Trotwaer. Jaargang 7

[p. 110]

Tichel wurk
Forslach fan in lezer (2)

Iemanssaekje

Dat it net in goede saek is dat ien man yn in organisaesje of bidriuw op eigen houtsje alle bisluten nimt, is eat dêr't men it hjoeddedei yn alle lagen wol aerdich oer iens is, tocht my. Hoefier demokratisearing gean moat, dat is in strijdpunt, mar dat der demokratisearring wêze moat yn it bilang fan sawol konsumint, meiwurker as produsint, dat is yn alle gefallen in akseptearre saek.

Yn Fryslân lykwols net.

Bart dêr dan dochs alles 50 jier letter? Welné, wy ha de Kooperatieve Utjowerij hwêr't elk lid fan wurde kin en sa meikedize kin oer it útjaen fan fryske literatuer. Wy ha it Skriuwersboun: elts kin him der by oanslute en syn stim útbringe oan-ge geande literaire saken en wy ha tydskriften, hwêr't men jins skriuwwurk nei ta stjûre kin mei in redaksje fan 3 oant 5 man dy 't in petear oangiet oer it opnimmen fan jins wurk.

Mar wy ha ek ‘Alternatyf’ in ienmanssaekje.

Ien baes yn 'e redaksje fan it literaire tydskrift.

Wy ha it sjoen: net genôch applaus en sjoch de baes heft it tydskrift op. Och, och hwat spitich. Nou fuort, dan bigjin ik mar wer: Nij Alternatyf. Wel ja, dat kin samar en de meiwurkers en abonnees binne sûch genôch om it allegear mar stil gewurde to litten(?)

Deselde man is ek baes fan in útjowerij mei deselde namme. En nou, fordomd, lês ikyn in brief fan Reinder van der Leest: ‘Hjirby myn nijste boek. OMT LYKLE JIM NET MEAR BOEKEN TASTJURT, DOCH IK IT FAN MYN EIGEN SKRIUWERSEKSEMPLAREN’. Men hâldt it net foar mooglik! Hwêrom stjûrt de hear Jansma Trotwaer gjin boeken mear? De oarsaek kin allinne wêze dat wy Reade Runen (Ella Wassenaer) weromstjûrd ha mei de meidieling dat nettsjinsteande de efterflaptekst wy fan bitinken binne dat it hjir in wjerprintinge bitreft en dat wy gjin wjerprintingen bisprekke en/of it bisprek dat ik fan de Alternatyf-útjefte Glêzen Brêge (jan de vries) jown ha. Dat De Vries dan as abonné bitanket is al ûnbigryplik, mar hwat Lykle Jansma hjir nou wer úthellet, fyn ik godgeklaegd skondalich!

Goed dat der in skriuwersboun is (...)

BARTLE LAVERMAN

[p. 111]

Romantyk en húskepapier

Dat frou H. Heeringa-Seepma in forneamd KFFB-skriuwster is mei ik hjir as in bikend feit delskriuwe. Nimmen sil my dan kweaou nimme kinne dat ik, doe 't ik wer ris in boek fan har lies, tinke moast oan in forhael dat E.S. de Jong my fortelde. Ik fyn dat in wichtich forhael, hwant sûnt bin 'k fan ien ding tige wis: de fryske skriuwer is in oerromantikus.

Frou Heeringa-Seepma hat ek in lyts famke west en doe wenne se yn Nijewier. Yn dy omrkiten hâldde ek de folksdichter Annes Mindert Wybenga ta. ‘In keuterboerke’, neffens E.S., ‘mar yn de eagen fan lytse famkes in Dichter, aureoal boppe de holle, jo witte wol. Fanke Seepma en har freondinne bisletten: wy wolle him ris sjen. Mar hoe pakke je soks oan? In oplossing wie gau found: wy freegje gewoan of wy dêr op 't húske meije. Nou, dat mocht wol. Oan 'e ein fan it bûthús wie it biwuste plak. Oan it lewant, mei spikers fêstmakke, hongen printkladden fan it fryske psalmboek en oor wurk. Dat de famkes mear papier oulûke as noadich wie. Letter, oan 'e kant fan de dyk, hawwe se dy dingen bistudearre’.

It heucht my noch dat E.S. der dizze konklúzje oan fêst boun: ‘Dat út sa'n lyts foarfal in frysk skriuwster fuortkomt! Bjusterbaerlik, nou?’

