Trotwaer. Jaargang 10

[p. 120]

Tichelwurk
Tr. Riemersma

Rankúneus stikje oer frau Steenmeijer
Ut lange útbljowen fon de resinsje fon Fôi en fredeloas yn de L.C. koe mun ol út kónklúdjerje dot frau Steenmeijer gin ried vist mai ut bûk. Dot dógt don ek vól blyken: fon de yn totaal 72,5 sintymeter tekst vêrt de resinsje út bestjit hat 19,5 sm betrekking óp ut bûk os lyterêr vurkstik. (Jirûnder ôprinte).

Dizze roman falt útien yn twa parten: de ‘stroom’ en tsien koarte forhalen. De forhalen binne yn lytse letter set en binne basearre op taelmateriael fan Riemersma syn mem. De ‘stroom’ is de trochririnende stream fan tinzen dy't opkomme by in jongeman dy't in joun lang yn in suterich café sit to wachtsjen op in faem dy't net opdaegjen komt. Dizze stream is yn in greatere letter set en basearre op taelmateriael fan Riemersma syn heit. De stream hjit in trochrinnend forhael, mar der sit winliken kop noch sturt oan. It wurdt, sûnder motivaesje fan binnen út soms samar ûnderbrutsen troch in koart forhael. Ik haw socht nei assosiative forbannen tusken de tinzen fan de stream en de motiven fan de forhalen, mar as sokke forbannen der al binne, dan dochs net botte dúdlik. It ynlaskjen fan in forhael wurdt mear biskaet troch in bûtenliterair feit as it folwêzen fan in side nei in bipaeld tal wurden tekst. De lêzer mei dan sels útsykje hwer 't it ‘trochrinnende forhael yn de greate letters’ fierder giet. Sa'n lêzersfijannige wize fan opbouwen freget fan de bilangstellenden wol úthâdingsformogen en plichtsbisef. Syn kommunikative doel stribbet de skriuwer op sa'n manier foarbij.

Ut de sitaten is dúdlik wurden dat Trinus Riemersma yn dit boek net allinne syn eigen stavering brûkt, mar ek bisiket safolle mooglik de tinzen rjochtstreeks wer to jaen. Hy bikappet en bislipet de sinnen net, mar jowt se krekt sa 't se spontaen troch de holle fan ‘hij’ jeije. Itselde docht er by it werjaen fan petearen, dy't er op 'e eftergroun heart. ‘Massesheare. Sjukkem oedoi. Kwittent. Kwitter neat ton. Vji dyderek? Godfergeemie. Vòsoist? Evòsû tvêze. Dû slûdder moi ‘de brómmer oede hasses. Vjisto drek. Kaneat fenómmen.’ (s. 23). It liket wol strafwurk foar lêzers.

As it romanforhael boeijend west hie, hie men dizze dingen, dy t nóu hieltyd mear argewaesje jowe oersljochte. Nou binne de koarte forhalen noch it aecdichst, mar sawn fan de tsien hawwe ek al yn Trotwaer stien en wy witte sa stadichoan wol dat Riemersma syn meiminsken op in rancuneuze toan leechleit, dat fierwei de measte froulju yn syn eagen ‘trutten’ binne en de manlju snobs mei gjin oare bilangstelling as drank en it forsieren fan froulju dy't der noch krekt op troch kinne.

[p. 121]

Yn de rest fon ‘ut besprek’, dot is dus even sjen 53 sm, sytjerret se un lang ain ferhaal, dot nèt lyterêr, mar taalkundeg hifke vurt, en un stik út ut naivud dot lyksa, en mai rjócht, taalkundeg skôge vurt.

Ho, dut kómt net goed, ut mat 52 sm vêze, vont 1 sm, de lêste, befottet de vinsk fon frau Steenmeijer dot ús bêste jonge romanskriuwer ensfh. Sa sjugt mun mar ver: sels út de mwólle fon de lyterêre analfabeten sil juns róm ferkundege vurre.

Fon dy 52 sm gjit 17 en 9, totaal 26 sm, dus de helte ô oan sytaten út myn bûk. (Ik soe ut óp priis stelle os frau Steenmeijer ut honoraryem fwar dy 26 sm tekst stwatte voe óp myn gierorekken 1118836 of óp myn bankrekken (Rabobank, Frjentsjer) 3204.59.853).

