Trotwaer. Jaargang 8

[p. 220]

Tr. Riemersma:
De morfology fon ut mearke

Ut ferskil tusken fólkslyteratuer en ‘gevoane’ lyteratuer is bij myn vitten nea eksakt formúljerre. Meskyn ken dot ek net. Mun ken fonsels seze: fólkslyteratuer is fon slachte óp slachte mûnling tróchjûn en ‘gevoane’ lyteratuer vurt daleks tróch un meastentiids oanviisber yndyvydú skriftlek fêstlain. Mar san ûnderskieding slagt óp de vizen fon óntstean en públysjerjen, net óp ut vurk sels. Op san menier soe mun ek underskiede kenne tusken molke fon un readbûnte en un swatbûnte ko, of, un bytsje minder benaal, tusken kristleke en net-kristleke lyteratuer: kristleke lyteratuer is skreon tróch lju dyt nai tsjerke gónne en net-kristleke tróch lju dyt ‘neat’ binne. Sókke ûnderskiedingen befredegje net; se maie strikt formeel sjoen noch sa vier wêze, se fertelle neat nijs, se jaue gin oare ynformaasje os dyt mun ol hji dût mun ut probleem stelde.

Vêzentleke en tagelyk fruchtbere, dot vól seze: ferkljerjende en ynsjugjande, ûnderskiedingen mat mun helje út ut vurk sels. En dot lyket mij un hele put ta fwar de fólkslyteratuer os geheel.

Ta de fólksliteratuer vurre rekkene: myten, mearkes, sêgen, leginden, fabels, anekdoaten, un beskaat soate móppen, un beskaat soate avventoereferhalen. Ut mienskipleke fon dy genres is de tradysje, se binne oerlevere. Osjoen fon de vize fon óntstean en públykaasje is dur net fólle mienskipleks te fynen dot dusse genres eksakt ôgrinzget tsjin de skriftlek públysjerre lyteratuer fon de oanviisbere yndyvydúen, of, sa soe mun ut probleem ek stelle kenne, tsjin genres os kwatferhaal, novelle, spûûkferhaal, detective- en misdiedferhaal. De omskrjowingen sille of te smel, dot un pat fon de saneamde fólksliteratuer dur bwótten fôlt, of te rûm vêze, dot ûnder de ómskrjowing ek kosten fól aigentiidske lyteratuer beflapt vurre. Nammens ek de genres mearke, sêge, leginde, fabel binne net skerp te ûnderskieden. Tusken un sêge en un leginde ken un lyts ferskil vêze, vylst oan de oare kônt de iene sêge en de oare enwar gôns óntrinne kenne. Un olgemeen skaaimerk fon olle fólkslyterêre genres is ut gemis oan yndyvydúalytijt, yn dy sin dot de ‘ynsletten skrjower’¹⁾ him yn syn ópfottingen net ûnderskaat fon de mienskip vêrt ur yn libbet. Mar, mat mun daleks freegje, yn hûvólle aigentiidske lyteratuer is dotselde net ut gefol?

1) Ut begryp ‘implied author’ is fan Wayne C. Booth (The Rhetoric of Fiction, Chicago 1961). Hij ferstjit durûnder de yn ut vurk stôljûnne fyguer oan vaat mun ut geheel fon mieningen, morele ópfottingen, poletyke fwarkar ensfh. taskrjowe mat, dot jun út ut lyterêre vurkstik tróch, mar ek bwótten de persoanen óm, temjitte kómt. De ‘ynsletten skrjower’ mai fonsels yn gin gefol sónder mear lyksteld vurre mai de verkleke skrjower; de verkleke skrjower is un minske, de ‘ynsletten skrjower’ is un skepping lykos de persoanen út ut bûk.
Sjug fwar ut ûnderskied en de gearhing tusken de verkleke skrjower en de ‘ynsletten skrjower’ ek Robert Weimann, Erzählerstandpunkt und point of view, Zu Geschichte und Ästhetik der Perspektive im englischen Roman. Yn: Zeitschrift für Anglistik und Amerikanistik X (1962, 369-416.

[p. 221]

1. Skaaimerken fon ut mearke

Fon de fólkslyterêre genres lit ut mearke him fiervoi ut maklekst defynyerje. De aigenskippen fon ut mearke, lykos dy yn de viidvaidege lyteratuer duroer²⁾ noi foaren brocht vurre, litte har sa gearfotsje:

1. Ut mearke spylet yn un tovervrôd vêrynt gin ûnderskied makke vurt tusken ut, fwar ús, gevoane en bwóttenvênstege. De helt fervóndert en besaut him net, hij vurt net kjel of bang - hij bljoot sa kôd os un pûn moal.

2. Yn de mearkevrôd jilde net de minskleke nwarmen; de jinnege nwarrem is ut vitten en taposse kennen fon de ‘mearkeregels’, ut dwan fon de fereaske honlingen. Vij maie dêróm de mearkehonlingen net mjitte oan ús mjitstêven fon goed en kwea, en ut mearke hat oasóm fwar ús gin moraal of learing.

3. De mearkevrôd is simpel en dúdlik. De faiten (honlingen) sprekke fwar harsels en dur hûgt dêróm neat út de dûkken dien te vurren:

a. de honlingen vurre net motyvjerre (útsain dan dot de reden vêrómt de helt de vrôd yngjit ópjûn vurt); út de iene honling fólget logysk de fólgende;

b. de fertelder ferdjippet him net yn ut gemoedslibben fon syn persoanen, en hij ferdúdleket ek neat rjóchtstreeks oan de harkers; ut point of view is dot fon de neutral omniscience³⁾;

c. de helt kryt gin viidvaidege ynstruksjes, hij vit os fonsels vot him te dwan stjit; os ur ut nèt vit, don is ur un folkse helt - sa simpel is dot;

d. dur hûgt oan de ain fon ut ferhaal neat óntriedsele of ópheldere te vurren.

4. Olles yn ut mearke is taspitst óp de honling, en de minskleke ferhôringen blyke út kónkrete honlingen. Dur vurre jeften dien en straffen ómpatte - de emoasjes durachter kómme amper te praat.

5. Yn ut mearke slút olles óp enwar oan en ut slút os un bus. De helt hat krekt safólle ferstôn, safólle begrutsjen, safólle ómthôd, dot ur de goede honlingen dógt; de helt kómt oltyten krekt en persys óp de goede tiid en óp ut goede plak; de jeften en helpmiddels dyt de helt kryt dógge letter blyken persys fon pos te kómmen.

6. Ut mearke hôrt net fon kómpleksens, dizeneghyd en fwarremloashyd, net fon núônsen en gradaasjes, mar fon kleare, grypbere fwarmen en skerpe tsjinstellingen. De persoanen binne ryk of earem, ôd of jóng, mon of frau; se helpe de helt of vurkje him tsjin. De fwarverpen binne meast hud, en skerp begrinzge; dur is oanstriid ta ferhudzjen en fermetalysjerjen: bjemmen, húzzen, hier kenne fon gaud of silver vêze.

2) Sjug benammen: Max Lüthi, Das europäische Volksmärchen, Bern 1947, en Ina-Maria Greverus, Die Geschenke des kleinen Volkes (AT 503), Yn: Fabula 1 (1958), 263-279
Gôns lyteratuer jaut: Max Lüthi, Märchen (Sammlung Metzler), Stuttgart 1962.

3) Norman Friedman, Point of view in fiction: The development of a critical concep Yn: PMLA LXX (1955), 1160-1184. Friedman ûnderskaat naist it olvittende fwarútsjende, útlezende, moralysjerjende en bekómmentaryerjende point of view - de editorial omniscience - un point of view verbijt de fertelder vól olvittend is, mar de lêzer mai dy olvittendhyd net lesteg fôlt: hij kómt dur net tusken mai moralistyk gepraat etc. Vól fertelt ur syn ferhaal óp un menier dot mun fernimme ken hij vit mear os de persoanen sels en hij nimt vot distônsje fon ut barren - dot is de neu tral omniscience.

[p. 222]

7. Yn ut mearke is olles lyke vichteg en lyke tichtbij. Olles spylet him óp de fwargrûn ô. Dur binne gin patten dyt dur stylistysk tróch besónder taalgebrûk, of tróch viksel fon tempus of point of view útkippe. Dur vurt net óp un klymaks ta vurke. Olles bljoot yn deselde toan. Yn de sinbau blykt fwarkar fwar de lykskikte haadsin (Dur vji rus un koaning, dy hji un dochter.....) bóppe de ûnderskikte - yn de eftergrûn pleatste - bijsin (Dur vij rus un koaning, dyt un dochter hji.....)

8. De plot is ientrjiddeg, dot vól seze dur binne gin, bijkómstege, sydhondelinkjes, en hij is ópbaud út fierhinne selsstondege, ôrûnne, fertelfazen.

