Trotwaer. Jaargang 9

[p. 73]

De fraech nei it hwêrom

It is, blykber, net ienfâldich, dúdlik to meitsjen hwat men as lêzer/kritikus oanwol c.q. oanmoat mei poësij.

Dizze konklúzje moat wol lutsen wurde as men lêst hwat S. Sybrandy as relefante opmerking helle út myn bisprek fan de bundel Popkes tekenje fan S. de Jong. Sybrandy konkludearret dat ‘Adri van Hijum poësij lêst om de ynformaesje en dan útrekkene de fersen fan Steven de Jong dêr't hy de understatements net fan oanfielt.’ (Trotwaer 1976-5, side 320)

Ik tink dat mei dizze folsin yn koart bistek oantsjut wurdt hwer't de problematyk sit dy't gearhinget mei it hifkjen fan kunst yn it algemien en dus ek fan poësij.

Yn myn eagen bistiet kunst (theater, musyk, dâns, literatuer, byldzjende kunst ensfh.) by de graesje fan de konsumint. Leo Vroman formulearre dat heel pregnant yn it fers Voor wie dit leest. De seisde strofe fan dit fers bigjint mei de sin ‘Doe deze woorden niet vergeefs ontwaken’ en dat is it wol sahwat. Der sil hjir of dêr wolris in Gauguin wêze dy't, ôfsletten fan de wrâld, allinne foar syn eigen wolwêzen, dwaende is mei it kréearjen fan mear of minder slagge kunstprodukten, oer it generael lykwols wurdt kunst makke mei it doel oaren as de produsint fan dy kunst, mei dy kunst op 'e hichte to bringen. Hwat docht de kunstner as hy him dwaende hâldt mei it kréearjen fan wurk? Krekt, forbyldzje, forwurdzje, yn lûden werjaen hoe 't hy de wurklikheit, better miskien in stikje fan de wurklikheit, sjocht. Foar de kunstkonsumint is ynteressant hwat de kunstprodusint seit, sjen lit, hearre lit fan syn fisy op in stikje wurklikheit. Sybrandy hat it dus goed sketten as hy stelt dat ik poësij lês om dêr ynformaesje út op to dwaen. Ik kin my oars ek net maklik in yntellektuele aktiviteit foarstelle dy't net as driuwfear it ynformaesje forkrijen hat.

In needsaeklik forfolch fan myn earste stelling (kunst bistiet by de graesje fan de konsumint) is: de konsumint kin easkje dat de produsint him sa dúdlik mooglik útsprekt oer syn ynterpretaesje fan syn wurklikheit. Ik tink dat L. Wittgenstein yn dit forbân it bigryp taelspul ynfiere sild hie. Men soe, mei oare wurde, sizze kinne dat kunst allinne dan ynteressant wêze kin foar de konsumint as de produsint in dúdlike fisy op de wurklikheit jowt. It liket my, wer oars sein, folslein ûnsinnich in foarm, hoe fraei dan ek, to produsearjen sûnder in dúdlike ynhâld. Sa'n foarm soe, op syn bêsten, allinne en by útslúting foar de produsint ynteressant wêze kinne. Hjir leit ek myn fundamentele biswier tsjin, bygelyks de steapelfersen dy't J. de Haan ea yn dit tiidskrift publiseaje liften hat. Dy steapelfersen binne neat oars as abstraksje fan abstraksje fan de wurklikheit en dêrmei foar púzzleders aerdich boartersguod. Ek foar net-púzzleders wol aerdich om der ris op in treurige sneintomiddei mei om te pielen, mar seker net mear as dat.

[p. 74]

It sil dúdlik wêze dat ik it dan ek net iens wêze kin mei Sybrandy as hy seit dat it fan my in net al to goede kar wie om de fersen fan S. de Jong to lêzen om 't ik der de understatements net fan oanfiele soe. It giet der net om oft understatements wol of net oanfield wurde troch de lêzer. De dichter, dy 't mei 't er syn fersen publisearje lit, to witten jowt dat hy iensiedich mei de lêzer kommunisearje wol, hat der rekken mei to hâlden dat syn fersen ek lêzen wurden troch minsken dy 't net fibrearje fan de sensabiliteit. It moat net nedich wêze understatements oan to fielen. Understatements moatte - as sadanich - foar de lêzer herkenber weze sûnder dat in batterij fan gefoelens of foarkennis yn it geding brocht wurdt.

Miskien kin ik dizze stelling it maklikste adstruearje mei in foarbyld út de byldzjende kunst. Men komt yn saneamde avant-gardistyske galery's noch wolris byldzjende kunst tsjin - faek opboud út abstrakt-geometryske lijnen - dy't as sadanich blykber net foldwaende is.

De kunstner fynt it nammentlik nedich syn ideeën, dy't by eintsjebeslút fortaeld waerden op linnen of papier, to bigelieden mei stikken proaza dy't de skôger fan it kunstwerk dúdlik meitsje moatte hoe't it kunstwurk ta stân kaem is en dan faek ek noch hwat de kunstner dreaun hat om op dei × lijn s to setten.

Soks giet my oer it generael krekt hwat to fier. Yn byldzjende kunst wurdt útgien fan it medium byld. De kunstner forbyldet in stik fan de wurklikheit sa't hy dy sjocht. Syn forbylding fan dy wurklikheit moat it, yn myn eagen, ornaris stelle kinne sûnder fordúdlikjende teksten of is yn himsels al net al to sterk.

Itselde jildt, m.m. ek foar poësij.

As in dichter as S. de Jong understatements brûke wol is dat syn saek, fansels soe men hast sizze wolle. Wol moatte dy understatements foar de trochsneed-lêzer herkenber wêze. Is dat net it gefal dan ha ik de oanstriid to sizzen dat it fers hweryn't dy understatement(s) in rol spylje net al to bêst slagge is.

Dit slút fansels net út dat in lytse elite - bygelyks freonen en sibben - dan noch, en fanút har stânpunt torjochte, sizze sille dat it fers yn kwesty, of sels de dichter yn kwesty, net bigrepen en folslein net-torjochte negatyf wurdearre is.

grins, 28-12-'76.

a.v.hijum