Trotwaer. Jaargang 11

[p. 67]

Janne K.
Greate Geart

Hwat giet in minske ûnbigryplike wegen. Nou bin ik út Canada komd en rin wer troch myn âld stêd Ljouwert Mar ik haw it gefoel oft ik troch in frjemde stêd dwael. Nou ja, hjir en dêr fyn ik noch hwat kunde: de Westersingel mei de skippen foar de wâl, de gribus efter de Nijstêd en de Oasterstrjitte. Mar it is dochs allegear oars, der binne rounom gatten tallen, alles hat in oar gesicht. Op guon plakken is dat gesicht frjemd-nij, op oare plakken âld en skeind.

Ik moast by notaris wêze foar in erfenis. De erfenis fan Greate Geart. Hwat jild en oare dingen. Dy oare dingen, notaris sei: ‘Dizze âlde atlas en dy boeken hawwe in fikse antikwaryske wearde Hwat wolle Jo der mei?’ ‘Hâlde.’ ‘It sil gâns fracht jilde.’ ‘Dêr soargje ik sels wol foar.’ En doe wiene wy útpraet, yn safier, der moast noch in stien bisteld wurde foar it grêf.

Syn grêf: in plat heuveltsje, dêr't al gers op groeide en in fordroege krânse op lei to forgean. Hwat op it raffelige lint stien hat wie net mear to sjen. Ik haw der in nij bosk blommen dellein, sûnder lint.

Op dy stien moast syn namme stean, dy't net by him paste: Gerardus Nicolaas Albertus v.d Boom ‘Greate Geart fan lytse Geart’, dat hie eins better past, mar hwa sil ea witte hwat dat bitsjut? Dat witte wy allinne, Greate en lytse Geart

[p. 68]

Hjoed bin ik nei it plak tagien dêr't wy wenne ha, Greate Geart en ik. Dêr't de bakkerij fan heit stien hat en it húske mei de tún fan Greate Geart. It iennige dat ik noch werom foun fan doe wie it smelle strypke gers by de feart lâns. Dêr stiene wy as jonges wolris to fiskjen. Heit syn bakkerij, de dimmene húskes by de feart lâns en de húskes mei bleekjes efter ús, alles is fuort. Der is in great rom febryksterrein fol auto's en op it plak fan Geart syn húske stiet in febryk. Ik haw hjir neat to forstriken. It moed sit my fol, ik ha alderhande prakkesaesjes. Ik sil bisykje to fortellen hwat Greate Geart foar my west hat en hwa't er wie.

Us hûs mei de winkel en de bakkerij stie op 'e hoeke fan twa strjitten. De iene by de feart lâns, de oare roun nei etteren en kaem wer út yn oare strjitsjes. Dêr stiene húskes mei bleekjes en steechjes en hjir en dêr sa'n lyts winkeltje mei in klingelskille, of in kroech Us wenhûs siet efter de winkel, de keamer hie ien finster yn 'e sydgevel Yn dy keamer wie it noait goed ljocht, it wie in tryste keamer mei in bedsté, dêr't ús mem in bulte tahâldde, hwant mem sukkele altyd. Ut de winkel de lange gong mei de planken foar de bôllen en it roggebrea en de doar nei de bakkerij. De bakkerij mei de swartstiennen flier, altyd wytbistoud fan it moal De luchtsjes fan moal en koeke en brea. En altyd troch it piipjen fan de imerkes efter de oven. Troch de efterdoar kaem men yn in lutse tún. Ik wit oars net mear fan dy tún as dat der twa beammen stiene dy't prachtich bloeiden yn 'e maitiid in stienpar en in prommebeam. Dan it stekje troch, de smerie strjitte oer en men kaem by it swiethok mei de fetten huning en sjerp Nêst it swiethok in stek mei in tún der efter en nêst dy tún it húske fan Greate Geart

As ik Greate Geart net hawn hie, dan wit ik net hwat der fan my tolânne komd wie. Us heit, de bakker, wie fan alles: soasjalist, anarchist, kankerder, driftkop en sûper mar in goed winkelman wie er net, likemin as in goede man foar syn earme frou en in goede heit foar syn jonkje. Us mem wie gauris siik, hja koe it libben mei dizze man net oan. Sadwaende hie myn jeugd tsjuster en treurich west as Greate Geart der net west hie.

As jongmaetsje kaem er by ús heit yn de bakkerij. De earste jierren wenne hy by ús en hie in keammerke op 'e souder. Letter hat er it húske mei de tún nêst it swiethok kocht It húske dat myn taflecht wurden is.

