Trotwaer. Jaargang 5

[p. 158]

Tichelwurk

n.o.f. R.R. van der Leest:
‘Hwat moat in ûntwerper fan pakpapier
wol fiele?’
Koperative Utjowerij, 1972.

In briefke oan Rein

Doe 't fan de redaksje fan Trotwaer it forsyk kaem in bisprek to jaen fan dyn nijste dichtbondel, moast ik tinke oan in wurd fan Verlaine. Dêr hoechst dy net oer to forwûnderjen, hwant dat sitaet komt my altyd yn it sin as it om in bisprek giet. ‘Elke krityk is ûnnut. It soe op syn heechst doel ha en sammelje alle mieningen fan de lêzers fan in boek. De kritikus is allinne mar in lêzer, dy't troch in frjemd tafal syn oardiel yn krant en tydskrift formannichfâldigje kin. Mar syn wiif, syn mem, syn bern en syn buorlju tinke der allegearre oars oer’. Itselde lûd heart men ek wol op oare plakken en ik bidoel eins krekt itselde achteryn myn bondel ‘ierlitte’: leaver in brief as in resinsje. In resinsje bliuwt ommers jimmer de privémiening fan ien lêzer. It kin op himsels wol in goed stik wêze, mar it seit neat oer de algemiene wurdearring fan in boek. Dêr hat men mear mieningen fan mear lêzers foar noadich.

Bihein ik my ta it fryske taelgebiet, dan spilet noch hwat oars mei. Ik ha, planút sein, it resinsearjen sa 't soks to úzes bart, op in pypfol! Dou witst it krektlike goed as ik: it is jimmer wer it bigreatlike amateuristyske gefrutsel fan de iene fersemakker dy't hwat fortelle mei oer it wurk fan in oare fersemakker. En as it ris útkomt oarsom. Elke roman en forhalebondel wurdt fiif, seis kear bisprutsen en foarmet hyltyd wer ‘in nij hichtepunt yn de fryske literatuer’. It tilt op fan de hichtepunten sa njonkenlytsen! Hwa fan ús ‘resinsinten’ komt fierder as it jaen fan in koarte ynhâldsopjefte mei, as it fersen oanbilanget, hapsnap in simpele tekstforklearing? Of it etalearjen fan eigen ‘literaire erudity’? Oké Rein, ik wit ek wol dat it yn hollân meast gjin sprút better is, mar dêr hat men tominsten noch faklju as Rein Bloem, R.A. Cornets de Groot en (soms) Kees Fens. En hwa ha wy yn fryslên? Ja, Anne Wadman. Mar dát is lang lyn!

Mar hjir kin wy letter wolris fierder oer petearje. Ik woe dy ommers in pear wurden skriuwe oer dyn dichtbondel. Silst bigrepen ha datst dit brief net as in resinsje sjen meist. In miening fan ien lêzer. Ik bin by eintsjebislút ek mar sa'n fersemakker dy't frege is hwat to skriuwen oer nij wurk fan in oare fersemakker. Hwat losse gedachten dus, sûnder al to folle pretinsjes. Tusken heakjes: soe it tafallich wêze dat krekt ik oer dyn ‘pakpapier’ gear moast? Miskien ha sommige minsken mei harsels ofpraet dat ús wurk yn itselde fakje treaun wurde kin en dat ik dêrom it bêste oardielje kin oer ‘hwat in ûntwerper fan pakpapier wol fiele moat’. Ja, sa giet soks meast by ús...

Ik kin my skoan foarstelle dat ien dy 't dyn wurk foar de earste kear ûnder eagen kriget en der in skoftke mei ompielt net daelk jûchhei ropt. Hy sil glimkje om de ‘oerspannen komputer’, skatterje by it lêzen fan it gedicht mei fjouwerentweintich fuotnoaten’, de atlas fan de planke helje by de ‘âlvestêddetocht’ en mei

[p. 159]

nocht de ‘skaekpartij tsjin de hear c schreuder’ neispylje. Mar hy bliuwt sitten mei de fraech: hwat moat ik hjir mei oan? Fansels gean syn wynbrauwen omheech by ‘elegy’, ‘ballade en fortreasting’ en ‘ode’. Mar dizze fraech spilet troch syn harsens: hwat wol Van der Leest nou eigentlik? Of, yn in letter stadium, hat Van der Leest wol hwat to fortellen?

