Trotwaer. Jaargang 6

[p. 6]

A. van Hijum
Oer struktueranalyse 2

motto: sels al fynt Trinus der gjin kloaten oan, dan noch sil my dat in soarch wêze.

Dit moat my allerearst fan 't hert: ik fyn dat Trinus it moai sizze kin. Nou is moai net altyd itselde as dúdlik. Ik kin bygelyks net foar it forstân krije hwat de bitsjutting wêze kin fan in sin as: ‘(...) vot ik by jimme mis is ut kréatyve elemint yn 'e waddering fon 'e faiten.’ Ik tocht oan't dit eigenste momint dat yn elke weardearring, dus ek yn de weardearring fan Trinus' feiten, in kréatyf elemint sit. Trinus hat it moai sein, mar it is my der net dúdliker troch wurden.

In twadde ding dat my argewaesje jowt is dat Trinus kennelik net de bitsjutting kin fan it bigryp ‘birop dwaen op autoriteiten’. As ik yn myn kritiken (analises, ûndersiken, diskusjestikken - hoe't se mar neamd wurde) siz dat ik de théory fan X as útgongspunt nim, dan birop ik my dêrmei net op de autoriteit fan X, mar ik bin dan allinne mar sa fatsoenlik to sizzen hwer't ik myn idéën wei ha. Soks is oant nou ta yn artikels en boeken dy't wittenskiplike pretinsjes ha, net ûngebrûklik. Trinus hie dat witte kind. En nochris, hy seit it moai, mar moai-sizzen is noch net itselde as gelyk hawwe.

Trinus Riemersma giet yn dit nûmer fan Trotwaer yn op myn opmerkingen dat in great tal minsken yn Fryslân literatuerthéory folslein oerstallich fine soe. Hy seit dat myn opmerking gjin groun hat. Ik moat de bêste kritiken fan Wadman en Leiker der marris op neilêze seit er. Nou is it hwat muoilik de bêste krityk fan Wadman dan wol Leiker oan to wizen om't ik dan:

a. Alle kritiken fan Wadman en Leiker neigean moatte soe, en dat soe hwat al to folle muoite wurde.

b. Ik dêr op myn subjektive wize de bêste kritiken útskifte moatte soe. Ik bin bang dat der dan in polemyk sûnder ein ûntstean kinne soe, om't de kâns great is dat de kritiken dy't ik de bêste fine soe, troch Trinus wolris minder weardearre wurde kinne soene. Ik ha it oars dien: Ik ha út myn boekekast de earste twa Tsjerne's pakt hweryn't ik in krityk fan en Wadman en Leiker tsjin kaem. De krityk fan Wadman hat as objekt de roman ‘Fjouwer minsken yn in stêd’ fan Piter Terpstra. (De Tsjerne 1957, nû 3, side 82-86). Ik moat earlik sizze, ik bin fan dizze krityk net fuortendaliks oeral. Wadman leit út hwat in simultaenroman is: ‘In roman dy't op ûnderskate plans tagelyk spilet, en hwerby't de skriuwer om sa to sizzen simultaenskaek spilet op in mannich buorden tagelyk’. In hwat ûngelokkich taelgebrûk, hwant ik nim hast oan dat simultaenskaek altyd op mear as ien buord tagelyk spile wurdt, mar ôfsjoen dêrfan, hwat moat ik hjir fierder mei as Wadman, syn byld fan simultaenskaker trou bliuwend seit: ‘Sok in prosedé kriget ûnûntkomber eat mechanysk, eat opsetliks’ en dêrnei op dizze grounen de roman net slagge fynt: ‘(....) dat sadwaende (bliuwt) it forhael, hoe meinimmend en spannend it is, hwat tofolle konstruksje (...)’. Sjoch soks fyn ik nou hwat al to maklik, soks mei in kritikus net oerkomme. It muoit my foar Trinus, mar Wadman hie, wierskynlik, in grouniger en minder maklik bisprek fan dizze roman levere

[p. 7]

as hy dizze roman analisearre hie op de wize dy't de lêste jierren yn Trotwaer foarstien wurdt. Mar hawar, ik sil wol ien fan de mindere kritiken fan Wadman by de kop ha op dit momint.