Ezelsoren

Nederlân hat wer syn boekewike hawn en de CCPNB is der ek dit jier yn slagge twa folslein oerstallige boekjes oan dit barren fêst to plakken. In plaetsjesboek oer ‘reizen’ dêr 't hjir en dêr in stikje tekst yn ouprinte is. En it boekje ‘Ezelsoren’ fral omearre foar bern op de middelskoallen. Bikende Nederlanners prate oer boeken út har jonges- en famkestiid. En fordomd, Fryslân smyt ek ien bikende Nederlanner op. Dr. L. Meinsma. As ynlieding krijt er dizze, folslein ûnbigryplike tekst mei: ‘Dr. L. Meinsma in Friesland, kon het kalmpjes aan doen, maar één van de weinige boeken die hij las, was van Louis Couperus’. Sa hearre je it mar wer ris fan in oar: as je yn Fryslân wenje hoege je net sa folle boeken to lêzen. Hwat seit Meinsma sels: ‘Wij zijn Friezen en ik ben dus (!) van huis uit met de Friese taal opgevoed. Ik moest natuurlijk wel Nederlands aanleren en dit boek was voor mij even een overstapje naar de Nederlandse taal. Het gaf mij antwoord op de vraag: hoe zeggen de Hollanders het?’ Hy hat it dan oer Couperus syn Iskander. ‘Ik heb er de Nederlandse taal uit geleerd’.

Encyclopedist - 1

Je binne der krektyn slagge om de kursisten yn Den Haech dy 't frysk leare wolle dúdlik to meitsjen dat it dochs wol de muoite wurdich is om de twade tael fan ús lân to bihearskjen en dan komt ien fan harren mei in kranteknipsel op it aljemint. ‘De in Leeuwarden wonende historicus, theoloog, leraar Fries en schrijver van Friestalige romans Gerben Abma’ seityn it NRC-Handelsblad fan saterdei 8 maert: ‘De Friese taal is geen rijkdom, maar een last’. Goed, je lêze it stik foar, je prate der oer, mar de slach is, hwat dizze kursusjoun oanbilanget, al forlern. Nije wike mar ris op 'e nij úteinsette.

[p. 112]

Encyclopedist 2

Gerben seit it trouwens moai, yn dat artikeltsje. In pear foarbylden: ‘Zo noemt hij de Friese roman “nog steeds opmerkelijk dorps, erotisch en regressief”’ en ‘Een Friese roman moet zich het liefst voor de oorlog afspelen. De moderne wereld vind je niet in Friese boeken’. As je de bikende eachkleppen opsette en je rjochtsje de eagen op de útjeften fan de KFFB, dan hat Gerben foar in great part gelyk fansels. Dy útjeften helje hege forkeapsifers en men mei dan oannimme dat dizze boeken mear lêzen wurde as de hwat ‘modernere’ boeken dy 't - en dit eefkes as in stikje ynformaesje foar Gerben Abma - yn it fryske taelgebiet ek forskine.

Is it yn Hollân oars? Fansels net. Yn elk taelgebiet jowe de forkeapsifers itselde byld: ‘opmerkelijk dorpse, erotische en regressieve’ boeken fleane oeral as broadtsjes oer de toonbank. En ‘moderne literatuer’ - boeken oer de ‘moderne wereld’ bidoel ik hjir wurde oeral like min lêzen. Yn Fryslân is dat net oars.

Encyclopedist 3

‘Waar ik mij tegen afzet, is de overdreven pretentie van de Friese cultuur. Iemand als de essayist Folkertsma kende alleen goed Fries. Hij was in de oorlog net niet fout en werd door Piebenga (vroeger hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant) omhooggetrokken. Maar Douwe Kalma, die het in de oorlog in het Groot Germaanse denken zocht, was een veel groter erudiet. Fedde Schurer heeft enorm veel voor Friesland gedaan, hij heeft hier tot 1965 het literaire klimaat bepaald. Maar in de Nederlandse literatuur telt hij niet mee. Er is na de oorlog een generatie geweest, die grote pretenties had, maar die het niet kon waarmaken’. Sjoch, sa'n sitaet út itselde artikel yn it NRC-Handelsblad, dêr ha je hwat hâldfêst oan. Hoewol ik my wol oufreegje hwat dy lêste opmerking oer Fedde Schurer bitsjut. Ik tocht dat dizze man yn de fryske literatuer thúshearde. Gerard Reve hat yn de Ingelske literatuer ek neat to bitsjutten hoewol 't er dêr dochs oan bydroegen hat.

Boekerêgen

Myn nederlândske en fryske boeken stean yn deselde boekekast. In boek is in boek, nou? En boeken bite elkoar net. Dochs is der in opfallend forskil. Uterlik. De útjeften dan de hollânske útjowers - ik ha se teld: de paperbacks komme fan alve forskillende útjowers - foarmje op de planken kreaze rychjes, egael oan 'e boppekant. Neffens myn mjitlatte hawwe dy boeken in hichte fan likernôch 20 sintimeter. De rigen fryske boeken dogge my tinken oan de ‘bergen en dalen’ fan de sneinsskoalle. Der binne boeken by dy 't in rêchhichte ha fan 20 sintimeter, mar ek fan 16 en 24. In fleurich gesicht, dat wol. Blykber bistiet der by de hollânske útjowers soksahwat as in standertmaet. De fryske boekemakkers bikroadzje har dêr net om, sa 't liket. Sels boeken fan ien en deselde útjower litte hwat de hichte fan de rêch oanbilanget faek in forskil sjen fan oardel sintimeter. Dochs soe 'k it wol aerdich fine as der ris in standaerdisaesje kaem.

It liket hwat sútrich, sa.

JOOP BOOMSMA