De ientrjiddeghyd bringt mai dot de persoanen net ynlaat en útlaat vurre, se dûkke yn ienen óp en ferdwyne ver. Ut ôrûnne vêzen fon de fertelfazen betsjut dot dur sa goed as neat ómthauden hûgt te vurren, dot óp un letter stuit noch un rol spylje ken. Vot út ut êgvaid is, is ôdien. Ut jinnege vot de helt meast vól ómthôrt is ut doel fon syn rais.

II. Hifkjen fon de mearkes út de ring fan it ljocht.

Os vij de tróch Poortinga sammele fyfteg mearkes⁴⁾ besjugge óp de neamde acht skaaimerken, don fôle dur un mooi sjautsje ô.

De nûmmers 7, 9, 14, 16, 17, 20, 22, 28, 30, 32, 37, 41, 43 en 48 binne gin mearkes mar sêgen. Yn dusse ferhalen is distônsje tusken ut gevoan-minskleke en ut demoanyske of dotjinge vot fon oarekônt ut grêf kómt.

De nûmmers 12 en 25 kenne beskôge vurre os avventoereferhalen. Se spylje yn de réele vrôd.

De nûmmers 21 en 23 binne sterke stikken of ligersferhalen.

De oerbljowende 32 ferhalen binne mearkes. Net ollegjer en oltyten lyke súver, os vij de neamde acht skaaimerken os strenge easken hontjerje. De fwarnaamste ôvykingen binne:

a. dur is sóms moraal en minskleke argúmentjerring: ‘Dyn beide susters tochten allinnich mar om harsels en dy binne foroare yn in wylch en yn in flearbeam.’ (s. 23)

b. dur vurt sóms psychologyske ynformaasje jûn en de persoanen vurre yn har dwan en litten oannimlek makke: ‘De oare prinses, syn twadde breid, wie der net iens rouwich om dat it ôfspatte, hwant safolle bistek hie se net op him hawn - har heit hie it trochset.’ (s. 14)

c. de persoanen vurre sóms ynlaat - bijfwarbeeld de lêste njóggen rigels fan s. 49 plus de earste sôn fon s. 50; en gwón persoanen

4) Ype Poortinga, De ring fan it ljocht, Baarn/Ljouwert 1976, ôdeling I, It ryk fan macht en riedsel, Wûnder- en tovermearkes, 7-148.

[p. 223]

kómme letter noch wer to praat - s. 92, de lêste fjauwer rigels fon ut ferhaal.

d. ynstee fon tovermiddels kryt de helt sóms viidvaidege ynstruksjes: de lêste alynéa fon s. 70 tróchrinnend óp s. 71; s. 58 midden (‘It âld minske’) oant s. 59 twadde alynéa (‘De âld frou’)

e. oan de ain fon ut ferhaal vurre gwón - blykber os tsjuster ópfottehondelingen en ferhôdingen óntriedsele: ‘Hy wie yndertiden bitsjoend troch in kweade fé, dy't it oan 'e stôk hawn hie mei syn mem, mar in goede fé hie noch wer safolle makke, dat as er mei de prinses troude dy't hy de blom joech, dan waerd er wer minske. Mar as er mei dy oare prinses troud wie, dan hie it noait wer mei him klear kommen.’ (s. 14)

‘It âld wyfke út 'e bosk blykte in goede fé to wêzen.’ (s. 23)

f. de ferteller ûnderbrekt sóms de góng fon ut ferhaal en ferlit syn neutraal-fertellend point of view óm rjóchtstreeks vot oan de harkers mai te delen: s. 13 rigel 9 fon ûnderen oant rigel 2 fon ûnderen; sjug ek de easte ûnder c neamde oanhaal.

g. dur binne ynkónkrete oantsjuttingen: ‘De bitovering koe allinnich mar forbrutsen wurde troch in fanke dat safolle fan my hâldde dat se my folgje doarst troch de djipten fan 'e hel.’ (s. 23)

h. dur is gôns viksel fon tempus, un viksel dyt faak - mar lang net kónsekwent - ferbôn hôrt moi ut mear of minder sponnend vêzen fon de fertelde passaazje.

Gearfotting fon a o/m g: de mearkes binne nai ut avventoereferhaal ta grûid; ut ûnder h kónstatjerre aspekt is un skaaimerk fon olle (libbene) praattaal.

Gwón lêzers soenen de kónklúzje lûkke kenne dot ik Poortinga en/of syn fertelders durfon beskuldegje ut mearke ‘bedoan’ te havven. Dot is myn sezen net.

Hût ut mearke óntstien is, dot vit gin mins. Ot ut daleks syn fwarrem hji, of dot dy fêste fwarrem jest letter óntstien is, of dot dy fwarrem dur nóit réeel vest hat, mar inkeld os un gearfotsjende apstraksje fon olle faitleke mearkes bestien hat - lykos ut foneem /t/ un gearfotsjende apstraksje fon ohe réalysaasjes [t] is - vij vitte ut net.

Ut lait fwar de hôn dot net olle fertelders de mearkes lyke súver-vudlek tróchferteld havve; dur sil feroare vêze, dus is vaillitten en tafûge, dur is faryerre en faryonten binne gearfôlen, dur sil ‘stikken-ferteld’ en ‘terjóchte-ferteld’ vêze.

Fon dy vit-hû-lange rige fertelders kenne vij olinneg de lêsten yn ut nekfel grype: Poortinga os olderlêste, en De Bruin en De Jong en har os fwarlêsten. Ut is fonsels net réeel óm moi namme bekende fertelders vot oan te vrjowen en de ónbekenden de hôn bóppe de

[p. 224]

hólle te hôren - krekt os vji ut un misdied óm os yndyvydú út de massa nai foaren te kómmen.

Maidot Poortinga de lûûdbontsjes en de vudleke (mar net oltyten dyalektysk-krekte) ôskrjowingen dêrfon bevarre hat, kenne vij him eksakt nairide. Ik haf un lytse stekprûf nómmen, en dêrbij benammen sjoen nai de steden yn de ferhalen vêrt ik vot óp oan te merken hji. (Sjug jirfwar de punten a o/m h). Ut kómt mij foar dot Poortinga neat bedoan hat. Syn feroaringen havve betrekking óp de vudkar, de sinbau, te sezen óp de olderbwóttenste laag fon ut mearke. Dur is vot ienhyd brocht yn ut brûkken fon de tempora, en sóms is ol te vylde praattaal behoffene. De iene kear is dur mear styljerre os de oare kear. De Bruin kómt nai foaren os un tige stylbevuste prater. YP50⁵⁾ bijfwarbeeld, dot nochol beslype en oertocht oandógt, is him ómtrint vudlek yn dusse fwarrem ta de mwólle út rûggele. De Jong derfwaroer is un brede prater, un fertelder-sónder-euvelmoed. Os mun de letterleke ôskrjowingen fon syn ferhalen lêst, don heart en sjugt mun de mon. Nim bij fwarbeeld dut aintsje út YP44:

‘Dat sy tochten eigentlik al, dat se in kâns rounen, dat er ien fan harren der út pikke soe - ja, dat koe ek forkeard foar de hearen komme fansels, hwant dan wienen se ûnderling ek noch jaloersk wurden, mar ja dat koe dat âld wiif noch net sa folle skele - ien fan har dochters waerde doch koaningin en de oare krige dan wol in moai baentsje. Mar sy fortelden it sa, dat Jiskepûster dy koe dat wol hearre. Dat diene se der om, om har de eagen út to stekken, as sy dêr sa yn 'e rommel omkroep - túnwiede en alle mooglike dingen - en dat sy nei it bal gongen - deftich - en eigentlik fan har sinten - sy makken ek misbrûk fan har titel, hwant sjoch, dat nije wiif wie net fan dy hege adel as dat dy mynhear wie. Dus, dy Jiskepûster dy wie fan heger adel as dat sy wienen. Mar ja, sy lei yn 'e goate. Doe de jouns doe komt se wer by dy min fan har. En doe seit se: Nou, sa en sa. Sy seit: “Hwat soe ik graech sa'n bal ris meimeitsje wolle, hwant men leit de gânslike dei yn dy smoarge rommel om to krûpen. Nou net dy prins, dat soe my net safolle skele kinne, mar jo wolle der doch wolris in kear út.” “Nou,” seit dy min, “dêr sil ik foar soargje. Soargje mar datstou op 'e tiid klear bist. As sy fuort binne.” Sy sei: “Dan kom ik to let.” Sy sei: “Dat hindert neat, ju al komst in ûre to let. Dat bal dat duorret doch de hele nacht hast troch. Mar dan kom ik by dy, dan sik ik wol sjen, dat ik klean krij.” Whant sy sei: “Ik haw ek gjin klean! En hoe kom ik dêroan?” Nou, sy seit: “Dêr rêd ik my wol mei. Wês mar net ûngerêst.” Mar dy min koe ek hwat mear as gewoan. Mar dat wist dy dochter net. En dêr komt, doe't de jouns de troep ôfsetten wie, de âlden gongen ek mei, hwant de earste jouns hienen se net west - mar de koaning hie sein, dat as de

5) Ik jau de mearkes oan mai de ynsyalen fon de samler en ut fólgnûmmer dot hij se jûn hat.
Ut is lesteg dot ut fólgnûmmer olinneg yn de ynhôdsópjefte stjit en net bóppe de teksten sels, mar dot ken mun mai un aintsje pwatlead ferhelpe. Ut is ol te vinskjen dot Poortinga yn de fólgjende delen fon dusse rige fólksferhalebûkken vot de nûmmering oanbelanget oanslút bij de fwargeande delen.

