Trotwaer. Jaargang 6

[p. 344]

Bartle Laverman
Sjoch alwer in fers

Jan de Vries: Glêzen Brege, 1974, Alternatyf, Bûtenpost.

Yn earste oankommen is it poëzij-début ‘Glêzen Brêge’ fan Jan de Vries dat de útjowerij Alternatyf ein septimber yn 'e hannel brocht hat in ôfgryslik forfelend boekje. Dat leit him dan oan 'e printsjes dy't yn it boekje steane. Unbigryplik fyn ik it dat sokke pûrminne tekeningen yn printe foarm brocht wurde. In djiptepunt is wol de tekening dy't neist it fers ‘Iensum’ ôfprinte stiet.

In dichter dy't it goed fynt dat sok oerflakkich, neatsizzend plaetsjeguod neist syn fersen ôfprinte wurdt, makket fuortendaliks al dat men mistrouwich foar syn 22 (praterige) fersen oerstiet. En litte nou dy fersen fan Jan de Vries suver like forfelend wêze as dat plaetsjeguod fan Henk Stroosma.

Op side 24 fan Trotwaer 73-3 hâldt Van Hijum in praetsje oer it praterige fers. Hy seit dêr dat in literatuer net stean bliuwe kin by fersemakkers dy't folstean mei praetfersen. Foar in kear is it aerdich, mar foar in folweardige poëzijkultuur is it to meager. Foar de dichter hat it praetfers hwat attraktyfs. Hy kin samar hwat hinnefilosofearje en sjoch alwer in fers. Foar de lêzer hat it op dizze wize skreaune fers ek hwat makliks. Hy hoegt sels net mear dwaende to wezen mei it fers dat er ûnder eagen krijt. Al mei al is it fersenlêzen op dy manier suver lykskeakele mei bgl. it iten fan puddingbroadtsjes: it smakket wol, it glidet wol, men hâldt der neat fan oer. Mar hwêrom soe men dan noch fersen lêze, puddingbroadtsjes binne sûnder mis smaekliker en kostje minder. Just it praterige fers easket fan de dichter in great fakmanskip, in taelbihearsking dy't it fers hoedzje moat foar puddingbroadtsjekonsumpsje. Dichter en ‘filosoof’ kin net itselde bitsjutte. Allinne in wurdkunstner kin dichter hite.

Sa net Jan de Vries yn dizze bondel. De Vries poept hjir wiisheden en sabeare wiisheden en sjoch alwer in fers. Nim bgl. de rige ‘flat-fersen’:

1:	muorreglêsmuorreglêsmuorre/muorre foar de wrâld/glês foar it libben/fol hate/lijen/lêst/en leafde.
2:	ljochte flakkert/ yn 'e joun/swarte flakkert op 'e dei/elk flak in libben/fan minsken/yn 'e wrâld/ljocht en tsjuster.
3:	yn 'e tredmoune/fan 'e tiid/efter de traljes/fan in flat/âld wurde/wêze/weiwurde.

Wis De Vries bisiket ek wurdkunst to bringen, sjoch mar nei dy geweldige bigjinrym mei de letter 1 yn fers 1 en de letter w yn 3. Net to forjitten: dat knappe byld ‘tredmoune fan 'e tiid’ en hwat to sizzen fan dy ljocht-tsjuster stelling yn fers 2: rounút forfelend, sipelich.

Of nim it fers ‘macht’: in bern/bringt/in glim/op âlde/hurde koppen/stroppen binne't/mar/se hawwe/mear macht/as tûzen/tûke/tinkers.

Alwer sa'n prachtich origineel bigjinrym en nou noch wol mei de letter t! Oer it gelul dat de ynhâld fan dit ‘fers’ is, nou mar net, mar hulde foar it byld ‘âlde hurde koppen’ foar de stroppen fan bern oer.

[p. 345]

Sahwat like min binne de fersen ‘âld’ 1 en 2; iensum; sanearde boer; lok: (lok/it teasten/nei de lege romer/mei in drip der noch yn/priuwe doch jo it/mar mear ek net. (Hoe betinkt de man it.)); swart en wyt: it papier/is wyt/myn geast/sa swart/as roet/de flesse fol/en nei in ûre/is myn geast/sa griis/as it/papier/de flesse leech. (....)); nacht sûnder sliep, hastich stoarn; leauwe.

Sa hâldt men in stik of njoggen ‘fersen’ oer dy't faeks minder biroerd binne, mar net to goed om wei.

It fers ‘sicht op in flat’ krige yn 1969 in Rely-Jorritsma priis. Nou garandearret soks alhiel gjin kwaliteit, mar yn elk gefal makket sa'n bikroaning in neijer bisjen fan dit fers wol nijsgjirrich.

