Trotwaer. Jaargang 8

[p. 165]

Pyt Jan Sikkema
Fook

(Frisia cantat, Trotwaer ratiocinatur)

Men pielt. In piano kin net, finansiel net en flet-soasjael net, dat dan mar in âld gitaer. Spylje kin men net, dat it wurdt sjongen mei in pear rûge akkoarden (en dat bliuwt it) en dan wurdt it frysk sjongen. Men pielt. Boarnamer, Dykstra en Schurer steane jin minder nei as Beatles, Dylan en Stones - om jo al dy oare alliterearjende foarbylden mar to bisparjen. Dat men bisiket hwat oer to setten, hwat to biwurkjen, hwat to skriuwen yn dy trant en men tinkt dat men dêryn wakkere allinne is en (dus) wakkere oarizjiniel.

Men pielt. En dan heart men njonken de namme fan Doeke Veeman dy fan Jaep de Jong en Tsjitske de Boer, dan is der ynienen hwat yn Sint Nyk, dêr't men neitiid fan lêst en dêr't men by wêze wollen hie. En dan komme der ynienen in pear útnoeginkjes om hjir en dêr to sjongen en dan is it in wierhyt: de Fryske Fooksiin Bistiet!

Sa sahwat is it my oankommen - ik bin de iennichste net, oars. Ik sil bisykje om in bytsje rasjenieler hwat to skriuwen oer dy ‘folk scene’, dat is to sizzen: oer guon dy 't ik in pear kear sjoen en heard ha. Faeks haw ik wichtige figueren forgetten - út 'e Súdwesthoeke bg. - en faeks haw ik guon net nei 't sin karakterizearre, mar a. ik bin gjin mezykkritikus en b. neffens my kin men it ien & oar folle better hearre, sjen en sjonge as lêze. (It stiet wol yn 'e krante at der wer sokke barrens as yn Sint Nyk, Easterein en Amsterdam binne).

(Roel Slofstra haw ik yn it foargeande net forgetten, hy hat foar my gjin mylpeal west. Syn Spyltuech-plaet en guon dinkjes op syn lettere platen haw ik moai foun, mar hy is yn it âlde matryjael dûkt en syn wurk waerd my hwat to moai, hwat glêd en steryl. Der moast frysktalige popmezyk mooglik wêze, tocht my, njonken hwat it kritekoar en in Ritske Numan al ieuwen brochten en Roel Slofstra. Ik ha Roel noch nea op in fooktastân sjoen, dat sadwaende stiet er tusken heakjes) (Oer in oar folkslietûndernimmen, de Lietebar fan Jan Slofstra, skriuwt dy gauris yn Frysk & Frij. Mei ik dêrnei forwize?).

[p. 166]

It aktive publyk kriget it measte syn gerak by de Tsjitske de Boer-klen. ‘Clan’ is in Keltysk wurd dat moai oanslút by de hoeke dêr 't de muzikale ynspiraesje fan disse groep weikomt (Ierlân en Skotlân) en dat oanjowt dat der - sa fiel ik it alteast - in fêste ploech bistiet, binammen yn 'e Súdwesthoeke. At Tsjitske sjongt biset in fenklup gauris hwat sitten yn 'e seal en dat is wol noflik, om 't it ek net har bidoeling is en lit de minsken allinne mar harkje. It moat al mâl rinne at Tsjitske de seal net meikriget yn refreinen oer kroegen, kij en froulju (‘De kou yn 'e kommune’, ‘Aldeklearebierenbearenburch ('t liket wol Deensk), dan giet it perfoarst forkeard’).

Sytse van der Werf sit op in hiel oare toer mei syn nostalgyskmaetskippijkrityske lieten op eigen meldijen (oars as de wênstige jonge-mei-gitaer-wyskes, mear hwat blûzy popmezyk - tocht ik). Ek de lytseloegers en nederklitsers komme yn syn wurk nei foaren, bg. yn ‘Lytse Piter’ en de ‘Ballade fan Jan Schotanus’, dat lêste it iennichste fers eins dêr't de ein ek noch in forrassing bringt.

Pyt Jan Sikkema set meast oer, (pop)sankjes mei in klû of in tendinske en at er ooit us an eigen teksten toekomt, gane die over flets (‘Fletneuroade’). It is spitich dat er net mei syn gitaer oer 'e wei kin, oaren soene dy teksten mar ris sjonge moatte (- fyn ik).

Gjin muzikus, mar al in wurdearre artyst op sokke barrens is Haeije Bylstra mei syn poppetéater. In pear lapkes, in bantsje mei mezyk en it flegmatike wâldtsjerske lûd fan Haeije bouwe fraeije wrâlden foar jin op (de titel fan syn epysk drama is my spitigernôch ûntsketten).

Haeije wurke wol mei Jarje, ek al anneks mei de Ryks PA yn Drachten, dêr't ek noch Doede Veeman sit. Doede en Jarje bringe neffens my it program mei it measte forskaet en it measte nivo. Fan Jarje bliuwe jin it maklikst de boartliker dingen by as ‘Ik wie berne yn Moddergat (ja dat gat)’ en fansels ‘De duvel fan Sleat’, mar mei de beide gitaristen Jos de Vries en Piter Immenga en de aparte stim fan Hille Faber is Jarje ek yn steat ta prachtige fryske blûs, wylst ik ek altiten de blokfluiten (ik mien yn it oarsponklik ingelske ‘De trije ravens’) oe sa graech lije mei. En de mannen ha al in aerdich rippetwaer opboud.

