Trotwaer. Jaargang 6

[p. 211]

Freark Dam
Rotman was here

Sa't út in oersjoch earne oars yn dit nûmer bliken docht, hat G. Th. Rotman^*) jierren nei syn dea noch populair west as striptekener en -skriuwer by de redaksje fan it (doetiidske earste) ‘Frysk en Frij’. Yn 1952, doe't er syn Fryske rentree makke, wie ik - miende ik doe - al to âld foar soks. It iennige dat wol by my hingjen bleaun is wiene de ornaris opfallende Fryske ekwivalinten dy't neiforteller Geart Jonkman foar de nammen fan Rotman syn súzjetten wist to bitinken. Professor Sikke Siker, Klots en Klits, Olfert en Omkoal: dat wié tominsten hwat en yn myn eagen yn elk gefal justjes pittiger en frisser as Rotmansec. Hwant by Rotman is (wie) alles like poepeklomperich. En dan sûnderje ik fan dat oardiel syn tekeningen binammen net út.

Dy tekeningen haw ik fan bern ôf oan it mier oan hawn. De bilangstellende lêzer moat nammentlik witte dat (ek) de Fryske bern destiids, in fjirtich jier lyn, mei Rotman opbracht binne. Hy forskynde geregeld mei syn djipdrôvich wurk yn de Hepkema. By my alteas moast er it grandioas ôflizze tsjin oare strips en stripfigueren út dy tiid, mei Bruintje Beer (ek noch op rym, sa heal en to healle) foarop en mei Adamson as goede twadde. En mei as greate lokale forrassing ‘De lotgevallen van dikken Doms’, nei't ik ûnderstel de iennige stripsûnde troch myn lettere goefreon D.M. van der Woude (Douwe B. Miedema, berne 1900) ea yn tsjinst fan datselde Hepkema-concern bidreaun. Miskien kaem myn opteinens foar dy ‘dikken Dorus’ (in soarte fan Billie Turf avant la lettre?) wol mei omdat ik, as boaike, de skepper fan dy striptekst wolris mei eigen eagen oanskôgje mocht. Soks ûndergie men as in sensaesje, leau ik: in man dy't in printsjeforhael yn DE krante skreau en dy't lykwols op in moaije sneintomiddei wolris by ús lâns fytste en troch ús folk as wie 't ien fan har gelikens groete waerd...

Goed - sûnt dy iere tritiger jierren haw ik eins gjin stripforhael (of feuilleton, hwant dat is foar myn grif misbigripend gefoel wakker itselde) mear oansjen kind^**). De oarsaken derfan wol ik my net iens yn fordjipje. Hwat ik der, spitigernôch foar dit stikje, wol fan skipe haw is in bliuwende wearze fan it Rotmanbidriuw. En nou't ik, op groun fan in iere tasizzing oan Bartle Laverman, mysels twongen haw en liz dêr forantwurding fan ôf, nou mist it my net dat it dochs wol binammen op dy rottekeninkjes fêstsitten hat. Rotman ommers tekenet gjin minsken, gjin karikatueren mar mishipte knol- en bolgewassen dy't by him foar minsken trochgean moatte. Ik haw it idé dat er ek net oars kind hat: dêrfoar wiene syn technyk en syn fantasy beide to biheind. Myn oardiel oer syn teksten kaem en komt wakker op itselde del: like nearzich en kwels. Miskien slachtofferje ik Rotman folslein ûnrjochtfeardich en sit de oast hiel earne oars, mar ik wol der net om hinne helje: Rotman is en bliuwt foar my symptomatysk foar de jierren '30: ien stik krisis en malaise.

Giet men nou nei hwat de Fryske oersetters/biwurkers fan ús Rotman makke

*) Yn 1943 yn Vlissmgen forstoarn. Hat yn de foaroarlochske jierren tige produktyf west. Meikoarten sil in stúdzje oer hini en syn wurk forskine.

**) Op guon útsûnderingen nei dy't ik hjir neame sil: ‘Bokke Heidehipper’ yn ‘Heerenveense Koerier’. ‘Rip Kirby’ resp. yn ‘De Waarheid’ en ‘Het Vrije Volk’, jierren lyn, en sûnt in jier of hwat op oatineden tan myn soannen: ‘Linke Loetje’ en ‘Jippie’ yn ‘De Volkskrant’.

[p. 212]

hawwe, dan kin sein wurde dat binammen Geart Jonkman syn ‘neifortellingen’ dizze sabeare fantastyske mar yn wêzen fantasyleaze en clichémjittige gefaltsjes tekstueel faek krekt dý ynjeksje jowe dy't it gehiel net foar de ivichheit, mar dan dochs wol foar de inkelde minút dat men sa'n ôflevering opnimt oannimlik makket. En soms mear as dat. It leit him oan Jonkman syn persoanlik idioom en fansels ek wol in krom oan de Fryske aktualiteiten en dito prippers dy't er kâns sjocht. om professor S.S. en konsorten hinne to winen. Jonkman syn trant fan fortellen is helder-op, net jeuzelich en altyd lyk-foar-de-kop. It simpele, trochstrings banale forhael kriget der hwat libben troch, ècht libben. It grouwel-effekt fan it binearjende printsjewurk wurdt in stikhinne oersljuchte.

Jonkman syn opfolgers by ‘Frysk en Frij’ op dit mêd (redaksjeleden of dêroan bisibbe, dy't anonym to wurk gien binne) hawwe net safolle om by to setten hawn as hy, binne ek gans minder oan it forfryskjen slein mar hawwe, foarsafier't ik neigean koe, dochs net sunder fortuten stribbe nei in lêsberens dy't to wurdearjen falt.

Inkelde redaksionele kluchten binne my opfallen. Unbigryplik komt it my foar dat ‘Frysk en Frij’ sa'n strip (‘Janko Jumbo’ yn dit gefal) eindigje liet op 29 desimber (1955), yn it lêste nûmer fan de jiergong dus. Soks striidt mei de oanwenst dat men, om ûnnedige abonnéflecht tsjin to gean, stripforhalen (en feuilletons) nea lykop rinne litte mei mei de jiergong. Krekt oarsom: se moatte de iene jiergong mei de oare forbine en sa de (wifeljende) abonné's mei oer de jierwikselstreek hinne helje. Goed-kommersieel is wol wer dat ‘Frysk en Frij’ al gau hinnegong en set de strip net mear op 'e tekstpagina's, sa't lange jierren wenst west hie, mar kreas to plak middenmank de advertinsjes. Wûnderlik is dêrfoaroer wer it feit dat wy professor Sikke Siker, frijhwat forfryske fan Geart Jonkman (jiergong 1952) goed sawn jier letter al wer yn datselde ‘Frysk en Frij’ omdoarmjen sjogge. mar dan under de namme fan professor Spits en sûnder forfryskjende eleminten. Hawar, de wrâld is der wol om trochdraeid en ‘Frysk en Frij’ ek (noch in jiermennich).

It mist my net, dat Rotmans revival yn de (Frysktalige) parse in kwestje fan earmoed yn it materiele dan, west hat. In goede strip, d.w.s. in populaire strip, hat altyd foar de lytsere (streek)parse binammen - in djûrabele saek west. Wolnou, yn de nei-oarlochske perren (noch fier foardat de nije strip-goarre opkaem) wiene de Rotmantsjes dêr't net folle sleet mear yn siet foar in prikje to krijen. Mar lykas sein: ik ha 'm altyd al op in prikje hawn.