[p. 225]

âldelju ek mei woenen, sy hoegden net mei to dounsjen, mar dan koenen se doch ris sjen, hoe't it jongfolk him dan formakke. Nou, dat wie bêst, dat lieten se har gjin twakear sizze. Ek mei. Dat alles wie fuort, op noch in stik of hwat oare bitsjinden nei. Mar ja, dêr bimuoide Jiskepûster har ek net mei - hwant dat mocht ek net - dy mocht har mei gjinien bimuoije - sy lei dêr as 't ware in kluzenerslibben tomidden fan 'e biwenne wrâld. En de min dy komt der oan - dy hie in doaze by har, en der komme de alderprachtichste klean út, fan de alderlêste moade dy't útkommen wie - en dat fûnkele en dat skittere allegearre en se hie ek noch in lyts kroantsje by har - hwant ik leau, dat se graef wienen of sokssawhat - in graeflik kroantsje hie se by har - en glêzen skuon.’⁶⁾

Dot is un kostlik stik praattaal. Mar ik jau Poortinga greot gelyk dot ur dusse praattekst ómvurke en bekwatte hat ta vot dur no stjit yn de printe tekst. (s. 133)

Ut lyket mij ta dot ut gin sin hat óm fon de baide ‘masterfertelders’ de iene bóppe de oare te ferheffen. Vól mun un ferhaal dot sa ferteld vurt dot ut ómtrint printree is, don mat mun bij De Bruin vêze. Vól mun un ferhaal dot moi un soad gloede en libben fwardrûgen vurt, don mat mun De Jong havve. Mar is ut iene better, fólksadeger, friesker os ut oare? De kar hinget gear mai juns fyzje óp ut fólk en ut fólksaad, dus mai un beskate ydeology. En dêr voe ik ut mar net oer ha....

6) Fwar ut ynsjen maien fon de vudleke ôskrjowingen, en benammen fwar de tastimming óm un pat fon de vudleke ôskrjowingen fon un ferhaal fon R.P. de Jong ô to printsjen, tankje ik Poortinga.

III. De struktúrele annelize fon Propp

Mai rjócht sait Sytse Jan van der Molen dot ‘de index fan Antti-Aarne⁷⁾ (mei) net brûkt wurde as in middel om de “echtens” fan in folksforhael út to meitsjen.’⁸⁾ Ut is don ek vot aigenareg dot ur ut vurk fon Aarne-Thompson even letter vól ta dot doel brûkt: ‘Sadwaende binne lykas sein 35 nûmers net yn it AT-apparaet to finen. It binne dizze forhalen dy't men biskôgje kinne soe as it wurk fan in kunstner yn it stallen en fortellen. Mar dat is fansels hwat oars as in Frysk folks-forhael.’⁹⁾

Un fertelder fon fólksferhalen is dus gin kunstner yn it stôlen en fertellen? Hij beskikt net oer fontasije; hij is olinneg mar un goed ómthôder en vudlek-tróch-fertelder? Ik voe ut net oer ydeologie havve óp dut stuit, mar ut sil dur ol rus un kear fon kómme matte...

Nee, de katteloges fon Aarne-Thompson is gin graadmjitter fwar de echtens fon un fólksferhaal. Ut bûk is un ynfentarysaasje fon olderhonde bóppe vetter kómmen ferhalen dyt os fólksferhalen beskôge vurre tróch de gelearden. Mar ut soe fonsels bêst vêze kenne dot dur noch un heel soat ferhalen - lit ús ut fjidder ta de

7) ‘Antti-Aarne’ sil un misprinting vêze fon Antti Aarne-Stith Thompson.

8) Sytse Jan van der Molen, De ring fan it ljocht, resinsje yn de Leeuwarder Courant, 12.06.1976

9) oanhelle vurk

[p. 226]

mearkes behaine - binne dyt noch ginien óntdutsen hat. En de mooglekhyd dot dur heel oare mearkes vest havve, mai net útsletten vurre. Lykemin mai de ûnderstelling dot de yn ut kwatbije ferlyne fêstlaine mearkes ol net sa súver mear vest havve sille, ómdot fertelders en harkers ol tiden lang ferfrjemde vjinnen fon de mearkevrôd, sónder mear oan de kônt lain vurre. Mai oare vudden: ut hat gin sin óm mearkes oan AT te mjitten, salangt mun neat hat vêrt mun AT oan mjitte ken.

Yn haadstikje I haf ik un stikmonneg skaaimerken fon ut mearke, sat mun dy yn de lyteratuer fynt, tróchjûn. Dy punten kenne òl os graadmjitter jilde. Mar dêrnai hat mun doch ut vêzentleke fon ut mearke noch net helendol fotte.

Ut lyket mij ta dot ut Vladimir Propp yn syn bûk ‘Morfology fon ut mearke’¹⁰⁾ slagge is óm út té tsjutten vot de ‘rêgbónke’ fon ut mearke is, de struktuer, de ynderleke bau. Propp syn ûndersyk hat betrekking óp de ‘echte’ of ‘vónder’-mearkes (AT 300-749).

Propp ûnderskaat yn ut mearke faryabele en kónstonte eleminten. Faryabel binne nammen en atrybútten fon de hondeljende persoanen, kónstont binne har aksjes. De aksjes fon de hondeljende persoanen stonne net óp harsels, mar se havve un beskate betsjutting fwar de góng fon de honling. Dot aspekt fon de aksje neamt Propp de ‘funksje’. Jirnai fólgje syn tezen:

1.	De kónstonte en ónferoarleke eleminten fon ut mearke binne de funksjes fon de hondeljende persoanen, ónferskilleg tróch va of hût se útfierd vurre. Sij fwarmje de vêzentleke baustjinnen fon ut mearke.
2.	Ut tol funksjes fon ut vóndermearke is behaind (nammentlik ta 31).
3.	De fólgwadder fon de funksje is oltyt gelyk (vot net seze vól dot yn elk mearke olle funksjes fwarkómme).
4.	Vot de struktuer oanbelanget jerre olle vóndermearkes ta 1en type.

Propp tsjut de funksjes mai ien sin oan, defynyerret se en jaut se un simboal. (Ut lêste is hondeg fwar ut kwat ópskrjowen fon de analize). Ik nim dut jirre yn fertaling oer; de simboalen feroarje ik fwar un pat.¹¹⁾

Ut mearke begint mai:

un útgóngssytevaasje (gin funksje). Simboal i

Don fólgje de ynliedingsfunksjes:

I. Un gesinslid gjit fwar un skóftsje fon hûûs Def. Tydlek fwótgean, simboal a

II. De helt vurt un ferbod óplain

10)

a.

V.J. Propp, Morfologija skazki, Leningrad 1928

b.

ingelske oersetting Morphology of the Folktale, Bloomington 1958

c.

ytaljaanske oersetting Morfologia della fiaba, Turin 1966

d.

twadde ingelske oersetting Morphology of the folktale, Austin-London 1968

e.

twadde, bevurke, russyske edysje mai naivud fon E.M. Meletinskij, Moskva 1969

f.

dútske oersetting fon de twadde edysje Morphologie des Märchens, Carl Hensen Verlag, München 1972. Dusse útjefte haf ik brûkt.

(Is ek oanvêzeg yn de PB te Lja uet).
(Dur skyne óm '70 hinne noch frônske oersettingen ferskynd te vêzen).

11) a Yn de dútske oersetting (noat 10f) binne de simboalen: a o/m g fwar ut ynliedende pat; A, B en C fwar de funksjes VIII-X; XI en XX ha un pylkje os simboal; dur is ien algebraysk teken. nmtl. X fwar Onbekende oankómst; en fwar ut fjiddere binne de simboalen de easte letters fon (un pat fon) de defynysjes. Dot lêste is goed mis, vont ut kiezen fon simboalen dyt korrespóndjerje mai de easte fon (un deel fon) de defynysjes, bringt mai dot yn ferskillende talen gelykenze funksjes ferskillende simboalen krije. Mar ek yn ien en deselde taal ja ut ut swirregheden. De 13de en de 31ste funksje havve baide simboal H fon Held en Hochzeit. H(ochzeit) vurt fon H(eld) ûnderskaat tróch twa stjirkes: H. De ferskillende faryonten fon H(eld) binne H¹, H² ensfh. Dy fon H(ochzeit) binne H , H*, H_* , h¹, h², h³! Om gin betiezing te krijen mat de dútske oersetting gebrûk maitsje fon ûnderkost letters, dyt krekt fwar ut ynliedend pat onjerre binne.
b De simboalen fon de ytaljaanske oersetting (noat 10c), dyt oanhelle vurre tróch P.W.M. de Meijer, Eenvoudige vertelstructuren: Propp en Levi-Strauss, Yn: Forum der Letteren jg. 11 (1970), 145-159, vyke gôns fon de dútske ô. Olinneg de baide pylkjes kómme oerien. De simboalen fon de ynliedingsfunksjes binne: e, k, q, v, w, j en y.
De funksjes VIII-X ha X, Y en W. En fwar de rest korrespóndjerje de simboalen sa lykernóch mai de easte letter fon de defynysjes.