Greate Geart wie net in greate man. Hy wie lyts, slank en sierlik boud. As in balletdounser sweefde er mei de lange planken mei brea de gong troch. Syn hier wie omtrint wyt mei kroltsjes. Hy hie in bleek, smel gesicht dêr't syn eagen tige great yn liken Dat kaem omdat it bisûndere eagen wiene, eagen mei

[p. 69]

ljocht der yn. As er it wurk dien hie, jouns al let, hwant heit liet in bulte oan him oer, dan siet er yn syn keammerke to lêzen of to fluitspyljen. Hy hie in greate kiste mei alderhande boeken, dy krige er fan in omke dy't in tige geleard man west hie.

Ik wie noch in lyts jonkje, in jier as fiif, doe't Greate Geart by ús kaem. En mei syn kommen fleure myn bernelibben hielendal op. Hy wie net kalm en evenredich, mar libben en biweechlik, hoewol 't der dochs rêst en frede fan him útstriele. As heit net thús wie, siet er gauris by mem en my mei syn fluit of hy tortelde my forhaeltsjes, wy diene ek spultsjes, syn fantasij wie sûnder grinzen, wol bernlik en licht

Doe't er syn húske krige en ynrjochte, wie ik altyd by him. Hy hie moai húsrie, ek fan dy omke. Sêfte stuollen en moaije kasten. Op ien fan dy kasten sette er in houten Maria del, hwant Geart wie roomsk. Ik biseach it.

‘Wat is dat een mooie frou, Geart Is dat jou moeke?’

‘Ja, dat is myn moeke’

‘Hewwe jou dan gien echte levende moeke, Geart?’

‘Nee, ik kom ommers uut ut weeshuus. Daar woane allemaal kienders sonder fader en moeke.’

‘O ja.’ Ik seach dat er in krúsbyld boppe syn bêd spikere, de wite stikken muorre foelen op it kjessen, mar it kaem klear.

‘Wie is dat, Geart?’

‘Dat is myn groate broer.’

‘Hoe heet jou groate broer?’

‘Jezus’.

‘Waarom sit Jezus an dy stok fast, Geart?’

‘Daar hewwe de meensen hem an fast spikert.’

‘Must ie dan straf hewwe. die broer fan jou, Geart?’

‘Hij must gien straf hewwe. Hij waar feuls te goed. Toen kwammen der meensen die konnen hem niet meer uutstaan. En doe hewwe se hem an ut krús fastslagen’

‘Wat rare meensen. Die musten se maar doadskiete, fynt Geart oek niet?’ Doe lake Geart Hy pakte my op en swaeide my yn 'e rounte; dat foun ik prachtich

Hwat Greate Geart fan syn stikje tún makke hat, dat wie suver in wûnder. It wie net it tsiende part fan myn tún yn Canada, mar hwat der net yn stie oan blommen en strûken, hoefolle flinters en fûgels as der net kamen, dat wie

[p. 70]

bisûnder. Alle planten stiene yn syn boeken; hy kweekte der ek hieltyd wer nije by. Yn'e muorre fan syn keamer hie er in doar makke nei bûten ta. Dêr timmere er in soarte fan weranda en dêr groeiden alderhande blommen by op. It roek by Geart altyd fan blommen. Syn húske hie in gonkje en in keamer mei in bedsté en boppe in souderke. Efter yn dat gonkje stiene in pear petroaljestellen. Noait bin ik de stille blydskip forgetten as yn winterske dagen dy stellen sa'n sêft read ljocht útstrielen en it sneinske sop dat der op stie to protteljen sa lekker roek.

Doe 't der by ús thús in suske berne waerd en ús mem slim siik wie, doe koene se my wol slite. Ek letter wol, as mem mei it popke op bêd lei en dat stumperke altyd mar skriemde. Us heit koe dat net oanhearre en socht syn treast yn 'e kroech. Mar ik wenne by Geart en hie in libbentsje as in prins. It hie hwat fan in mearke. It mearke ûntbriek ek net. Geart hat se my foarlêzen: Hans Andersen, Grimm. en de Kleine Lord en Alleen op de wereld.

Ik mocht ek by Geart sliepe, dat wie in feest. Op 'e joun, ik haw it gefoel dat it doe altyd moai simmerwaer wie, sette Geart in wasktobbe op de houten weranda-flier del

‘Waarom set Geart die tobbe daar neer, Geart?’

‘Daar magge jou in swemme, krek as in semeerminneke.’

‘Maar dat waren meiskes.’

‘Nou ja, maar dat hindert niks.’