It greatste (en skerpste) rippetwaer hat Doede Veeman, dy 't gauris de sjo stelt mei syn firtúoaze gitaer- en oar snarespul: pop & fook & blûs en ek klassike gitaermeldijen (bg. efter hwat ik mar neam it

[p. 167]

DDTatebern). Hy sjongt balladen, lykas mear fan syn teksten nei it Deensk, mar ek ien nei Waling Dykstra en ien oer ‘Hindrik Hasjysj fan 'e Houtigehage’. Syn maetskippijkrityske teksten binne om den donder net dreech, earder hwat balstjurrich-kabarettesk ‘De keninginne hat paleizen’ en ‘It is de baes dat de baes de baes is’), ja chut hoe ma'k't sizze? Foar my is in fryske joun sûnder Doede net kompleet.

Bihalven yn Amsterdam haw ik Irolt net fornommen op fryske fooktastannen, al earder, as duo yn Pasptû yn Ljouwert. Foarst om de soarte mezyk, dy't my oankomt as de fijne elektrike fook fan Fairport Convention en sokke ingelske groepen en twad om de mylpeal dy't de LP ‘De Gudrun Sêge’ yn Fryslân is, woe ik de groep dochs bisprekke.

Nanne Kalma, dy't al in hiele karryjêre as pop- en fookmuzikus yn Ljouwert efter de rêch hat, en de groep om him hinne meitsje mezyk dêr't men net allinne nei harket om't it frysk is, mar ek om de mezyk op himsels. By it prodjûsen fan'e plaet is it lykwols net alhiel goed gien, dat de sang is frij min to forstean - lykas op it festival yn Amsterdam, dêr't guon dy't om it frysk kamen har bisauden oer Irolt en guon dy't om'e mezyk kamen ântûzjast wiene. Mar de teksten bin bysletten.

De foarste kant siket de ynspiraesje siz mar yn it folkloaristysk forline (fan Fryslân), útsein ‘Âlde Evert’, dêr't in rêsthús op it aljemint komt. Dat nûmer is fan H. Wijnalda, wylst Sybe Krol tekene foar de oare teksten op disse kant en Nanne Kalma foar alle mezyk. It meinimmendste nûmer fan de plaet - suver in horlepyp - is ‘Klaes Kunst’, dat oars laiv noch folle moaijer is.

De twadde kant is alhiel wijd oan de Gudrun Sêge, dy't troch Jan Tulp yn fjouwer sangen gearfette is: ‘De skaking’, ‘It gefang’ (eksimplarysk foar de fjirtjin jier finzenskip) en ‘De fûgel’ en ‘De bifrijing’ (togearre oer de ôfrin). In ynstremintael nûmer ‘Horant’ slút de plaet ôf.

It is in moaije plaet, al is der wol kommintaer to jaen op'e tekst - mar it is ek in toer en fetsje sa'n sêge gear -: men kin faken better guon episoaden as in hiele sêge nimme, mar út en troch giet it wol hwat koart om'e hoeke; oan'e oare kant steane der ek wer oerstallige stoplapen yn'e tekst, soms sels in hiele rigel ‘ja wisse, him bislist’, ek ‘in lân fierwei of sa’, myn greatste biswier is de modernens fan tael: guon útdrukkings hiene om my bêst hwat arkaysker mocht yn sa'n sêge: ‘knap’, ‘gefang’(!).

Dat de tekstkrante net de ûnthjitten oersettings jowt fan de teksten en fierders hwat sloarderich gearmjukse liket (wy hiene op'e skoalklup ponghâlders dy't nei ôflûken fan sahwat 500 goune op

[p. 168]

bidraggen fan ‘sahwat f 179,14’ útkamen; hjir is de Gudrun Sêge ‘omstreeks het jaar 1210’ ûntstien); is spitich, mar docht oan'e plaet neat ôf.

De mezyk en de konsepsje fan'e plaet meitsje him foar my (nei ‘In spyltuech..’ fan Roel Slofstra) ta de twadde folwoeksen fryske plaet. (Kronologysk, at Jo bigripe hwat ik bidoel).

In great forskil tusken Irolt en Roel Slofstra en de rest dy't hjir neamd is liket my dat Roel en Irolt (troch har profesjenalisme?) it frysk as sjongtael min ofto mear salonfähig meitsje, yn alle gefallen úthelje boppe it opsetlike dat in ‘fryske joun’ dochs altiten hat. It soarte ‘salon’ sil noch wol forskille; my tinkt dat Irolt dan noch it greatste net-daelk-frysk-yntresearre publyk birikt. (Hat de platemaetskippij wol oan ien inkeld frysk tydskrift in bisprekeksimplaer stjûrd? Ik wol't net leauwe: dy mikt deagewoan op in hiel oar publyk.)

Yn dat ljocht is it spitich dat bg. Sido Martens, Piet Kok en Haggis net gewoan ûnopfallend plak ynromje yn har rippetwaer foar frysk of stedsk. Sido syn ‘“fryske”’ optreden yn Artis moast sa nedich krûde wurde mei ‘ik ben geen natsjonalist’ en Haggis hat dêr neffens harsels foar't lêst frysk spile. Suvere ûnwil of ûnmacht = forlet fan goede teksten?

Hawar, salang't noch net dy gouden ûre oanbrutsen is dat wy Piet Kok luwaddes sjongen hearre, moat men it sels mar bisykje. En dan is it in oantrún dat der oaren binne, mei-bisikers en festivalbisikers, dy't it blykber wurdearje dat men pielt.