[p. 227]

Def. Ferbod, simboal b

III. Ut ferbod vurt oertrêde Def. Oertrêding, simboal c

IV. De smjunt (= tsjinspylder) besyket ynformaasje yn te vinnen Def. Utklwarkjen, simboal d

V. De smjunt kryt ynformaasje oer syn slachtoffer Def. Ferried, simboal e

VI. De smjunt besyket syn slachtoffer duryn te lúzjen Def. Durynlúzjen, simboal f

VII. Ut slachtoffer lit him durynlúzje Def. Duryntraapjen, simboal g

Dut vjinnen de ynliedingsfunksjes. Jirnai fólget de oldervichtegste funksje, de ópgóngbringer fon de mearkehonling:

VIII. De smjunt bringt un gesinslid skea of ferlies ta Def. Skealeke honling, simboal A

Ut risseltaat fon skea of ferlies is gemis. Bij gwón mearkes vurt de honling yn beveging brocht tróch un gemis dot net oan de smjunt te vyten is. De helt hat bijgelyks sin oan un viif, of hij mat yn ópdracht fon syn hait ut bêste hynder fon de vrôd sykje. Dêróm mat naist VIII ûnderskaat vurre:

VIIIa. Un gesinslid soe ut ien of oar graag ha vólle. Def. Gemis, simboal ∝ (Tink duróm: alpha, net te betiezjen mai de easte ynliedingsfunksje a).

IX. Tynge fon de skealeke honling of fon ut gemis; de helt vurt frege of kryt befel durópút te gean; hij vurt fwótstjoerd of geanlitten Def. Bemiddeling, simboal B

X. De syker (= helt) is ree ta (tsjin)-aksje Def. Beginnende aksje, simboal C

XI. De helt gjit fon hûûs Def. Oraizgjen, simboal ↑

XII. De helt vurt óp de prûf steld, útfrege, oerfôlen ensfh., vêrtrócht ut krijen fon ut tovermiddel of de bóppenatuerleke helper ynlaat vurt Def. Easte funksje fon de skinker, simboal D

XIII. De helt réagjerret óp de honlingen fon de oansteande skinker Def. Réaksje fon de helt, simboal E

XIV. De helt kryt ut tovermiddel Def. Ontfangst tovermiddel, simboal F (Os de helt net adekwaat réagjerret óp de hondelingen fon de skinker (E.neg), vurt ut tovermiddel net útrikt (F.neg) of de helt vurt straft (F.kontr)).

XV. De helt vurt nai ut ferbloplak fon ut fwarverp brocht

[p. 228]

Def. Ferpleatsing, hontvizing, simboal G

XVI. De helt en syn tsjinstonner gónne un kampstriid oan Def. Kamp, simboal H

XVII. De helt kryt un skaaimerk Def. Markearing, simboal I

XVIII. De tsjinspylder vurt oervón Def. Oervinning, simboal J

XIX. De óngelókkege sytevaasje of ut gemis fon ut begin vurt goedmakke Def. Lykwydearing óngelókkege tastôn of gemis, simboal K

XX. De helt keart veróm Def. Verómkear, simboal ↓

XXI. De helt vurt achternai sitten Def. Ferfólging, simboal L

XXII. De helt vurt ret Def. Rêding, simboal M

Mai de rêding ainegje un soat mearkes. Ut kómt lykvóls foar dot de brwórren fon de helt him syn bút (prinses bijgelyks) ôluzje. Dy skealeke honling is don ut útgóngspunt fwar un nij ferhaal:

VIIIbis. De brwórren stelle de helt syn bút (A) en smyte himsels yn un dóbbe (*A)

X-XIbis. De helt begint óp 'e nij te sykjen (C ↑) (Elemint B, bemiddeljen, útstjoeren mist jir)

XIIbis. De helt vurt ver oan honlingen ûndervurpen dyt ta ut besit fon ut tovermiddel liede (D)

XIIIbis. De helt réagjerret óp 'e nij óp de honlingen fon de oansteande skinker (E)

XIVbis. De helt kryt un nij tovermiddel (F)

XVbis. De helt vurt nai ut ferbljoplak fon ut sochte fwarverp brocht (G)

Fon dut momint ô nimt ut ferhaal un oare rin:

XXIII. De helt kómt tús of yn un oar lôn sónderdot immen vit dot hij ut is Def. Onbekende oankomst, simboal N

XXIV. De folkse helt lit syn ónrjóchtmjittige oanspraken jilde Def. Onrjóchtmjittige oanspraken, simboal O

XXV. De helt mat un swiere ópjefte fólbringe Def. Prûf, swiere ópjefte, simboal P

[p. 229]

XXVI. De ópjefte vurt fólbrocht Def. Oplossing, simboal Q

XXVII. De helt vurt veróm kennen Def. Werkennen, simboal R

XXVIII. De folske helt (tsjinspylder, smjunt) vurt óntmaskere Def. Skuldbeviis, óntmaskering, simboal S

XXIX. De helt kryt un oar útterlek Def. Transfygúraasje, simboal T

XXX. De fijon vurt straft Def. Straf, simboal U

XXXI. De helt traut en kómt óp de troan Def. Haulek en troanbestiging, simboal V

Fjidders binne der yn ut mearke noch elementen dyt vól funksje havve mar gin funksjes binne: ferbynende eleminten (simboal §) en motyvjerringen (simboal Mot.). (Ondúdleke of oernómmen elementen vurre oantsjut mai ut simboal X)

Dot is ut bónkerak fon ut mearke. De measte (net olle) funksjes ha un soat faryonten. De skealeke honling A kin óp un heel soat vizen tabrocht vurre bijgelyks. Propp hat de faryonten dyt ur fûn hat ek ver systematysk ynfentarysjerre en hij jaut se oan mai A¹, A² ensafh. Ik haf dot jirre vailitten ómt ut oersichtlek bljowe mat; nammes ut is myn doel net óm Propp oer te skrjowen.¹²⁾

12) Om dúdlik te maitsjen vot Propp mai syn funksjes bedoelt, mar ek óm de areghyd, haf ik un ‘fwarbeeldmearke’ skreon vèrt olle funksjes yn fwarkómme, vot yn verklekhyd nóit ut gefol is. Ut is yn dutselde nûmer ópnómmen ûnder de tytel Gaudlokje.
Propp viist nammes sels óp de mooglekhyd óm mearkes te óntverpen: ‘Mun ken sels safólle mun vól kunstmjitteg nije typen neffens ut óntvikkelde grûnskema maitsje, sónder dot de ôsónderleke fwarmen óp enwar lykje. Om un mearke kunstmjitteg te fwarmjen, ken mun un element A kieze vot mun mar vól, dur ien fon de moogleke faryonten fon de funksje B en C ↑ óp fólje litte, dernai un ken neat skele hókker D en E, un moogleke faryont fon de funksje F en ek un ôm ut even hókker element G ensfh. oanslûtte. Dêrbij kenne hókker funksjes don ek (útsain A resp. ∝) vailitten, fertrijedûbbele of ferskillend faryerre vurre. Ferdeelt mun don de funksjes óp de moogleke mearkefygueren of nai aigen goedfynen, don vurre de skemas mai libben fólle en ta mearke.’ (110-111) Ek yn dut sytaat haf ik de simboalen oanpost oan myn aigen notaasje.

IV. Annelize fon de mearkes ut de ring fan it ljocht.

Bij elke funskje jau ik ut faryontenûmmer sat en fwarsafiert Propp dot dógt. Is ut net út te maitsjen óm hókker faryont ut gjit, don set ik un-; is de faryont dúdlek, mar hat ur fon Propp gin nûmmer krygen, maidot ur yn dy syn matryaal blykber net fwarkómt don set ik un +.

Ut gevoane mearke óntstjit út un skeabringende honling (A) of un gemis (∝) en rint fya tuskenfunksjes óp un haulek (V) of oare kónfliktóplossende funksjes út (F, K of M). Inkelde mearkes fóldógge net oan dy nwarrem; ut binne gin A-V-mearkes.

YP1

Dur binne trije brwórren -i. Se gónne óp rais ↑. Se krije un slimme ópdracht -P. Un ôdvyfke fôlt - D^7. Se helpe har - E^7. Ut ôdvyfke sil ut skip ômaitsje - F^1, en sait helpers ta - F^9. De helpers swargje durfwar dot de ópdracht útfierd vurt - Q. Nij ópjefte, swimmen - P. Vurt fólbrocht - Q. Nochrus un ópjefte - P. Vurt ek fólbrocht - Q. De brwórren gónne de verómrais oan ↓. Se vurre efterfólge - L +. Se rêde har - M +.