De krityk fan Leiker hat as objekt de roman ‘De smearlappen’ fan Anne Wadman. (De Tsjerne 1963 nû 11, side 392-394). Kin ik foar de boppeneamde krityk fan Wadman noch weardearring opbringe, om't hy alteast bisiket syn bisprek fan ‘Fjouwer minsken yn in stêd' in soarte fan théoretyske achtergroun to jaen, dizze krityk fan Leiker kin gewoan net. Leiker fortelt it forhael sa'n bytsje nei en skammet him net foar greate wurden.’ ‘It forhael fan Eelkje is it forhael fan de oermacht en foar de skriuwer grif de erfaring fan in oermachtige ynspiraesje, dy't him de demonyske kant oer swypke.’ Alles goed en wol, Trinus, mar ik krij út dizze sin net direkt de yndruk dat de kritikus distânsje naem hat fan it objekt fan syn krityk. Ek dizze sin makket my der net rêstiger op: ‘Full of sound and fury', fol fan geroft en gewelt is dizze sterke en ûnmeidiellydsume roman fan Anne Wadman;’ Jawis, Trinus, hast gelyk, Leiker kint syn klassiken, mar dat is foar my yn dit kader fan sekundair bilang.

Ik bin bang dat Trinus hwat to maklik in birop docht op ‘autoriteiten’ as Wadman en Leiker. Jawis, Wadman hat foar syn kritiken de G.J.-priis hawn, mar dat hoecht noch net to bitsjutten dat syn kritiken anno 1973 noch model stean kinne foar de krityk sa't dy levere wurde moatte soe. De kritiken fan W. en L. leare my neat oer de wize hwerop't de roman opboud is; de kritisy Wadman en Leiker jowe hun subjektive ynterpretaesje fan it literaire kunstwurk dat se bisprekke en dêrmei moat ik it dwaen. Mar nochris, ik sil wol net de bêste kritiken naem ha.

As Trinus yngiet op myn ûndersyk nei inkelde aspekten fan de struktuer fan ‘De nacht fan in leechrinner’ bliuwt er it moai sizzen, mar ik bin bang dat hy him hwat meislepe lit troch syn eigen rétoryk. Yn dit tiidskrift ha ik faek en folle sein dat de weardeoardielen fan de kritikus kontrolearber wêze moatte. Dêrom wurdt troch my yn myn analises ek wiidweidich werjown hoe't ik kom ta myn konklúzjes. Dat in kréatyf elemint lykas Trinus dêr de kribels fan krijt en my soms in soarte fan boekhâlder fynt kin ik my foartselle mar it bitsjut noch net safolle; it is yn elk gefal gjin ynhâldelik biswier tsjin myn wize fan analisearjen. As Trinus derris de muoite foar nimme soe om nei to gean op hokker wize myn konklúzjes ta stân komme, soed er ynhâldelike krityk op myn wurk jaen kinne: hy soe dan ek wolris ta de konklúzje komme kinne dat myn kladsjes in yntegrearjend ûnderdiel foarmje fan myn ûndersiken en perfoarst net mist wurde kinne yn myn artikels.

Trinus mient dat ik, op groun fan myn théoretyske útgongspunten neat sizze mei oer de psychology fan de romanpersoanen. It muoit my foar him, mar ik ha oant nou ta konsekwint formele struktuer en ynhâldelike struktuer fan romans yn myn artikels yn dit tiidskrift ûnderskieden. As ik it ha oer relaesjepatroanen en dan in opmerking meitsje oer de psychologyske gesteldheit fan ien fan de romanpersoanen, is dat binnen myn ideeën oer de analyse fan de roman heel wol mooglik, ja soms sels needsaeklik. Ik bin dan ek net in strukturalist pur sang en dat hie Trinus witte kinnen.

It soe oars wol aerdich wêze as immen ris de muoite naem om nei to gean ynhoefier't Trinus himself oanstutsen is troch de geast dy't sprekt út de analises fan de roman, sa't dy de lêste jierren yn dit tiidskrift publisearre binne. Nim bygelyks ris Trinus syn eigen bisprek fan ‘As in lyts baeske’ fan Wadman yn dit nûmer.