‘Kanne se oans hier niet siën, Geart?’

‘De skutting is soa hoog en de peren groeije der oek nog boven uut, dat wete jou wel. En der komme nooit meensen bij mij.’

Ik stie yn de tobbe en Geart wosk my mei lekkere sjippe. Syn linige fingers glieden oer myn meager jongeslichemke hinne. Se kamen oeral en it makke my blid. Hy wosk myn lyts slop geslachtsje, liet it op en del wippe. ‘Boumantsje wipsteert’ sei er Hwat moast ik laitsje. Soene ea wolris foarbygongers dy wille oanheard hawwe?

‘O heden! Nou komt de groate golf fan de see over jou hene! Pas op!’

Hy skepte in panne fol wetter op en geat dat oer myn holle. Ik skattere fan wille.

‘En nou wurdt ut nog slimmer, want mien liëve tied, daar komt de seerover en die pakt jou!’ Syn earmen sloegen om my hinne mei in greate doek en hy sette my op 'e houten flier del Dan waerd ik droechrost en mocht by de tafel

[p. 71]

sitte. Der kaam noch wolris in forhaeltsje efter oan of ik krige beijen of in par út de tún en dan moast ik yn it bedsté.

‘Gaan maar fer na de kant, want groate Geart mut der straks oek nog in kanne.’ Meastal sliepte ik gau, mar ik wit noch hoe feilich en noflik it my wie yn dit freonlike hûs. Ik haw wol út myn bêd wei sjoen hoe't Greate Geart himsels ek wosk. Us heit wosk him noait, Geart wol. As er dan nêst my op bêd kroep, leine wy beide op 'e side, Geart syn earm om my hinne. Ik paste dan yn syn hoaltsje. ‘Nou doene wy driehoekje,’ sei Geart dan. Syn linige hannen giene sêft oer my hinne, oer myn búkje, myn rêch en skouders, draeiden kroltsjes yn myn hier. Hannen fol waermte, fol leafde. En sa foel ik dan yn 'e sliep, sa lokkich en fredich as in bern mar sliepe kin. De oare moarns wie Geart al wer yn de bakkerij as ik wekker waerd. Op 'e tafel stie dan myn brochje klear en bûten songen de fûgels en swietrook fan blommen kaem ta de keamer yn. Dan klaeide ik my sels oan dat koe ik doe al lang en ik gie nei skoalle. Earst de biwaerskoalle, letter de greate skoalle. Mar fan dy skoallejieren is my suver neat bybleaun.

It suske hat net lang libbe Us mem moast doe wer yn 'e winkel, maar faek sprong Geart har by, de klanten mochten ek graech oer him. Neidat mem stoarn wie, moast der in help komme foar de húshâlding en de winkel. De help kaem, Aeltsje. Dikke Aeltsje, in frommins as in lôge en in baes húsfrou en help yn 'e winkel. Ik wie doe wol wer mear thús, mar Geart bleau myn taflecht, al mocht ik der net mear sliepe

It koe hast net útbliuwe, Aeltsje bigoun Geart nei to rinnen. Ik leau ek dat er de froulju oanloek mei syn linige slanke lea en greate bliere eagen. Syn hiele wêzen striele waermte en ljocht út Geart koe lang net tsjin Aeltsje op, by him koe hja ek tige leaf en guodlik wêze, al hoe boas as se oars ek wie. It kaem der op 't lêst fan dat hja trouden en yn Geart syn húske giene to wenjen.

Ik kaem wolris by Aeltsje, hja helle my tige oan en joech my snobbersguod. Mar it hûs wie foroare nou't Geart syn hannen der net mear oer giene. It wie altyd oprêdden en skjin, der leinen gjin boeken mear op 'e stuollen en Maria wie fuort.

Yn dizze snuorje wie it ek, dat ik op in sneintomoarn mei Geart nei de roomske tsjerke mocht. Us heit, dy't fan gjin God of gebot witte woe, sil it grif net witten ha, oars hie er it net lije wollen, mar miskien wie er ek al to fier hinne. De tsjerke makke tige yndruk op my, mar ik wie der ek bang. De bylden, de gesichten yn de kleurde ruten, de frjemde rook en de stim van de pastoar dy't

[p. 72]

sa lûd galme en frjemde wurden sei....ik koe dat net forarbeidzje. Ik haw altyd tige gefoelich west foar yndrukken, miskien hat de omgong mei Geart it ek noch forsterke. De musyk, de kleuren en it waerme ljocht dat troch de finsters foel, ja, dat die my o sa noflik oan. Mar elke kear wie ik dochs bliid dat wy wer bûtendoar wiene

It hat net sa lang duorre mei Aeltsje, doe foun ik opin kear yn it swiethok in soarte fan bank, in divan neamde men soks

‘Waarom het Geart hier een bank nerset?’