[p. 230]

	Opm.: Ut easte pear P-Q stjit tige fier útien, vot óngevoan is, en de funksje A of α mist. Mun soe stelle kenne dot ut easte pear P-Q un transformaasje is fon α (gemis - de koaning vól graag un skip ha) en K (ópheffing gemis - ut skip vurt óplevere). Don vurt de annelize:
YP2	De koaning syn ôspraak mai de vólf kenne vij ljo ik ut bêste os útgóngssytevaasje beskôgje (mar sjug haadstik V) - i. De vólf easket de prinses óp - A^8. Sadreet de vólf him bekend makke hat os betsjoende prins, is ur gin tsjinspylder mear. Swadwande aineget don ut fwaste pat fon ut mearke. Twadde pat: de prinses vurt un ferbod óplain - b^1. Se hôrt har dur net oan - c^1. De prins mat flechtsje tróch de prinses har vudbrek; yn vêzen ferdrjoot se him dus - A^9. De prinses kryt berjócht fon de skealeke honling - B^4. De prinses beslút óp him te sykjen en se gjit óp rais - C ↑. De prinses freget un dwerg - rúddyment D-E. Se kryt ynformaasje plus tovermiddel - F^1. Ut tovermiddel jaut un hontvizing - G^4. Se moetet un ôdvyfke - rúddyment D-E, dot goede ried jaut - F^1. Tredde pat: De prins is syn ónthôd bjuster, un nije bestjoening - A^11. De prinses moetet ver un ôdvyfke - rúddyment D-E. Se kryt un tovermiddel -F^1. Tróch ut gebrûk fon ut tovermiddel kómt ut ónthôd veróm -K^8. Dêrmai is de tredde honlingsrige ta un ain kómmen. Se traue -V^2. Tróch ut trauen fôlt de easte betsjoening, dyt yn de fwarskiednis pleats hôn hat, ek fon de prins ô-K^8. Se kómme óp de troan-V^3.
YP3	Trije brwórren - i. Se vólle ryk vurre - ∝^5. De ôden litte har gean - B^3. De monnen stekke ô - C ↑. Gjolt fynt un djefet; de ferstoane mat bedóbbe vurre -D^3. Gjolt bedóbbet de kiste - E^3. Hij vurt trijerus óm un daalder frege - D^7. Hij betellet -E^7. Op un trijespróng skiede se - <. Un ôdmon freget óm yten - D^7. Gjolt jaut ut - E^7. De ôdmon biert oan óm te helpen - F^1. Se kómme trijerus tróch bedroch (durynlúzjen

[p. 231]

	f^1, duryntraapjen -g^1, stellen fon ut tovermiddel -A^2) oan tovermiddels - F^8. Gjolt gjit un vedstriid en un kampslag mai de tovener oan en vint - H^3 2 1 -J^321. Nai olle gedachten traut Gjolt en kómt ur óp de troan -V^1
YP4	Dut is gin A-V-mearke.
YP5	Mem mai trije dochters - i. Fwaste pat: de ôdste dochter vól har gelók sykje - ∝^5. De mem lit har gean - B^3. De dochter gjit fwót - C ↑. Immen freget har óm yten - D^7. Se jaut neat - Eneg. Se kryt de ópdracht ta vekjen - D^1. Se makket de ópdracht net ô - Eneg. Se vurt straft - Fkóntr. Twadde pat: de twadde dochter fergjit ut gelyk os de easte. Tredde pat: de easte funksjes binne gelyk, don: de dochter jaut yten - E^7. Ut ôdvyfke sprekt har moed yn - F +. Se kryt de ópdracht ta vekjen - D^1. Se dógt ut - E^1. De helt vurt fwar un swiere ópdracht pleatst, un ópdracht dyt ta doel hat óm ut slachtoffer te ferlossen. Om dy reden ynterpretear ik dusse ópdracht os striid-oervinning - H^- - J^-. De betsjoening vurt ferbrutsen - K^8. Se traut en vurt koaningin - V^1.
YP6	Un húshôding - i. De jóngfaint vól un frau sykje - ∝^1. Syn ôden litte him gean - B^3. Hij gjit fon hûûs - C ↑. Rovers plôkje him, gjin funksje. Un ôdvyfke is oerfôlen - D^7. De faint helpt har - E^7. Hij kryt un tovermiddel - F^1. Hij begraaft de lêste nút en don ferskynt ut frómmeske - K^5. Twadde rige: un hekse smyt ut fanke yn un saad en nimt sels har stôl oan - *A^12. De jónge gooit un fûggel dea en begraaft him. Dur vaakst un nút oan un tûkke - rúddyment DEF. Hij vint ut fanke veróm -K^5. Striid mai de heks en oervinning - H^1 - J^1. Verómtocht - ↓

[p. 232]

YP8	Trije ferdreone prinsen - i. Se vólle har gelók sykje - ∝^6. Se gónne fon hûûs - C ↑. Op un trijespróng skiede se - <.-I: De ôdste treft un mon yn need - D^7. Hij helpt him - E^7. Hij kryt un tovermiddel - F^6. Mai de middelste (II) en de jóngste (III) rint ut krekt ollyk. Se kómme ver bijenwar. De ôdste broer gjit nai de prinses. Begin fon un nije aksjerige. De prinses luist him duryn - f^1 - g^1. Se stelt ut tovermiddel en set de helft finzen - A^2.15. De kening fon de bergmontsjes lit him frij-B^6. De roof fon de prinses lyket mij gin skealeke honling te vêzen, mar vot don ol? Un helpelement (§) óm dur fwar te swargen dot de prinses ek noch ut tredde tovermiddel yn honnen kryt? - f^1 - g^1 - A^2. De prins kryt un nij tovermiddel - F^1. Ut jidmontsje rûit him ut vetter oer - G^2. De tovermiddels fôle de helt ver ta tróchdot ur de prinses durynlúzzet - K^1. De prinses vurt straft - U. De brwórren kómme óp de troan - V^3.
YP10	Gin A-V-mearke
YP11	De kening is óp verómrais - i. Hij ret un jónkje en kómt dêrmai yn ut besit fon un bóppennatuerleke helper - D^7 E^7 F^9. De prins vól un viif ha - ∝^1. De prins en syn sterke broer sette ô - C ↑. Twa draken bedriigje har - D^8. Se ferslagge de draken mai aigen vapens - E^8. Se fyne un tovermiddel -F^5. Twa reuzen kenne ut net iens vurre oer de ferdeling -D^6. De prins en syn broer ferryfelje de reuzen -E^VI. Ut tovermiddel vurt stellen -F^8. De prins striid mai de prinses - H^2 1, en vint - J^2 1. Se traue -V^2. Noch un krêftmjitting óp bêd - H + -J +. Nij rige: De tsjoender stelt ut tovermiddel -A^2, en skêkelt de bóppenatuerleke helper út - A^II. De prins lúzzet de kot duryn - f^1 - g^1, en stelt ut tovermiddel - A^2. (Dut stjit morfologysk fwar DEF). De útskêkele bóppenatuerleke helper vurt ver óp fwótten hólpen - K^9. De broer ferslag de tsjoender - H^1 - J^1. De prinses vurt ónttsjoend - K^8. De prins vurt koaning - V^3.
YP13	Un prins hat sin oan un frau - α 1. Hij sjugt un mon yn need - D^7. Hij ret him - E^7. De mon (bóppenatuerleke helper)