Dy lêste fraech siet ik ek mei. Hast wol hwat to sizzen oan it samle fryske folk? Hwat is dyn Great Boadskip? Of bist allinne mar ludyk oan it reedriden op it duldige oerflak fan dyn skriuwmasinepapier? Sok reedriden is ommers forbean. In Dichter moat syn lêzers eat meijaen op 'e libbenswei, istntsa? Doe kaem my, lokkich!, wer in sitaet yn it sin. Fan Hugo von Hofmannsthal dit kear:

‘Die Tiefe muss man verstecken. Wo? An die Oberfläche’. Ik skriuw it fers ‘ludyk’ op:

hwat haw ik dien?
boarte
mar inkeld to boartsjen is net genóch
men moat ek oan hwat leauwe
hwer leau ik oan?
mysels
fryslân
en de wrâld?
de fuotten yn de dridze
it each op de stjerren
in dolk yn myn hân?

in glimkje mei de efterkant fan myn gesicht

Ha!, tocht ik. De dichter is net ‘onverdeeld gelukkig’ mei de wrâld. Hoe makket er dat oan ús, letterfretters, dúdlik? Oan it oerflak komt in jonkje dat mei de hantsjes op de rêch stiet to sjen hoe 't in bulldozers (symbool fan dizze tiid!) syn ‘boartersplak’ forneatiget. En de dichter?

aenst mei er boartsje
op in tegelplein
mei betonnen pealtsjes
en rubber ûnder de klimrakken

Dit fyn ik in heel knap fers. Yn syn ienfâld jowt it in machtich stik maetskippykrityk, dy't fierder giet as dat boartersplak allinne. It biwiist tagelyk Von Hofmannsthal syn stelling. Men hoecht echt net in djipgeande skôging op papier to setten om in bulte to sizzen. Oerflakkich suggerearjen kin foldwaende wêze. Dyselde skynbre oerflakkigens fynt men trouwens yn al dyn fersen. Fral yn ‘wâldsang’ (hwat boartliker; krigest gjin stive wiisfinger fan hyltyd mar deselde letter oanslaen?) en ‘deistich patroan’. Datst net slucht bist nei auto's (‘oan rinnende bân skout blik by my lâns’) makkest knap dúdlik yn ‘ode’. Ik kin in stikhinne mei dy meifiele, mar bliksem, in lekke fytsbân en lange rigen fytsers op sneintomiddei-mei-moai-waer laket my ek net sa oan.

Nou 't ik hwat skreaun ha oer dyn ‘grime’ (nou ja...) en ik helje ‘Practicum’ nochris fan de planke, leau 'k dat krekt dit it greate forskil is tusken beide bondels: yn ‘Hwat moat in ûntwerper fan pakpapier wol fiele?’ bist minder boartlik. Giest ek mear nei de sa njonkenlytsen al konventionele dichfoarmt. Ynhâld en foarm binne beide in stikhinne foroare. Komst forrekte ticht by de ‘gewoane’ dichters, wylst earder, dat ha 'k tominsten op forskate plakken lêzen,

[p. 160]

in eigen plakje hiest. Ik kin dyn lêste bondel dêrom mei gjin mooglikheit sjen as in ‘fornijing’ fan Van der Leest. Fomijing dan yn dy sin datst fierder gong bist mei datjinge dêrtst mei dwaende wiest. Bist jierren lyn útein set op in punt dêr't dyn fryske konfraters noch lang net oan ta wienen. En fan dat punt ou rôpst: jonges kom, helje my yn, dan kinne wy togearre fierder. Fan dat togearre fierder is neffens dy neat op 'e hispel kaem (sjoch Trotwaer 1972-3). Dou hast de moedfearren hingje litten, liket it. Bist dêrom (út klearebare earmoedigens) yn dyn fersen de oare kant mar útpandere? The way back.

Dizze opmerkings dogge trouwens neat ou oan myn wurdearring foar dyn bondel. ‘Hwat moat in ûntwerper fan pakpapier wol fiele?’ liet my tige. En dêr giet it by eintsjebislút yn dit briefke om: de persoanlike miening. It is wol sa dat immen mei it eksklusive gefoel foar poëzij pur sang, de moaije wurden en de moaije tinzen, dizze bondel mei skodholjen fanside lizze sil. Mar om moaije wurden bikroadest dy net sa. Recht voor zijn raap, sei Bram. Opsierd mei typografyske grapkes, skokeffektkes, wurd- en noch hwat oare grapkes. Foar my it ûnmisbre sauske dat poëzij sa lekker makket.

Ik hoopje datst njonken dizze réaksje op dyn yn kreas pakpapier forpakte ‘ûntwerper fan pakpapier’ mear kommentaerkes krigen hast. Dan silst sels oardielje kinne: hwat tinke myn lêzers oer myn wurk. Fan my hast inkeld hwat losse gedachten krigen. Ik haw dit brief daliks mar yn Trotwaer ôfprintsje litten. Dat skeelt dy gâns in wurk ast letter nochris in blomlêzing út oan dy rjochte post gearstalle wolst.

Rein, de groetenis en oant sjen.

JOOP BOOMSMA