net ien dy't der fan bistean kin. Dêrom hâld ik tol en bliuw lêsder. Hwant de twaspraek tusken de âlderen en de jongeren moat nei myn bitinken op gong bliuwe, binammen yn de forskate kreative sektoaren.

Ik traepje fansels in iepen doar yn as ik siz dat it skriuwen yn it Frysk mear is as in leafhabberij. mar it mei dochs noch wolris sein wurde. In fiersten-togreat oantal minsken sjocht it útjaen fan Trotwaer as in leafhabberij fan ik stik of hwat eigenwize studinten dy't der sa mar hwat hinne bekje. En dat wierret it oantal lêsders net yn 'e kaert. As arketekt soe ik ek wol sizze kinne: ‘Hwat ha ik oan dat elitaire literaire Trotwaer?’ De kearen dat ik eat fan in relaesje mei myn eigen tinzenwrâld merkbite kin is net folle. Mar as ik al ris in kear in relaesje mei bygel. de arketektuer bispeure koe dan ha ik nea neilitten om der op yn to spyljen. It wurk fan arketekten en skriuwers spilet him yn de kreative sektor ôf. It soe bygel. nijsgjirrig wêze om nei to gean op hokfor punten literatuertheory en arketektuertheory mekoar reitsje. Dy punten binne der fêst. Yn myn studytiid ha ik sels nochris in kear in foarbyld fan dramatyske arketektuer opsykje moatten en neffens it bitinken fan de dosint hie ik dy ek

[p. 317]

foun.

In redaksje fan in literair blêd kin fansels net oeral forstân fan ha mar ik bliuw by myn stelling dat ik oan 't nou ta de hâlding fan de meiwurkers fan Trotwaer op it punt fan meimekoaroparbeidzjen fan arketekten en skriuwers to passyf fyn. By de oplieding fan arketekt wie wol deeglik it fak literatuerskiednis. Ik wit wol dat der gjin oplieding bistiet ta skriuwer of dichter mar oft it fak arketektuer-skiednis ek achte wurdt by de Fryske skriuwers fan hjoedde-dei der ha ik oant nou ta net folle fan murken. It falt my bygelyks ek op hoe lankmoedich de skriuwers en dichters binne troch hoegenamt net to reagearjen op de bouwerij fan tsjintwurdich. It is krekt oft hja bang binne harren oan kâld wetter to brânnen. Ik wit wol dat it in tinkflater is om fan de redaksje fan in literair blêd professionele arketektuer-krityk to freegjen, mar oan de oare kant kin ik my net yntinke dat de Fryske skriuwers samar de kulturele symbolyk fan de hjoeddeiske arketekten en de plannen fan de boude omkriten fan ús Fryske stêdden en doarpen foar swiete-kou opite. En de skriuwers binne de minsken dy't ûnder wurden bringe kinne datjinge dat ûnbiwust libbet ûnder it folk. En as hja dat dogge dan wurkje hja mei oan in ‘fynkerrelige struktuer’ dy't yn ús greatskalige maetskippij sa breanedich is. Prof. Ir.N.J. Habraken hat der treflike dingen oer sein by syn ôfskiedskolleezje fan de T.H. yn Eindhoven Juni '75. De rede is ôfprinte yn it arketekte-jierboek '77 en ek yndertiid yn ‘Plan’, in moanneskrift foar ûntwerp en boude omkriten. Fansels, wy kinne de skriuwers neat foarskriuwe mar hja binne lyk as de arketekten dochs net hielendal frij en wol forplichte om om harren hinne to sjen. Der mei op dit stik fan saken bygel. gjin diskrepânsje wêze tusken Fryske en Hollânske skriuwers. (Dat ha ik merkbiten mar dat regelje ik wol mei de skriuwer sels).

Ik jow ta dat it tige swier is om oan to jaen hoe't de relaesje tusken arketekten en skriuwers der yn theory útsjocht mar dat dy relaesje yn de praktyk folle to winskjen oerlit, dat stiet foar my fêst. Dat hoecht hielendal net. Bilangstelling weaget hjir swierder as deskundichhyt. It giet om de goede ynstelling. Fan de kant fan de skriuwers soe ek ris bisocht wurde moatte om hwat oer dy relaesje to sizzen. Ik soe harren dêrby it kennisnimmen fan de ynhâld fan it foarneamde moanneskrift ‘Plan’ oanrikkommandearje. Miskien past sok bisykjen wol by it thema ‘goddeleaze tiid’ der 't fyftich Fryske skriuwers troch de redaksje foar oanskreaun binne, hoewol ik myn biswieren ha tsjin de omskriuwing fan it útgongspunt. Ik bin lykwols binijd! Mar op sa'n manear is der in kâns dat de arketekt in klankboerd kriget dêr 't er syn plannen tsjin ôfweagje kin. Dat soe ik as âldere arketekt-lêsder fan in Frysk-literair blêd to'n earsten sizze wolle.

Súdhorn Maeije 1979