Yn de 26 sm. tekst dyt don noch oerbljoot gjit frau Steenmeijer yn óp a) ut sytjerre pat tekst út vot is fôi yn ut ôdfriesk? en óp b) ut sytjerre pat tekst út ut noivud.

Ik besteegje yn ut naikómmende gin ómtinken oan frau Steenmeijer har taalkundege ópmerkingen en ydeeën. Ik lit har graag de ylúzje dot se vot fon taalkunde ôvit. Ik behain mij jirre ta de 19 1/2 sm tekst dyt os lyterêre krytyk bedoeld is.

Ut is fonsels vól frjemd, dot un vurkstik dot os lyterêr vurkstik oanbean vurt, en dot os sadaneg yn ut fwaste plak lyterêr hifke vurre vól, yn ut fwaste plak taalkundeg hifke vurt. Vêrómt frau Steenmeijer dot sa dien hat? Fwar ut naist ómdotse gin kloaten ferstôn fon lyteratuer hat, en ómdotse, os se har dur net útrêde kin mai un mwólfól klysjees - vot bij un tradysjoneel bûk don noch vól slagget - fólslain mai de bek fól tósken stjit.

Dêrmai bedoel ik net dot se net tróchkrûpt is yn lyteratuertéory. Eppie Dam hat Viktor Sklovskij ek net lêzen, mar kómt don doch ta syn ferslimmingstéory, vêrt frau Steenmeijer oas net vit te sezen os: “Syn kommunikative doel stribbet de skriuwer op sa 'n menier foarby’ en ‘It liket wol strafwurk foar lêzers’. Kingma, de bekende lúzzege resinsint, en de Haan drupt de lyteratuertéory ek net út de pin vai, mar se binne mai ut bûk sitten gien en havve har ôfrege vot de ydyoat jir en dêr mai bedoelde en ot dut sóms gekoanstekken vji en dot jênsteg miend, en se havve har mieninkjes mai elkwar kónfróntjerre en besocht óm de boel ynenwar te possen en ta un ôvagen te kómmen, en dot smyt yn baide gefollen un resinsje óp óp bazes fon un petear mai of óp bazes fon un verskeppen fon ut bûk.

Dot is genôch - hût se ut bûk fjidder vederje is net vichtig. Mij tinkt dot un bûk, vêrt blykber flyt óp dien is, dur rjócht óp hat óm yngeand lêzen, en óm beoardele te vurren.

Dòt is myn beswier tsjin frau Steenmeijer har resinsjerjen, méár os tsjin ut fait dot se neat fon lyteratuertéory ôvit (hûvólt dot un resinsint oan de belangrykste provinsjale kronte net misstean soe), dot se ut bûk (dut net en gin inkeld) net yngeand lêst en dur net mai óm vrakselt en dur net mai yn petear gjit.

Ut tróchrinnende ferhaal (de stroom) vurt fon sain:

[p. 122]

a)	dot ut kop noch stut hat. Dot is vier, dot is oltyten sa bij un stik stream of consciousness;
b)	dot dur gin ferbôn is mai de oare tsien ferhalen. Dot is, lyket mij ta, vier;
c)	dot de lêzer (1) sels útsykje mat vêrt ut ferhaal fjidder gjit en (2) dot sóks úthôren en plichtsbesef freget. (1) is vier; (2) koe vól sa vêze. Dut is olles, en dut is gin lyterêre krytyk.

De tsien kwatte ferhalen vurre netbesprutsen, ómdot(a) sôn ol yn Trotwaer stien ha en (b) ómdot Riemersma syn maiminsken óp un rankúneuze toan leeglait ensfh.

Kónklúzje: ut bûk vurt heiendol net (lyterêr) besprutsen. Dut kin, os mun dur goed oer naitinkt, net inkeld ut gefólg fon ónkunde vêze, vont sels de stómste resinsint mat don oltyt noch vól ynsteat vêze óm de kwatte ynhôd fon de ferhalen te jan en dêr vot pseudofylosofysk jeuzelpraat ómhinne te braidzjen. Mear noch os un kwesje fon net-kinnen is ut jir un saak fon net-vóllen - frau Steenmeijer ferdómt ut óm myn bûk te besprekken.

Vinlek soe ik no ver útbaste matte yn rankúneuze gjolpen, sat dot fon mij fervachte vurt, mar óp un stuit don is mun leeg, don vólle dur gin vudden mear kómme, don lyket juns skrjowerij sa ferskwórrende sinloas.

