Trotwaer. Jaargang 8

[p. 104]

Wijbren Veeman
De lege loft fan Tsebbe's tsjustere leafdeslân, in tsjoenders tsjûgenis?

Tsjebbe Hettinga: Fan lân, loft en leafde K.U. Ljouwert 1975.

De titel ropt forwachtings op: natuer, fryske romte en leafdesfjûr yn poesij, suver de romantyk fan in nij frysk boerekwartet. Hawar, mei foaroardielen komt men der net, op dizze fan de sinne segene sânbult yn'e sé it boekje iepenteard oan de hân fan'e dichter (side 20):

meitsje sûnder mûle tael
(hwant ik siz it net)

mei in fûst fol tiid
doarme ik troch in lân
dêr't it optilde fan wetter
wyn en weidzjend fé
dêr't ik my ûnder bijoech

de lytse rispinge leit hjir yn wurden
mar ien wurd makket noch gjin tael

foar de greate rispinge
lit ik dy dêrom doarmje
mei in fyts fol tiid
troch dy tael dy't lân hjit

mar dou bist warskôge:
der is wolris in wurd oan smoarch

Warskôge dus, der is wolris in wurd oan smoarch, yn dit lân fan'e tael.

It lân. Treffend bin dy fersen ut'e bondel, dy't it echte fryske lân tekenje, yn'e wikseling fan'e seizoenen (siden 10, 11, 33, 44, 45, 61, 62), bg. (10):

to snits sakke de sinne
as gouden rounte fan it lok

[p. 105]

 

njonken folsgeare yn de greiden

 

sels it sulverwurk waerd doe

 

fan stien

Harren krêft is it koarte, d'ympresje, mei in pear streken delset. Sa sjocht de dichter om him hinne, nei, en yn himsels:

de sinne
is myn siel
it wetter
myn lichem

yn dit lânskip
leit myn libben
bisletten
yn myn eagen
dy't nimmen kin

De loft. Swierder haw ik it mei party ‘ambachtlike’ fersen fan Tsjebbe, stiif fan it stêfrym, hweryn't de tael (tsjebbes lân) op himsels liket to waechsen en net mear oerdraecht hwat de dichter. kuerend oer de kimen seach:

de tredde maeije 19twaënsawntich
twingt in twirre fan gêrsrook
troch myn grien bliedend bloed
wyn en sinne túgjend troch myn sinnen

yn it amper to tillen ljocht
lapje ik it lânskip oan myn learzens
wylst beammen bylkjend
de fierten brekke

dêrom bijow ik my wer
ûnder de lytse ljurken
en span de snaren
fan de romte dy 't ik
ta klank spylje
yn myn kast fan stilte
dy't de tiid lang om let
los lit

(side 5)

[p. 106]

It is net de mesyk fan it frysk dy't de kar foar de alliteraesjes oanjowt: ‘lapje ik it lânskip oan myn learzens’ lit sjen hoe't de dichter kiest.

In fers as ‘septimber’ (side 39) is in twadde foarbyld fan Tsjebbes tsjoenen mei de tael, alle wurden binne frysk, mar it fers hellet it lang net by de natuerskilderingen, dy't ik oanhelle by ‘it lân’.

Mei ‘loft’ tsjut ik ek it lege oan, de bombast, it retoaryske. Frysk is in tael fol klank, dichtsjen mesykmeitsjen oer in thema fan de siel yn d'orkestraesje fan deistige wurden; dichtsjen is in weromjaen fan hwat wy oan sân út'e eagen fage ha, troch it ritme en de klank fan it wurd.

It loftige, siz mar luchtige, boarterige, fine wy ek bg. yn side 48:

der is wer goed sprutsen
fan figuerseagjende froulju
en hert
forskuorrende manlju

de harkers wurde
sawn pear earen
oan de harsens naeid
swier bimantele potten
dy't gjin earen fine koene
mjitten har kopjende mûzen oan
dy't kleurleaze bergen bernen
dêrmei fierder bouwend
oan de hellingen fan de Waensin

ik haw swijd
as in hingjend swurd
en rêstich fierder spikere
oan de spaesjes fan it wurd

Hjir stean wy oan'e widze fan Tsjebbes poesij, mar in side dernjonken (‘krysttiid sûnder dy’) is dy widze in (to) swier ladene pream, mei in flage dy't fier boppe de lading út de swierrook fan'e tael waeije litte wol. En sa bin der safolle fersen, oppoetst en oppompt, bryk en mankelyk tusken foarm en ynhâld. HwaT it neisjen wol lêst ‘multinasjonael’ (side 36) der mar ris op nei.

Oergong tusken de rake skildering en it doldraeijende dichtsjen fine wy bg. yn ‘wynmotor’ (side 47), dat allinne foar skoalmasters to bigripen is. Ik fyn it in fynst, dit fers, mar it libben is derút, mei de ‘transplantaesje fan op oalje âljende pompen’ en bern dy't ‘yn syn âldens boartsje’. Ek yn'e bondel is it in ‘pars pro toto’.

[p. 107]

By dit fers falt de knappe tekening fan Jelle Kaspersma op, syn yllustraesjes helje de bondel oeral tige op: it tsjoenende fan Tsjebbes tael wurdt hjir en der stipe troch de tekeningen, der sprekt in sfear út dy't oanslút by de fersen.

Nijsgjirrich is ek de skildering fan in doarpsidioat (22-23), spitigernôch bliuwt de lêzer yn'e lêste fjouwerrigel fan dit fers mei in riedsel sitten (‘sa't dy him misse/woe’, hwa wurdt oantsjut mei ‘dy’?). Hwa't fan riedsels hâldt moat fierder side 9 en 25 marris opslaen.

De leafde. Tsjebbes leafde as poesij wurdt tige direkt werjown op side 26:

mei inkeld de waermte
fan philips argenta
superlux
dy't tritich persint
mear ljocht
op tafel smyt
skriuw ik
en kin ik skriuwe
hwat poëzy is

It leafdesfortriet, oandien troch in faem, stiet sterk dernjonken (27). Sokke fersen tille op fan krêft en libben.

Hoe't fers en faem it fjûr yn'e dichter oanhâlde sizze de siden 50 en 58, neffens my forrikingen fan'e fryske poesij.

Lang om let: der is wolris in wurd oan smoarch yn dizze bondel, tofolle wurden nei myn smaek. Mar dertuskentroch sjitte (binammen yn'e koartere fersen) de fûnken derôf as wy Tsjebbe oer't mat komme by it sjen nei de wrâld, it omkriemen mei syn dichterskip.

It jowt moed; ‘foar de tatrotteljende takomst’ (15)?

Hwant hwa't him drok makket (yn sawn rigels mar leafst) oer it wetter dat him by de klompen ynspielt (54), syn bar komt noch wol. Mar:

de eagen wurde minder
it libben jonger
myn loften wurger
en de fierten
wurde mearoan fealer
ik gean op deselde foet fierder (side 66)

Graech in lytsere mjitte, soe'k sizze, miskien hâlde wy dan de fuotten droech!