Sicht op in flat

joun
in flatgebou
healwei alven
it journael
is it dien
de ljochten gean út
en de klean
de âlde
minsken
sliepe
de jonge
dogge
it ljocht
nochris op
om klean
en bêd
en ark
torjocht
to skikken

dan komt
de nacht

In axioma yn 'e dicht-kunst liket my sûnder mear it minimum-maximum-prinsipe: mei sa min mûglik wurden safolle mûglik sizze. Dit prinsipe makket dichtkunst foar de lêzer faeks sa slim. De ynformaesje is komprimearre, ‘Verdicht’, yn in biheind tal taeltekens. De dichter bringt de ynformaesje yn tekens, de lêzer hellet se wer út dy tekens. It eigensinnige karakter fan it medium tael stiet foar it feit dat korrekte ‘oersetters’ dochs net deselde ynformaesje hoege to hawwen. Yn boppesteand fers ha wy net to krijen mei ien inkelde momint-opname, mar mei in sery: it journael, de ljochten gean út, guon ljochten gean wer op, nacht. It earste wurd ‘joun’ is nei myn bitinken fuort al oerstallich. Moarns om healwei alven is der noch gjin journael, elke lêzer wit dus dat it joun is.

De rigel ‘is it dien’ leit in direkt forbân tusken it ein fan it journael fan 22.30 en it útgean fan alle ljochten. Dat is gelul, de tillefyzje hâldt net op mei it journael

[p. 346]

fan 22.30, op Nederlân I of II is ek letter noch in journael. En dêrby as it journael dien is gean net fuort alle bochten út, der moat noch mûlskrobbe wurde of it gebit moat noch yn 'e danklan. Ik wol mar sizze, sûnder de rigel ‘is it dien’ hie it fers better roun, logysker west.

Wy komme nou by hwat ik de kearn fan dit fers neame wol, ntl. dat âlde minsken jouns sliepe en jonge minsken earst noch even neuke, tink der om, yn't tsjuster! It sil dúdlik wêze dat dizze ynformaesje net empirysk woun wêze kin. It fers giet oer in flat en moat dus jilde foar al dy flats hwêr't jouns om 22.30 it journael bigjint. It is ûnmûglik foar de dichter to witten dat yn alle boppeneamde flats yndie it ljocht út giet nei it journael fan 22.30 en hy kin allikemin witte dat as it ljocht wer opgiet der in stel neukt hat. Miskien moast Piter wol pisje. Hy kin ek net witte dat dêr hwêr't it ljocht net op giet ek net neukt is. Fierders liket it my ek slim foar him om to ûnthâlden hwêr't nou krekt âlde en hwêr't jonge minsken wenje.

Hwêrom dan sa'n tsjinstelling soe men sizze: âlde minsken dogge jouns it ljocht út en sliepe versus jonge minsken dy't jouns ek it ljocht útdogge(!) mar dan yn't tsjuster even neuke en dan it ljocht wer oan dogge om stille tsjûgen fan dit barren fuorttowurkjen.

Hokfor doel hat it sa'n tsjinstelling dy't gjin groun fine kin yn 'e wurklikheit, hjir to ponearen?? Neuken is lekker foar jonge minsken en fiis foar âlde minsken? Of is dit ien of oare kalvinistyske streek dy't de 19e ieuwske noarm propagearre wol dat der allinne mar neukt wurde mei om bern oantosetten en net foar it plesier, hwat dus bitsjut dat it ûnfoech is dat âlde minsken neuke, dy moatte jouns sliepe, nou ja dy jonge lju meije yn't tsjuster even!?

En soks is dan goed foar in Rely-priis....

Ta slot noch it fers ‘Glim fan herkenning’

in ein mei piken/ientwatrijefjouwerfiif/ oer de dyk/auto's stopje/ steane stil/to sjen/in glim/op it antlit/groetsjend nei in oaren/dy't men nea earder seach/mar nou seagen/mei deselde eagen/nei deselde/ein mei piken/oer de dyk/wurde wei/en tagelyks/fordwynt/de glim fan/mannich antlit/auto's starte/ride fierder/op 'e gesichten/in glim fordwoun/mar yn jinsels/glimket/de herkenning/troch.

Ut dit fers blykt yn elk gefal dat de dichter omraek einepyk telle kin; frjemd is lykwols it forbân tusken rigel 5 en 6. It is krekt as wol de dichter ús leauwe litte dat it ûnhuere Mûnster neamd auto in glimk op it antlit tsjoent (ik ha noch nea in glimk op myn boarst hawn, jo??) by it sjen fan in stel einepiken. Fierders tocht ik dat as autoos stopje, se net ridendewei stean to sjen nei dy piken. Seagen en eagen rymje bjusterbaerlik moai, mar hwat dy twa rigels (11 en 12) dêr nou krekt bitsjutte, ik wit it net. Dêrby sjoch ik altiten mei deselde eagen, ik ha mar ien pear. Bidoelt de dichter it oerdrachtlik, eat ‘mei oare eagen’ bisjen, dan liicht er hjir hwant de automobilisten bisjogge inoar nou krekt wolris in kear mei ‘oare eagen’. Dêr giet it gedicht dochs oer?

Lit ek mar, it is yn elk gefal moai dat men hjir heart dat der noch automobilisten binne dy't foar in ein mei piken stopje.

Soks makket dat men wer yn 'e minsken leauwt.

Dit mislearre boekje forjit men wol wer.