Trotwaer. Jaargang 6

[p. 134]

S. Sybrandy
Boekbisprek

R.R. v.d. Leest, ‘It moaiste famke fan Antarctica’.
Bûtenpost, Alternatyf 1974.

‘It moaiste famke fan Antarctica’ is it tredde boek yn in rige mei Nier Hinnebruijer en Dynte Planteit as haedpersoanen. Oft it by dizze trije bliuwt en wy dus fan in trilogy prate kinne, moat ôfwachte wurde. (Yn elts gefal kinne de boeken ‘ûnôfhinklik fan inoar’ lêzen wurde).

Yn syn bisprek fan diel II út de rige (Trotwaer 1973, s. 143) fynt Jo Smit it spitich dat der gjin Frysk mear fan Van der Leest forskine sil. Dy spyt soe mines mei west ha, as it wier west hie. Mar it Frysk en de mooglikheden dy't it jowt spylje blykber sa'n bilangrike rol yn it gehiel, dat Van der Leest ek dit tredde diel noch wer yn it Frysk hâlden hat. Wol bigjint der ôfstân to kommen: dit boek spilet ntl. foar it greatste part yn Drinte en faeks binne wy sa wol ûnderweis nei in fjirde diel, lokalisearre yn Ynskedé.

Oer it taelgebrûk fan Van der Leest is al hiel hwat ôfskreaun. It kin jin maklik forrifelje. Hwant oan de iene kant komme der flaters yn syn Frysk foar (of alteast der binne plakken dêr't ik by it lêzen efkes heakjen bliuw, sûnder dat dat de bidoeling fan de skriuwer liket to wêzen), byg. ‘gongramen’ ynsté fan ‘gongruten’ (s. 7). Oan de oare binne der wurden dy't je foar (print)flaters oansjogge, byg. s. 11: ‘peinzgjend’, s. 13: ‘bloarren’, s.15: ‘forswine’, mar dy't dochs yn it wurdboek steane. Jo soene hjirop in aerdige théory bouwe kinne dat Van der Leest mei sin hwat flaters rounstruit om by de lêzer twifels op to roppen dy't yn oare gefallen wer net rjochfeardige is. Unwissens by de lêzer ropt Van der Leest yn elts gefal wol op troch op plakken de fiksy fan syn boek to trochbrekken: s. 16 ‘Ik kin net in pear bledsiden wachtsje’, s. 34 ‘Godsilmykreakje. Dan sit ik yn it forkearde boek’, s. 74 ‘En syn eagen binne twa boeken wurger’. Wy hoege dus dit wurkstik net hielendal serieus to nimmen (hwat ek út genôch oare eleminten bliken docht), dochs sit dizze thriller ek as thriller goed yninoar en passe oan 'e ein alle (of alteast binei alle) stikjes (der binne 13 almeast moai koarte haedstikjes) moai yn it greate ramt. It fierst binne wy uteraerd fan de ûntknoping ôf yn it bigjin. It earste haedstik is pas to bigripen as je it boek binei út hawwe en stiet - simboalysk - typografysk min of mear bûten it boek, trochdat op s. 9 nei haedstik I, noch in (filmysk oandwaende) oankundiging jown wurdt: ‘Dynte Planteit en Nier Hinnebruijer yn It moaiste famke fan Antarctica fan R.R. van der Leest’. Neigeraden wy tichter by de ûntknoping komme wurdt it tempo heger. It hichtepunt hwat aksje en spanning oangiet fine wy dan yn haedstik XII (s. 81-91). Foar in part geane Dynte en Nier hjirre elk eigen wegen en de skriuwer giet hjir sûnder typografyske oantsjutting oer fan de iene op de oare, lykas in kamera oerswaeit fan it iene byld nei it oare. (Forgelykje de wurkwize yn De boef fan Rys. s. 52 e.f., dêr't de skriuwer in soartgelikens effekt bisiket to krijen troch de avventûren fan Dynte hyltyd op de lofter side to printsjen en dy fan Nier parallel dêroan op de rjochter). Oan it ein fan haedstik XII binne dan alle dramatis

[p. 135]

personae byinoar, alle stikjes fan de puzzle wurde yninoar past en de spanning, wurdt op melodramatyske wize opfierd ta it uterste: ‘Perkara swaeit de earms omheech. Hy stiet oer Dynte en Nier hinne as in bollefjochter mei syn swurd, ré foar de deastek.... Sûnder oan to klopjen stouwe fjirtich plysjes de kelder yn’. (s. 91).

Haedstik XIII is dan neikaerten, bisletten troch in thúsreize mei noch in moaie, dramatyske massascène, dy't in passend slútstik foarmje soe, as dit boek nochris as Draeiboek foar in B-film brûkt wurde soe.

Net alle stikjes fan de puzzle passe lykwols likegoed yn it gehiel. Binammen it fjochtsjen mei Kaak en Ros yn haedstik IV en de efterfolging troch har yn VII steane mar yn sydlings forbân mei it gehiel.

Datselde kin sein wurde fan de persiflearjende parten dêr't it forhael - lykas gauris by Van der Leest - ryk oan is, mar yn dit gefal is dat neffens my gjin biswier. Krekt de persiflaesje is in ûnmisber ûnderdiel yn it gehiel, om it to meitsjen ta it twaslachtige dat it is: in thriller en dochs ek wer net in suvere’ ‘skrilder’. Yn dizze roman rekket de persiflaesje binammen it ûnderwiis, wylst ek depolityk geregeldwei om 'e hoeke komt.

Hwat de romanfoarm oanbilanget, falt der net folle bisûnders to konstatearjen. Allinnich yn haedstik III komt der in auktoriale forteller - dy't fierder yn it boek net meidocht - ûnder de tafel tolânne en ûnderbrekt it forslach fan in typysk hjoeddeisk petear oer materiële en ymmateriële saken troch in krêftich ‘Dat lêste is net wier, fansels’ (s. 19). Ek it bigjin fan dit haedstik past goed by dit type forteller dat gauris yn 19e ieuske romans de lieding hat. De auteur hat hjir - lykas op safolle plakken - de forlieding net wjerstean kinnen om efkes út syn rol to follen. Dat is krekt it elemint dat ik - nêst it persiflearjende en it bitiden melodramatyske - persoanlik it meast wurdearje yn It moaiste famke fan Antarctica (sjoch foar de titel s. 47).

P.S. Hwerom is de rige Ljippekoppen sa hommels ophâlden?