Ut hellet ollegjerre neat út vot mun sait, ut stómpsinnege frieske lyterêre bedrjo gjit doch fjidder. Ik gón east mar mai de hûn to koörjen.

Riemersma lait syn maiminsken óp un rankúneuze toan leeg, sait frau Steenmeijer. Vot bedoelt se dêrmai? Slagt dot óp Fôi en fredeloas of óp oare dingen? Os ut óp ut bûk slagt, olteast slaan mat, soe ik ópmerke vólle dot un natuerleke persoan (bijgelyks Riemersma) ónmogelek fiktyve fygueren út un bûk (dot gjin minsken yn aigentleke sin, dus ek gin maiminsken binne) leegleze kin. Yn ut bûk kómt de natuerleke persoan fon de skrjower net foar; yn ut bûk hat mun te dwan mai un fertellend meganisme dot sóms útgrûit ta un fertellende fyguer dyt sómtiden de lêzer (net de verkleke, mar de ymplysyte of apstrakte lêzer) oansprekt.

Mun mai de útspraken en ópfottingen fon de fiktyve ferhaalfygueren, noch dy fon de (oansprekkende) ferteller ydintyfysjerje mai de ópfottingen en mieningen fon de natuerleke persoan fon de skrjower (vot nammes ek net bótte nutteg is - va, útsain syn hûn, yntresjerje de pryveeópfottingen fon un skrjower?)

Yn resinsjes kómme gaurus sóksoate útlittingen fwar os ‘de skrjower (of ek vól de hear X) vól mai syn ferhaal dot en dot seze’. Op himsels is dêr net safólle óp tsjin, os mar dúdlek makke vurt dot net de histoaryske of natuerleke persoan fon de skrjower bedoeld vurt, mar de - os persoan ópfotte - laag fon ydeeën en mieningen dyt mun achter de ferhaalfygueren en achter de fertellersfyguer oannimme ken. Dy laag fon ydeeën en mieningen, vól (persoanyfyerre) oantsjut os ‘implied author’ of os ‘abstrakte Author’, lait net oan ut oerflak fon ut vurk, mar mat tróch un yngeande annelize en besprek oannimlek makke vurre. Is, popúlêr sain, ut bwadskip fon Fôi en fredeloas gear te

[p. 123]

fotsjen yn: frôlje binne trutten en mônlje binne snobs mai gin oare belangstelling os frôlje en drank? Is de geast fon dut vurk leeglezend? Frau Steenmeijer hat dot net oannimlek makke, se hat dot net iens besocht, dot vij maie oannimme dot se mai ‘Riemersaa’ net de implysjerre of apstrakte oteor bedoelt.

Slagt se don meskyn ‘Riemersma’ lyk mai de ferskillende ferhaalfygueren of mai de fertellers? Dot soe neffens mij, sjug bóppe, tige mis vêze, mar dógt se dot meskyn? Ut lyket net bótte vjirskynlek, vont ut type frôlje en mônlje vêrt frau Steenmeijer un hekel oan hat, of dot fon har net beskreon vurre mai, spylet inkeld un (grutte, lytse of bijkómstege) rol yn trije fon de olve ferhalen. Omdot frau Steenmeijer gin inkel ûnderskied makket tusken dy trije oan de iene en dy acht oan de oare kônt, mai mun oannimme dot ut har ek net óm ferhaalfygueren of fertellers gjit.

Dur bljoot don mar ien mooglekhyd oer: ‘Riemersma’ slagt óp de natuerleke persoan en net óp ut lyterêre vurk Fôi en f redeloas.

‘Wy witte sa stadichoan wol dat Riemersma syn meiminsken op in rankuneuze toan leechleit’. Slagt dot óp beskate artykels, resinsjes, of mûnlinge útteringen? Frau Steenmeijer tsjut dot fjidder net oan en neamt gin fwarbeelden.

Yn har artykel De litteraire (mai twa elytêre t's) krityk yn Fryslân (Us Wurk 1976, ¾, 99-113) kómt un soatgelykense ópmerking fwar: ‘en sûnt binne Riemersma syn oanfallen helte grouwer en persoanliker wurden.’ (110) Dot artykel hat 51 noaten, mar krekt bij dusse, jir sytjerre, ópmerking stjit gin naiere ferkljerring.

