Trotwaer. Jaargang 8

[p. 59]

Abma zegt mijn ziel daarop

(n.o.f. De Friese Letteren yn: Encyclopedie v.h. hedendaagse Friesland)

Ut betoog fon Abma is net logysk ópbaud. Ut is un brij fon hele en heale vjirheden, fegen út de ponne en klearebarre ónsin. Dot ur dur un brij fon makke hat, is fonself osa snoad: dur is gin mins dyt de nócht en de tiid hat óm ut hele betoog te vjerlezen.

Mun mat, óm un goed beeld te krijen fon ut bestean en feroarjen fon de lyteratuer noi 1945, de fijten yn ferskillende rúbryken ûnderbringe. Bijfoarbeeld: 1. de technyken; 2. de ûnderwerpen; 3. de lyterêre krytyk; 4. lyterêre mieningen, diskusjes en skelen; 5. públykaasjemooglekheden (tydskriften, útjauerijen, bûkkekluppen); 6. lyteratuerbefwaddering (beozen, talagen, prizen,fûûnsen).

Bij mij binne de rúbriken 1-4 fiervoi vichtegst; ut lyket mij ta dot Abma de klam loit óp de rúbriken 5-6, de organysatoaryske en lyteratuerpoletyke fasetten. Ik lied dot ô út:

1.	de mjitte fon ómtinken dyt jûn vurt oan ut bestean, fergean en de poletyk fon de lyterêre tydskriften;
2.	de mjitte fon ómtinken fwar nijegheden óp ut organysatoaryske mêd: (skrjowersvykijnen, Operaesje Fers, sútteljen);
3.	ut ómtinken dot de útjauwerijen krije;
4.	ópmerkingen fon lyteratuerpoletyk aad dyt bij persoanen makke vurre: a) Tamminga: ‘als Tsjerne-redakteur (1946-1968) toonde hij weinig openheid voor andere lit. tijdschriften en niet-traditionele opvattingen’ (701), b) Poortinga: ‘via advisering aan de overheid en aan semioverheids-instellingen een invloedrijk figuur’ (44-45), c) Tj. Piebenga: ‘Hij weet zonder veel opspraak treffend de smaak van de gemiddelde “betere” Fries-lezer te bevredigen en is daarom een van de vaste prijswinnaars bij de jaarlijkse Rely Jorritsmaprijsvraag’ (53);
5.	ut gevicht dot hechte vurt oan de afêre Bauke de Jong kóntra EBF (un kónflikt dot net rjóchtstreeks moi de lyteratuer te krijen hji);
6.	ut ómtinken dot jün vurt oan generaasjekónflikten en machtsstriid óm net daleks lyterêre saken.

Dêrfwaroer vurt dur sûver neat soin oer de grûppen 1-4. Abma neamt út grûp 1: a. ‘de experimentele en modernistische roman De nacht fan in leechrinner’ skreon tróch trije kear riere; b. de ‘experimenteel te noemen roman Forneukte Stêd’. (resp. 46 en 53). Néát oer ut kwatte ferhaal dot yn de jirren noi de oarlog technysk fólle better óp poaten kwaam te stean, neat oer de ferskowing yn ut point of view, oer de

[p. 60]

flash-back, oer de stroom fon ut bevustvêzen. Ut grûp 2: a. ut tróchbrekken fon de seksbarjêre om 1964 hinne; b. de moderne yndestry yn Fabryk. Neat oer de aksintferskowingfon ut typyskfrieske noi ut olgemeen-minskleke, en lykvideg jirmoi fon de beskrjowing fon ut útterleke noi dy fon ut ynderleke. Ut grûp 3: a. de ‘ferkeade’ krytyk fon De Tsjerne (ut misferstôn is jir helendol oan Abma syn kônt; de KFFB hat nóit de pretinsje hôn om ‘leesvoer voor een eenvoudig ongeletterd publiek’ út te jan - sa huftereg binne de KFFB-lju gelukkig net!), b. de gûie krytyk fon ut dúo Pop/de Vries fwar de RONO. Néát oer de krytyske aktyvytijten fon Wadman, Poortinga, Sikkema, Smit, Noordmans, Mulder, van Hijum. Ut grûp 4: olinneg Schurer syn proklamaasje fon 1946 (dyt fonself neat út te stean hji moi l'art pour l'art-prinsypes). Neat oer de diskusjes en rebûljes dyt dur vest ha óm bijfoarbeeld de eksperymentele poëzie en ut beskrjowen fon seks.