[p. 233]

	stelt syn libben yn tsjinst fon de prins - F^1. De helper freget de hekse óm ried en kryt dy. Dot soe mun beskôgje kenne os un rúddyment fon de funksjes DEF. Dur vurt de helper un ferbod óplain - b^1. De helper befrijt de prinses - K^1. Se gónne óp rais - ↑. De prins traut mai de prinses - V^2. De toverner besyket trijerus óm de prins óm te bringen - L^6. De helper ret de prins - M^9. De helper brekt ut ferbod - c^1. De helper feroaret yn stien - A^11. De helper vurt óntsjoend tróch bloed; motyf út de godstsjinst? -X.
YP15	Kening, dochter en fûnling - i. De fûnling is fereale óp de prinses; motyvjerring fwar de skealeke honling: de jóngfaint vurt finzen set - A^9. De tovener easket de prinses óp os frau - A^16. De jóngfaint vurt loslitten - B^6. Se traue - V^2. De prinses ‘hilleget’ de vapens, sadwande vurre ut tovermiddels - F^1. De tovener betsjoent de prinses - A^11. De faint gjit fon hûûs - C ↑. Un ôd minske sit yn need - D^7. Hij ret har - E^7. De helt kryt viidvaidege ynljochtingen, rasjonalysjerre fwarrem fon ut tovermiddel - H^1, De helt fjuchtet mai ferskillende munsters - H^1, en ferslagt se - J^1. De betsjoening is ferbrutsen - K^8. Hij kómt letter óp de troan - V^3.
YP18	Koaning, koaningin, prinses - i. (Ferlykje YP2, sjug haadstik V). De brwórren binne betsjoend - A^11. De koaningin fertelt de prinses fon de betsjoening - B^4. De prinses beslút óm de brwórren te sykjen en gjit fwót - C ↑. De vai vurt har viisd tróch de gwózzen - G^3. De brwórren vólle har deamaitsje - D8. Un ôdvyfke springt fwar har yn, rúddyment fon - E, en jaut goede ried, rasjonalysjerre fwarnem fon ut tovermiddel - F^1. Dur vurt un ópdracht jûn. Omdot dy ópdracht net ta doel hat óm de ydentytijt fon de prinses fêst te stellen, mar óm de brwórren te ferlossen, mat ut jir gean óm de funskje kamp - H-. Dur vurt un ferbod óplain - b^1. De prinses traut - V^1. Don vurt de honlingsrige ûnderbrutsen tróch un oaren: de prinses vurt dur tróch de styfmem ynlúzze - f^3 - g^3, en har bên vurre stellen - A^1. Un tredde honlingsrige: de styfmem lúzzet de koaning duryn - f^1 - g^1. De koaning jaut wadder de koaningin te ferbanan - A^13. Veróm nai de easte honlings-

[p. 234]

	rige: de koaningin fólbringt de ópdracht (lês: vint de slag) - J-. Dêrtróch vurre har brwórren ferlost - K^8. Rige trije: De prinsen rêdde har suster - K^10. Twadde rige: De bên vurre verómbrocht - K + De styfmem vurt straft - U.
YP19	Koaning, dochter - i. De dochter fynt un fûggeltsje - D^7. Se helpt ut - E^7. De prinses mai un vinsk dwan, en dot dógt se - F^1. De prinses vurt mai mon en bên yn ut vetter smyten - A^10. De paazje lit de fóngen fisk los - *D^4 -E^4. Ut tovermiddel vurt útrikt -F^1. De fisk bringt har teplak - G^3. Ut pear kómt óp de troan - V^3.
YP24	Koaning mai trije swannen - i. De koaning vól un gauden apel ha - ∝ ^2. Hij stjoert syn swannen ien fwar ien út - B^2. De ôdste sil ut east marrus besykje -C. Hij stekt ô - ↑. Mar hij kómt sónder apel ver tús - ↓. Mai de twadde gjit ut krekt sa. De tredde slagget ut tróch syn liepens óm un apel te pakken te krijen - K^1. Sadwande erft hij de troan - V^3.
YP26	Skjippehoeder mai ien soan - i. De hait lit de soan syn besit nai - F^1. De vyte viven freegje óm molke - D^7. De soan jaut dy - E^7. De jónge moetet de prinses, ferbynend element - § Un tsjoender skaakt de prinses - A^1. De koaning lit óm har sykje - B^4. De jónge dreamt fon de prinses - B^7. Se jaut him un tovermiddel - F^1, en se jaut him de ópdracht óm syn haite nailittenskip ta tovermiddels óm te smaaien - F^3. De jónge beslút óm de prinses te sykjen - C ↓. De vyte viven jaue him tovermiddels -F^9. De vykel viist him de vai - G^3. De jónge ferslagt de draak - H^1 -J^1. Hij befrijt de prinses - K^4. Se keare veróm - ↑. De jónge traut mai de prinses -V^2.

[p. 235]

	Opm: Fwar de rêding fon de prinses vurt de jónge trijerus tróch bisten nai ut libben stien en tróch de helpers ret. Hji dut nai de rêding pleats hôn, don hji mun dy honlingen ydentyfysjerje matten os ut pear efterfólging - ferlossing (L-M). Ot dot yn dut gefol ek mat en dot jirre de funksjes dus fon plak ferviksele binne, dwar ik net te sezen.
YP27	Wees dyt tróch un ryke menhear yn hûûs nómmen vurt - i. De jónge vurt un ferbod óplain - b^1. De jónge vól vitte vot dur yn dy keamer te rêden is - ∝ ^6. De menhear gjit fon hûûs - a^1. De jónge oertrêdet ut gebod - c^1. Ut slagget him ut ópjekt (de kennes) te krijen - K^1. De hear set de jónge nai tróch him yn ferskillende bisten te feroarjen - L^3. De jónge ret him óp deselde menier - M^3. Hij ferslagt de hear - J^5.
YP29	Koaning mai ien dochter - i. De prinses vurt stellen - A^1. De koaning lit un helpróp útgean - B^1. Un jóngfaint beslút óm de prinses te sykjen. Twa oaren slútte har oan. Se gónne óp rais - C ↑. De klimmer ferslagt de heks - H^1 - J^1, en befrijt de prinses - K^4. Se gónne veróm - ↓. Se vurre efterfólge - L^1. Se deadzje de efterfólger - M +. Ien traut mai de prinses, de oaren krije jild - V^26.
YP31	Un kastlain hat un mon dyt net betelje koe óphongen - i. Un keapmonssoan sjugt ut lyk hingjen - D^3. Hij betellet de skulden en begraaft ut lyk - E^3. Hij gjit óp rais - ↑. Hij sjugt un mon dyt slaven hôrt - A^15. De keapmon keapet un slavin los - K^11. Se gónne veróm - ↑. Twadde rige: De boatsmon jaut himsels fwar rêder fon de prinses út en lit de keapmon óp un ailôn achter - A^9.^12. De dolfyn dûkt os helper óp - F^9. De dolfyn bringt de keapmon nai Ingelôn - G^2. Hij kómt yn Ingelôn mar nimmen vit dot hij de rêder fon de prinses is - N. De boatsmon easket de prinses os frau óp - O. De vónderleke helper óntmaskert de boatsmon - S. De boatsmon vurt straft - U. De prinses ken de rêder veróm - R. Se traue - V^2. De oare slaven vurre befrijd - K^1.

[p. 236]

YP 33	Un blyne en un sjende - i. De prinses is blyn vurren, betsjoening - A^11. De koaning lit un helpróp útgean en dógt un tasezing - B^1. I. De sjende vól syn slag slaan, hij gjit dur óp út - C ↑. II: De blyne harket un petear ô, ferbynend element - § (mooglek ek: rúddyment - DE). Hij kómt yn ut besit fon ut tovermiddel - F^2, en beslút óm de prinses te helpen - C ↑. I: De sjende ferryfelt de koaning - f^1 - g^1, en lúzzet him jild ô - A^5. II: De ‘blyne’ genêst de prinses - K8. De folske helt vurt straft - U. Se traue - V^2. De ‘blyne’ dógt twa vónders; mun ken dót beskôgje os besóndere fwarmen fon de transformaasje: hij beviist un mon fon oansjen en kunde te vêzen - T^2. Letter kómme se óp de troan - V^3.
YP34	Un húshôding óp de haide - i. Se ha ferlet fon yten -∝^5. De frau gjit fon hûûs óm te aaisykjen - C ↑. Se sil un aai mainimme mar de fûgel freget har óm ut leze te litten - D^5. Se lit ut leze - E^5. De fûgel sait dot se him mainimme mat, hij sil olle dagen un gauden aai fwar har leze; ut tovermiddel is jirre dus tagelyk de ópheffing fon ut matryele gemis - F^1 = K^6. Se gjit nai hûûs. - ↓. Twadde rige: Har mon hat ferlet fon jild - ∝ 5. Un frómmes hellet him oer óm de fûgel te slachtsjen - f^1. Hij trapet duryn - g^1. Hij slachtet de fûgel - Aii. Vól mun jirre noch un soate fon moraal oannimme: ien dyt nóit tefreden is en olles ha vól, vurt straft, don is dot un netmearkesachtege funksje - X.
YP35	Gin A-V-mearke.
YP36	Un soldaat óp vai nai hûûs - 1. Hij harket un petear ô - §. De reuzen vólle de prinses stelle en ien sil don mai har traue - A^16. De soldaat klwarket de vacht út - d^2 - e^2. De soldaat nimt skûûg, tippe fon ut nachthimd en swud - I. De soldaat lúzzet de reuzen duryn - f^1 - g^1. De soldaat ferslagt de reuzen - A^14. Ut de helt vai sjoen is dot - J^5. Twadde rige: De