‘Om der op te slapen’

‘Slaapt Aeltsje hier oek. Geart?’

‘Nee,’ sei er hwat drôvich. ‘Ik slaap hier allenig. Want de nachten binne ut slimste.’

In skoftsje letter wie der efter ús hûs in great spektakel. Der waerd roppen, lake, mar ek flokt. Ik soe der gau hinne, mar dizze kear wie ús heit thús en my to fluch ôf. Hy pakte my yn it túntsje en skuorde my mei yn de hûs.

‘Hier blive Dat is niet foor kienders. Begrepen?’ Hy miende it, dat fornaem ik wol.

It bliek dat Aeltsje foar de safolste kear neaken en bleat yn'e doar fan har hûs stien hie en de manlju oanrôp. Se wie ek alris sa de streek opgien en doe hat de pelysje har thúsbrocht. Dit wie de lêste kear; Aeltsje is nei Frjentsjer rekke en net werom komd. Efkes dernei is ús heit fordronken yn 'e feart. Of hy hat him fordronken, hwa sil it sizze? De bakkerij moast forkocht wurde en ik moast nei it weeshûs

Op sneintomoarn mocht ik wolris efkes nei Geart. Mar der moast altyd in oare jonge mei fan de Fader. Geart wie stil, wol freonlik, mar net mear de âlde Geart. En ik wie likemin op myn gemak

En doe is Geart fuortgien, hwerhinne, dat haw ik noait witten. Syn húske is eigendom fan de tsjerke wurden.

Ik wie fjirtjin jier, doe bin ik nei de túnbouskoalle gien. En dêr haw ik it diploma helle. Ik wist folle mear fan túnblommen as de oare jongens, dat kaem fan Geart. Ik wist ek mear fan de ierdrykskunde ôf, hwant op Geart syn âld globe hiene wy togearre al greate reizen dien. Ek nei Australië en Canada.

Doe bin ik earst nei Australië gien, letter nei Canada. Tuskentiids haw ik, noch ien kear yn e stêd west, doe stie Geart syn húske der al bouwfallich by en wie de tún forwyldere. Ik ha by pastoar west om syn adres. De man sei: ‘It muoit my mar ik mei 10 net fortelle hwer't er wennet.’ ‘Mar ik haw heard, dat

[p. 73]

er....’ ‘Oppakt is? Né, hear sa fier is it net komd, hwant der wie neat op jou freon oan to merken. Mar myn foargonger moast him dochs ûnder syn hoede nimme, omdat der praetsjes giene en men wit noait hwer't soks op útrinne sil. Hy hat soarge dat Geart yn in kleaster komd is Dêr hat er it goed nei 't sin, hwant hy hat it taforsjoch op de tunen. As Jo him skriuwe wolle, dat kin, jow my dan de brief mar, dan sil ik dy foar Jo forstjûre.’

Sa hawwe Geart en ik doe noch briefke. Sa is er ek to witten komd, dat ik nei Canada gien bin en dêr ‘yn e blommen’ sit. It sil him grif wol goed dien hawwe. Mar hy hie my fierder net folle mear to fortellen.

Gerardus Nicolaas Albertus v.d. Boom. It is my fjremd, dizze lange namme Hy hat myn jeugd en dêrtroch miskien ek myn libben rêdden. Mei syn leafde, syn humor en syn boeken Greate Geart soe nou folle lytser wêze as lytse Geart, hwant ik bin lang. Ik gean werom nei myn twadde heitelân mei syn krûdeboeken en syn âld atlas. En it grêf mei dy greate namme bliuwt hjir efter, ik haw der gjin boadskip oan

[p. 74]

(noat bij it artikel fan Bakker):

De hear J. Bakker is wittenskiplik meiwurker foar de Amearikanistyk bij de fakgroep Ingelske Tael- en Letterkunde oan de Ryksuniversiteit to Grins. Dit artikel is de skreaune delslach fan in lêzing dy't er foar de fakgroep houden hat yn 1978. It like de redaksje, yn it ramt fan har stribjen om de diskusje oer de theoretyske achtergrounen fan de literatuerkrityk geande to hâlden, net ûngaedlik ta en printsje dat artikel ôf yn Trotwaer. It jowt nammentlik wer hwat oars as wij de lêste jierren wend west hawwe (red.).