Ut sû lykje kenne dot ik Abma fervyt dot ur de aksinten ferkead loin hat, óp de organysatoaryske en poletyke kônten ynstee fon óp ut vurk self. Mar dur is mear en dur is vot oas. Vot ik Abma ijgenlek fervyte vól, is dot ur fon dut oersjug san ferdómd iensydeg egosintrysk ferhaal makke hat: vot Gerben dwassitten hat, is ta voismyten keard; vot him yn de kaat vjirre hat is goed en bêst.

De belangrykste eksperymentele skrjower is Gerben Abma. De belangrykste tyydskriften binne A-wyt (moi-óprjóchter en redakteor Gerben Abma) en Alternatyf (moivurker Gerben Abma). Gerben Abma is de easte skrjower (of de twadde, noi Sixma van Heemstra) dyt de yvoaren toer ferlitten hat. (Neffens mij is Gerben gevoan fon ut kelderstrepke knóffele). Ut sútteljen is útfûn tróch A-wyt. (Dot dur ol fólle jedder súttele vaar tróch Frysk Nasionael Boun en KFJ hat Gerben nóit fon heard). Asyl vji ek un goed tydskrift, vont dêryn sette Bauke de Jong EBF en Jan Tjittes te plak, vot yndyrekt fya-fya óp de kop fon de Tsjerneredakteoren telône kwaam. De deastek fwar de Tsjerne hat vest un manyfest fon A-wyt (sa leart mun noch us vot!) De ópfólger fon de Tsjerne is Alternatyf, ‘een wezenlijke vernieuwing, bovendien een bevestiging van de nieuwe situatie.’ Mar Trotwaer hat dochs ut plak fon de Tsjerne ynnómmen? Ja, mar, sjug, Trotwaer hat ‘een geheel eigen sfeer’ en is rjóchte óp ‘een exclusieve literaire groep.’ (Dot Trotwaer de erfenis fon Bouke de Jong oangien is en dêrtróch moivurkers en lêzers ferlen hat, dot Lykele yn dy sytevaasje spróngen is moi Alternatyf os olternatyffwar (ôdere) fygueren dyt neat moi de rotjónges fon Trotwaer noareg ha vólle, vit Gerben blykber neat fon). Ut jinnege goede fon Trotwaer is dot ut un skóft hekke hat moi ut útjan; dû binne dur un pear súpleminten ferskynd vêrt Gerben yn skreon hat. Ynkwatten: Gerben is net bang óm himself lof ta te swôien.

[p. 61]

Yn de lof fwar oaren is ur deun.

Ype Poortinga (‘de atfyseor oan oerhydsynstellingen’) vurt fon soin: ‘Hij publiceerde enkele vooral taalkundig verzorgde romans, schreef ook over taalkunde.’ Un goed vud oer Poortinga syn lyterêre fertsjinsten (Elbrich, syn bêste roman, vurt trauens net iens neamd) kin dur blykber net ô.

Douwe Tamminga (de mon dyt ut ear net hingje liet noi moderne ydeeën - fon Gerben?) hyt ut fon dot ur de ‘meest vormvaste traditionele Friese dichter van de eerste helft van deze eeuw’ is, dot vól seze dot ur goed vudlidden telle en rymkje ken. Dot Tamminga un stikmonneg ferdeold gûie fessen skreon hat, kómt Gerben net oer de lippen. Under de foto fon Tamminga stjit gekoanstekkend: ‘erkend Fries dichter’. Sóks is lulleg Gerben.

Tr. Riemersma syn lyterêre fertsjinsten bestonne út ut krijen fon gedónder bij ut kristlek ûnderviis en út ut skrjowen yn un ‘door hemzelf gemaakte’ stavering. Os de vedjerring fon Gerben fwar immens vurk ómkeard evenredeg is oan de hekel dyt ur oan de skrjower hat, bin ik oas moi dusse resinsje ek ver bêst tefreden.

Ut is oltyt noch better os óphimmele te vurren, lykos Josse de Haan oerkómt: ‘medewerker van het eerste uur’ oan A-wyt; organysator fon de Trotwaersúpleminten, skrjower fon un ‘experimenteel te noemen roman’. Helendol neat oer de fervyten fon plagyaat dyt de monnen enwar oas vól noi de hólle slingerje. En dot binne dochs leuke dingen fwar de minsken. Leuker yn olle gefollen os san ópmerking oer Folkertsma, dy't ‘in 1965 reeds oud en verzwakt was.’ A ba, Gerben.

TR. RIEMERSMA