[p. 237]

	koaning lit un helpróp mai tasezing útgean - B^1. De ritmaster jaut him fwar de deader fon de reuzen út - A^12. De ritmaster easket de beljenning óp - O. Tredde rige: De prinses vól net mai de ritmaster traue (Mot.), en dêróm vurt se ferstaat - A^9. Fjidde rige: De soldaat kómt bij de prinses, mar sji vit net dot hij har rêdder is - N. De soldaat ydentyfysjerret him ôs rêder fon de prinses - R. De folske helt, de ritmaster, vurt óntmaskere - S, en straf - U. De soldaat raut mai de prinses en kómt óp de troan - V^1.
YP38	Gin A-V-mearke.
YP39	Un frau vól graag un bên ha; se kryt un betsjoend bên (sjug fjidder haadstik V) - i. De jónge vurt ferdreon - A^9. Hij vurt de doar útjage - B^5. De jónge gjit de vrôd yn - ↑. Hij vurt oerfôlen en fêstset - D-. Hij kryt ynformaasje fon de prinses - F^1. Hij óntsnapt - E-. Hij ónttsjoent himsels - K^8. Hij ferslagt de heks - H^1 - J^1. De prinses en oaren vurre ónttsjoend - K^8. De jónge traut mai de prinses en kómt óp de troan - V^1.
YP40	Dur is un fisker - i. Hij fangt un fisk dyt freget óm him frij te litten - *D^4. Hij lit de fisk frij - E^4. Hij mai un vinsk dwan - F^1 = K^6, tróch ut vóndermiddel vurt de matryele need oervón. Tróch oer te freegjen rekket de fisker olles ver kwyt, un net-mearkes-achtege funksje - X.
YP42	Un boerehúshôding dyt ut net fwar de vin gjit - i. Se ha ferlet fon jild - ∝ ^5 ↑De boer gjit óp vai - ↑. Hij moetet un montsje dot him un vóndermiddel ta ruil oanbiert - D^10. De boer gjit óp de ruil yn - g^10. Ut tovermiddel vurt útrikt - F^1 = K^6 (tróch ut tovermiddel vurt de need oervón). De boer kómt ver tús - ↓. Twadde rige: De lônjerre klwarket de boer út - d^1. De boer jaut ynformaasje - e^1. De lônjerre twingt de boer ut tovermiddel ô - A^2. Sadwande kómt de boer ver yn jildpyne - ∝ ^5. De boer gjit ver nai de merk - ↑. Hij moetet ver un montsje en ruilet ver un tovermiddel oan - D^10 - E^10. Ut tovermiddel vurt útrikt -

[p. 238]

	F^1. De boer kómt ver tús - ↓. Tróch syn slûgslimmens slagget ut de boer óm mai ut twadde tovermiddel ek ut easte veróm te vinnen - K^1.
YP44	Hait, dochter, styfmem, styfsusters - i. De dochter vurt ferstaat en de styfsusters nimme har plak yn óp ut bol - A^9 12. Jiskepûster kryt help fon de min - F^1. Jiskepûster gjit ek nai ut bol; de prins vurt fereale óp har, ónbekende funksje - X. De styfsusters besykje de skûûg te possen - O (?). Hij post Jiskepûster - R. Se traue en kómme óp de troan - V^1.
YP45	Gin A-V-mearke.
YP46	Trije fainten bedarje yn un ôd mûnne - i. I: de bakkersfaint vurt óm un pankûk frege - D^7. Hij jaut olle jidmontsjes ien - E^7. II: de mûndersfaint dógt útselde. III: Anske vurt óm un pankûk frege - D^7, mar hij jaut gin - Eneg. Hij jaut un jidmontsje un lavybes - X. Se rinne un bloedspoar nai - G^6. Se litte har óm bar oan un tau yn un got sakje - G^5. Anske ferslagt trije hûnnen - J^5. Hij befrijt trije prinsessen - K^4. Anske traut mai un prinses - V^2.
YP47	Koaning, ien dochter - i. De dochter vurt óntfierd -A^1. Dwergen vólle un nêst slangen deamaitsje - D^7. De prinses helpt de slangen - E^7. Se kryt un tovermiddel - F^1. Se ferslagt de hekse - J^5. Un soat minsken vurre ónttsjoend - K^8. De prinses keart veróm - ↓. Se traut mai un prins en vurt koaningin - V^1.
YP49	Un koaning dyt graag fare mai - i. Se gónne óp rais - ↑. Se fare te pletter - A-. De koaning bringt ut libben durô. Hij hat goede ried krygen - F^1. Yn de dream kryt ur un ópdracht - P. Hij fólbringt de ópdracht - Q. De berg sinkt vai - K-. Un

[p. 239]

	koperen mon faart him veróm - ↓
YP50	Un ôdminske mai un jónkje - i. Se fertelt fon un tovener dyt un prinses betsjoend hat - A^11, en finzen hôrt - A^15. Se ken ferlost vurre tróch immen dyt har namme vit. De jónge kómt de namme te vitten óp un ónbekende menier - X, en hij ferlost har K^8. De jónge kryt un oar útterlek - T^2. Se gónne tegjerre fwót - V^2.

V. Un sêge-struktuer

Ut is bekend dot de ûnderskieding myte-sêge-mearke olinneg fwar Jeropa hôrt. Yn oare mienskippen bestonne dy grinzen net. Ut skema fon Propp is sadwande olinneg bij Jeropeeske mearkes te fynen. Mar ut lait fwar de hôn dot de fólksferhalen fon oare mienskippen ek beskate struktueren fertoane. En ut is bêst mooglek dot yn Jeropa oare fólksferhalen os mearkes lykegoed neffens un beskaat petroan ópbaud binne.

De fólksferhalen fon de Nwad-Amearykaanske Yndyanen binne, nai ut fwarbeeld fon Propp, óp har struktuer ûndersócht tróch Alan Dundes¹³⁾. Dundes hat óntdutsen dot de struktuer fon de Yndyaneferhalen stikken ienfôdeger is os dy fon de Jeropeeske mearkes. Yn dy lêsten binne gwón funksjes keppele: b-c, d-e, f-g. ABC ↑, H-J, L-M, P-Q, mar oaren kenne un ain útenwar stean: A-K, of ∝ -V. Yn de Yndyaneferhalen kenne de funksjes nóit fier útien stean. Se havve un lytse ‘motifemic depth’ sat Dundes dot neamt¹⁴⁾.

De góngbere struktuer is: dur is un gemis (Lack, simboal -L) dot ópheft vurt (Lack Liquidated, simboal - LL). Fergelykje Propp syn funksjes ∝ -K.

Dy funksjes kenne skaat vurre tróch Task (T, bij Propp - P) en Task Accomplished (TA, bij Prop - Q). Bijfwarbeeld: Un jónge vól graag un apel ha - L. Hij mat fon syn mem east bjentsjepwólje - T. Hij pwóllet de bjentsjes - TA. Hij kryt un apel - LL. (Dut is fonsels gin Yndyaneferhaal, dy gónne oer fólle vêzentleker ferletten: grûn, vetter, ljocht, fjoer, yten).

De funksje L - LL kenne ek skaat vurre tróch Deceit (Dct, bij Propp - f) en Deception (Dcpn, bij Propp - g). Fwarbeeld: Un jónge vól graag un apel ha - L. Hij sait: mem, dur is ien bij de doar - Dct. Syn mem rint de keamer út - Dcpn. Hij pakt un apel - LL.

13) Alan Dundes, The Morphology of North American Indian Folktales, FFC 195, Helsinki 1964. (Utferkocht; te besetten fya de PB).

14) oanhelle vurk, 94

[p. 240]

Tred kenne L en LL skaat vurre tróch Interdiction (Int, bij Propp - b) en Violation (Viol, bij Propp - c). Fwarbeeld: Un jónge vól graag un apel ha - L. Syn ôdste suster mai net út de keamer vaigean, hat de mem sain - Int. De suster gjit nai bwótten te bwatsjen - Viol. De jónge pakt un apel - LL.

Un vêzentleke oare struktuer is: Interdiction - Violation - Consequence (Conseq) - Attempted Escape (AE). Fwarbeeld: Un jónge mat fon de apels ôbljowe - Int. Hij pakt doch un apel - Viol. De mem jaut him un lel - Conseq. Ut besykjen óm de kónsekwinsje te óntrinnen is ópsjoneel; eventueel soe dur dus noch achter kenne: Jert de mem de jónge en lel ferkeapje ken, spylet ur fon rútten - AE.

Dot binne de bazesfwarmen fon de Nwad-Amearykaanske Yndyaneferhalen; tróch kómbynaasje kenne mear kómplesjerre struktueren óntstean.

Ik haf Dundes durbij helle, ómt yn De ring fan it ljocht un stikmonneg sêgen¹⁵⁾ stonne dyt vot har struktuer betreft lykje óp ut tróch Dundes óntdutsen petroan. Ik doel óp de nûmmers: 9, 14, 22, 32, 52, 54, 60, 64, 74 en 84. Ik sil besykje dy sêgen te annelysjerjen, en elke funksje te yllústrjerjen mai de faryonten út dy sêgen. (Nr. 14 lit ik dur even bwótten ómt dy sêge net kómpleet is).