Ut lyket mij un goede gevoante ta óm, os mun immen út de leage voskje vól, dot mai krêft fon bevizen te dwan. Os yndied Riemersma tróch persoanlike misledigingen ensfh. De sfear ferpest, don mai sóks sain vurre, mar don jert sóks út de stikken vai beviisd te vurren, dot de oanfôlene him ek noch us ferdigenje kin en ut foarem óp un krektsten vit vêrt ut óm gjit. Frau Steenmeijer neamt gin beviezen en beviisstikken, se ynsynúerret.

De redaksje fon Us Wurk hat lykos de redaksje fon de L.C. dusse ynsynúaasje pasjerje litten. Ik nim mar oan dot de neamde redaksjes gin friesk lêze kinne, vont os ik dot net oannim, vot mat ik don oannimme? En ik vit ek vól dot de neamde redaksjes har no net mear fon dy ynsynúaasjes disônsjerje kinne, dot is sa pynlek fwar frau Steenmeijer, en dot is san leaftear vyfke. En ut treft de gûie ómmes?

Frau Steenmeijer har útlittingen yn Us Wurk en L.C. slagge fonsels vól eane óp, dot kin elkenien mai de klompen oan fiele. Nèt óp ollderhonde grauélege misledegingen fon olle moogleke persoanen, mar óp dot iene stikje oer frau Steenmeijer har menier fon resinsjerjen, Frau Steenmeijer en de stofdûk, Trotwaer 1975, 268-248.

Ik hôr út dot ut mij net óm de persoan fon frau Steenmeijer gjit - se lait mij

[p. 124]

kôd -, mar óm de saak, te vitten dot ik har os lyterêr krytykes un prul fyn. Ik ken mij fwarstelle dot sóks minder plesiereg oerkómt, mar mai Chomsky sees ik: ut is de taak fon de yntelektúelen óm de vjirhyd te sezen en de leagen oan de kaak te stellen.

Ut jaut gin fûûg óm jun fon ut resinsjerjen fon un bûk os Myksomatoze ô te maitsjen tróch un stik út un oar syn resinsje oer te skrjowen. Os frau Steenmeijer dêr oas oer tinkt, don soe dêr oer te diskusjerjen vêze, mar lykos sij en ik vitte, en lykos de redaksje fon dut blêd vit - en fjidder sille vij ut mar net bwórkundeg maitsje - frau Steenmeijer vegeret óm har menier fon ‘resinsjerjen’ te ferdigenjen. Oan olle ainen en kônten kwetst hûkeazet se gear yn un hûkje en besyket har neat fon raukûneuze skrjowers oan te lûkken. Vij sjugge oan dusse ‘resinsje’ fon Fôi en fredeloas vot dêr fon telône kómmen is: har rankúnne tsjinoer mij makket dot se fólslain tichtklapt.

Ut hji earleker vest en fon mear moed tsjûge os frau Steenmeijer dut bûk oan de haadredaksje fon de L.C. veróm stjoerd hie mai de ried óm ut mar tróch un oarenien besprekke te litten.

Noot dot net bard is, soe ik Jabik Noordmans freegje vólle óm dut frómmes óp de bus nai Jestervôde te setten en óm un kundege resinsint oan te lûkken dyt net frustrjerre is tróch twivel oan aigen kappesytijten. Ik wit vól dot Jabik net dógt vot ik vól - dot dógt myn hûn net iens -, mar dot nimtnet vai dot ut myn plicht tsjinoer de frieske lyteratuer is óm Jabik Noordmans fwar te hôren dot ut syn plicht tsjinoer de frieske lyteratuer is óm dut frómmes óp de bus nai Jestervôde te setten en yn har plak un kundege resinsint oan te stellen dyt net frustrjerre vurt tróch twivel oan aigen kappesytijten en tróch rankúnne tsjin beskate persoanen dyt net ree binne óm him/har yn de kónt te krûppen.

Ut is óm te janken dot san dame mai har parfúmjerre pûppet ut plak fon un goede resinsint beset hôrt en god vit fwar hû lang un vichteg krytysk oanpat fon de L.C. yn ut lyterêre bedrjo blokjerret.

Os se un skrjower net leaf fynt, don besprekt se syn vurk net. Godferdómme.

Un oare kear fjidder oer frau Steenmeijer. Ik hoopje don út te lezen hût ut un lyterêr prul os frau Steenmeijer slagge is óm yn ollerhonde kemisjes te kómmen en saneamd resinsint fon de L.C. te vurren.