1.	Immen hat eane ferlet fon. Def. Ferlet. Ut gemis ken slaan óp: un bên (22, 32, 54); jild (9, 64, 74); kreft hondegens (52, 60, 84)
2.	Dur vurt de helt un oanbod dien, verbijt tagelyk un betingst steld vurt, of de helt dógt un ruiloanbod. Def. Bod mai betingst, Ruiloanbod. De helt vurt bean, of hij freget de ópheffing fon ut ferlet. Hij mat dêr fwaroer stelle of biert oan: syn siel, mai sóms os útterlek merkteken, syn skôd (9, 54, 60, 84); ut bên dot ur krije sil (22, 32, 74), sóms ek os ut ferlet net óp un bên slûg (52); ut jild dot ur krygen hat (64). Dur vurt fwar ut verómbeteljen un beskate termyn steld.
3.	De helt en de tsjinspylder slútte un oerienkomst. Def. Oerienkomst. De oerienkomst vurt sóms beskreon (mai bloed), of mai eden bekrêftege. Lykegoed nimt de helt de oerienkomst net sa jênsteg, of yn olle gefollen is ur net bang fon de kónsekwinsjes: hij traut doch net, dot hij kryt gin bên, of ut sil vól vot tafôle, of hij sjugt ut vól, os ut safier is.

15) Dot ut óm sêgen gjit en net óm mearkes, sees ikútsoate net óp grûn fon de struktuer, mar óp grûn fon ut fait dot dur distônsje is tusken de helt en de ‘oarekonter’. (Ut vud oarekonter haf ik rus heard fon ien dyt dêr un griffemeaden mai oantsjutte - sels vji ur herfwarme.
Ut vud lyket mij un arege oersetting fon ut dútske ‘jenseitige’).

[p. 241]

4.	De helt kryt vêrt ur ferlet fon hji. Def. Jefte. De jefte vurt daleks útrikt: de helt kryt daleks de krêft of hondegens vêrt ur óm frege hat; ut frege jild is dur óp utselde stuit of fôlt him fwótdurnai tróch oanervjen ta; de helt of syn frau blykt swier te vêzen.
5.	De helt ûnderfynt de gefólgen fon de oerienkomst: Def. Kónsekwinsje. Hij merkt dot de minsken him skauderje ómt ur syn siel oan de dúvel ferkocht hat, of hij sjugt mai eangst de dai fon ut verómbeteljen temjitte, of hij vurt tróch de tsjinspylder mwanne óm de ôspraak nai te kómmen.
6.	De helt (of ut bên) besyket fon de oerienkómst ô te kómmen, of de gefólgen durfon te óntrinnen. De helt ken un helper ha dyt ried jaut, of ek ken de tsjinspylder út himsels de helt (of ut bên) un kôns jan. Def. Flechtkôns.

Dur binne trije faryonten:

Opdracht.	De helt mat de namme fon de tsjinspylder te vitten kómme (22); de helt (of ut bên) mat fragen beontvudzje (74); de helt mat un beskaat liet spylje (84); de helt (of ut bên) mat bidde, óp ut olter sitte of leze ensfh. (32, 52, 54).
Durynlúzjen:	De helt (of syn helper) dógt de tsjinspylder un útstel mai ut doel óm ut oanruile ópjekt veróm te krijen: de dúvel mat fwardwan hût ur ut skôd lossnijt (9).
Letterlek útlezen fon de oerienkomst.	De helt (of syn helper) óntdekt dot de helt him net oan de geast, mar vól oan de letter fon de oerienkómst hauden hat. De tsjinspylder vurt de letterleke oerienkómst nochrus ûnder êgen brocht (60, 64).

7.	De helt makket gebrûk fon de flechtkôns. Def. Ontsnapping. De faryonten binne de vjergeaen fon dy fon funksje 6: de helt (of ut bên) fólbringt de ópdracht; de tsjinspylder lit him durynlúzje; de tsjinspylder mat tajan dot de helt him oan de letterleke ôspraak hauden hat.
8.	De helt (of ut bên) is frij fon de oerienkomst, of fon de kónsekwinsjes dêrfon. Def. Rêding. De tsjinspylder jaut him ô en kómt nea veróm; sóms plóft ur útenwar. Yn twa gefollen (52, 60) is de helt dêrmai ek de jefte (funksje 4) ver kwyt.

[p. 242]

De struktuer fon dusse sêgen lyket óp ut rymskema fon ut oktaaf fon sonnetten: abba abba. Funksje 4 is de vjergea fon funksje 1 - de jefte heft ut ferlet óp. Sa is ek funksje 8 de vjergea fon funksje 5 - de rêding makket de driging óngedien. Funksje 1 en 5 rinne lykvideg, baide tsjutte un gemis oan. Sa ek binne 4 en 8 parrelelle funksjes, se stabylysjerje un tastôn.

Funksje 2 en 3, en 6 en 7 binne middeljende funksjes. Se swargje durfwar dot un ónlykvichtege sytevaasje ómset vurt yn un lykvichtegen. Mun ken de funksjes 2-3 en 6-7 beskôgje os ‘bod-tsjinbod’ of os ‘teze-antyteze’ - tróch un krúslings oerstekken vurt ut negatyve yn ut posytyve omset, en oasóm.

YP14, dot ik even oerslain hji, hat fon de easte helte olinneg de funksje Oerienkomst (3), de twadde helte is fólslain.

Dut haadstik lyket bwótten ut bestek fon ut artykel te fôlen, ómdot ut oer de sêge gjit. Ut tocht mij lykvóls noareg óm viidvaideg óp dusse sêgestruktuer yn te gean, maidot un pat fon dy struktuer yn gwón mearkes ynslûpt is. Ik doel óp de mearkes YP2, YP18 en YP39. Om de ynliedende funksjes fon dy mearkes, dyt net óp Propp syn skema posten, annelysjerje en har plak vize te kennen, vji ut needsaaklek óm de fólslaine struktuer, sat dy yn un gwón sêgen te fynen is, bleat te lezen.

YP2	De koaning vól graag un blóm ha - 1, Ferlet. Hij ken de blóm krije óp betingst dot ur ut easte libbene vêzen dot him bij syn túskómst temjitte kómt oan de tsjinspylder jaut - 2, Bod mai betingst. De koaning gjit akoart - 3, Oerienkómst. De koaning kryt de blóm - 4, Jefte. De tsjinspylder easket ut naikómmen fon de ôspraak - 5, Kónsekwinsje. Dy kónsekwinsje is yn dut mearke de skealeke honling A^8.
YP18	De koaningin vól graag un dochter ha - 1, Ferlet. Se dógt in ruiloanbod: har tólve swannen fwar un dochter - 2, Ruiloanbod. De tsjinspylder gjit akoart - 3, Oerienkomst. De koaningin kryt un dochter - 4, Jefte. De tólve swannen vurre betsjoend - 5, Kónsekwinsje. De kónsekwinsje is jirre de skealeke honling A^11.
YP39	Un frau vól graag un soan ha - 1, Ferlet. Se ken un soan krije óp betingst dot se ut beskermjende medaljón ôstjit - 2, Bod mai betingst. De frau gjit akoard - 3, Oerienkomst. Se kryt un soan - 4, Jefte. Ut bên blykt betsjoend te vêzen (gefólg fon ut fait dot se de beskerming dyt fon ut medaljón útgie

[p. 243]

kwyt is?) - 5, Kónsekwinsje. De kónsekwinsje is yn dut mearke ut motyf fwar de skealeke honling A^9.

Beslút

Ik ha besocht óm de mearkes út De ring fan it ljocht te annelysjerjen sat Propp dot dógt. Ut lyket mij ta dot Propp yn haadsaken gelyk hat, en dot syn annelize yndied ynsjug jaut yn de struktuer fon ut mearke. Ot syn ûnderskiedingen, grûpjerringen en besyferingen fon de faryonten fon elke funksje oltyten lyke gelókkeg binne, betwivelje ik ains vól un bytsje. Mar ut matryaal út De ring fan it ljocht is te behaind fon ómfang, en ek net betrauber genôch, óm adekwate krytyk út te ûffenjen en útstellen ta ferbettering te dwan. Op grûn fon mear matryaal - ik sjug mai langstme nai Poortinga syn fólgjende samlingen út - soe dot faaks òl mooglek vêze.

De struktuer fon ut vóndermearke is - Propp hat dot sels ol sain - net bûn oan ut vóndermearke olinneg. Dur binne diereferhalen neffens lykernôch utselde petroan baud. Sa foel ut mij óp dot yn YP57 de funksje DEF fwarkómme. Ik mien oantoand te havven dot oasóm un sêge-struktuer yn ut mearke ynkringe ken. Dutsoate ópserfaasjes nûget út ta ûndersykjen fon olle fólksferhalen óp har struktuer en bij ainslútten ek ta ut annalysjerjen fon modernere genres fon ut kwatte ferhaal, mai ut doel óm oan de genre ûnderskiedingen yn de saneamde fólkslyteratuer èn yn de tróch oanviisbere yndyvydúen skriftlek públysjerre lyteratuer - ûnderskiedingen dyt óp ut stuit doch faken vot gefoelsmjittig en/of tafolleg binne - un ferontvudding fûndjerring te jan. Mar dot is un heel viid perspektyf.....