Trotwaer. Jaargang 5

[p. 152]

Lieuwe Hornstra
Jasûnari Kawabata 1899-1972

Kawabata, ien fan de greatste skriuwers fan dizze ieu, waerd yn 1899 berne to Osaka. Syn skaei hearde ta de lytse lân-adel. Hy wie twa jier doe't syn heit, trije jier doe't syn mem, sawn jier doe't syn suske en syn beppe stoaren. Hy waerd as wees troch syn beppe en pake greatbrocht, mar ek syn pake stoar ier: Kawabata wie fyftjin jier en stie allinne. Alve jier letter publisearre hy syn Deiboek fan in sechstjinjierrige (yn 1925), oer himsels en in sike pake. De bigraffenis fan de pake forhellet hy yn Bonksykje, fjouwer en in heale blêdside yn 'e bondel Neilen yn 'e moarntiid; it forhael waerd skreaun yn 1916 en publisearre yn 1949.

Hy soe skilder wurde, mar waerd, troch syn fine styl, skriuwer. Hy studearre fan 1920 oant 1924 oan de universiteit fan Tokyo, earst ien jier Ingelsk fierdersoan Japanske tael- en letterkunde. It Ingelsk brocht him mei it westen yn kontakt; hy sette û.o. Galsworthy en Tsjechow oer. It Japansk brocht him yn de neiste oanreitsing mei de klassiken fan proaza en poëzy.

Yn 1926 forskynde Izu no odoriko (De dounseres út Izu), troch in Frânske kritikus mei rjocht en reden neamd ‘l'érotisme timide de l'adolescence’. It is dúdlik autobiografysk: in jonge studint dy't op syn tocht foreale wurdt op in jong dounsereske dat mei in lyts selskip in tourné makket; hy reizget in ein mei harren mei en moat dan werom nei Tokyo. De lettere master Kawabata is dêr alhiel yn oanwêzich. Hy waerd op slach forneamd en kaem oan it haed fan it neosensitivisme, dat in réaksje wie op it forlette naturalisme en op it saneamde proletarysk réalisme fan 'e tweintiger jierren. Hy ûntwikkele ek in nije foarm, lykwols wer oanslutend oan âlde Japanske tradysjes, de ‘forhalen yn in hânpalm to skriuwen’, de ‘récits miniatures’. In moai foarbyld dêrfan is it titelforhael yn bondel Neilen yn 'e moarntiid, oardel blêdside lang. Kawabata, dy't ek novellen fan tsientallen blêdsiden en sels romans skreau, biskôge dy tige koarte forhalen as syn ‘gedichten’.

Nei inkelde scenario's foar films skreaun to hawwen, publisearre hy - lykas sa likernôch al syn wurk earst yn tydskriften - in hiele rige oer de formaekswyk fan Tokyo: Feest fan Asakûsa, Deiboek fan Asakûsa, De reinbôge, De susters fan Asakûsa. Safier as ik wit, binne se nea oerset.

Dêrnei folgen syn masterlike forhalen regelmjittich.

Fan 1934 oant de ein fan 1937 ta skreau er oan Jûkigûni (Snielân), hwerfan yn 1947 de definitive tekst forskynde - fan in uterste forfining, foar my wol it hichtepunt fan syn wurk. Lykas faek-en-folle by Kawabata is ek yn dizze roman de man de taskôger, de net-hanneljende, binei soe ik sizze: de ûnmachtige. Dêrtsjinoer stiet de waerme doarpsgeisja Komako dy't forlegen is mei har oerweldigjende gefoelens. De man seit: ‘Minsken hawwe elkoar leaf troch in tinne hûd’. De geisja seit: ‘Winlik kinne allinnich froulju wier leafhawwe.

Dat hat altiten sa west. Witstou dat net?’ Mar de man seit: ‘Ik kin ommers neat

[p. 153]

foar dy dwaen’. It is typearjend foar Kawabata, faeks ek wol foar Japan. Yn 1951 forskynde Sembazûrû (Tûzen Kraenfûgels), lichtwol syn meast bikende forhael yn Nederlân. It is fan in masterlike konsepsje: twa froulju, elts mei in fanke (learlinge, resp. dochter), en in jonge man, dy't inoar moeten by de (nou fordwinende) thésearemoanje. De learares fan dizze seremoanje is de kweageast, de iennichste dy't yn it libben bliuwt; hja wie in koart skoft de frijster fan de forstoarne heit fan de jonge man, mar hja waerd opfolge troch de oare frou. Somtiden libje de minsken en har gefoelens gâns yn de dingen, yn it théguod, de manskom, de frouskom, it lippenrea, it brekken fan in pôt. It is o sa tear, men moat stil en leech wurde om Kawabata lêze to kinnen.

Yn 1954 kaem Jama no oto (It lûd út 'e bergen; Frânske oersetting; net yn it Hollânsk); yn 1955 Tôkyô no hito (Minsken fan Tokyo; net yn it Hollânsk); yn 1956 Omna de arû koto (Frou wêze; net yn it Hollânsk); yn 1961 Nemûrerû bijo (Yn it Hollânsk oerset: De schone slaapster, in nuver en prachtich boek); yn 1962 de moai greate roman Kyoto (Kyoto, Frânske en Dútske oersettingen); en to'n lêsten Utsûkûsjisa to kanasjimi to (Fan de moaijens en de drôvens; net oerset). (Fan de Ingelske oersettingen wit ik neat.)

Yn 1968 ûntfong er de Nobelpriis foar literatuer. Dêrnei hat er net mear eigen wurk publisearre. Hy wie doe sawntich jier.

Op snein 16 april 1972 hat er himsels to koart dien, hwerom is net dúdlik wurden. Hy wie fjouwerensawntich en net sa soun mear, mar ek net siik of lijend; hy hie gjin forslavingen, hy dronk net. Men hat wol forbân socht mei de forkiezingen foar de post fan gouverneur fan Tokyo. Hy hie tige aktyf dielnomd oan 'e kampanje foar de rjochtse kandidaet, mar de progressive woun it glânsryk. Syn hâlden en dragen seach der namsto nuverder út om't hy eltse oarloch forspijde en yn 'e rin fan de twadde wrâldoarloch op westerske sympathyën oansjoen waerd. Ik formoedzje dat er net westersk en net rjochts of lofts wie, mar in stik moaijens fan it âlde Japan fêsthâlde woe.

Selsmoard ûnder Japanske skriuwers en dichters komt fakernôch foar. Syn learling Misjima hie himsels noch gjin oardel jier tofoaren tokoart dien, en trije greate skriuwers fan 'e foarste helte fan dizze ieu Arisjima, Dazai en Akûtagawa hawwe harren allyksa fordien. De dea hat foar de Japanner fakentiids hwat bikoarliks. De titel fan Kawabata syn lêste boek: Fan de moaijens en de drôvens jowt de geastestastân dúdlik wer: der is wol moaijens, mar, sûnder dat wy it wolle, rint it op neat út. Professor Ouwehand, Japanolooch yn Zürich, oan hwaens foarwurden en taljochtingen ik de meastepart ûntliende, ynterpretearret it wurd kanasjimi as ‘het verrukkend-wonderlijke en het verdervend-rampzalige naast elkaar gesteld en als het ware in één ononderbroken emotie samengebracht’.

Kawabata hat hûnderten koarte en lange forhalen skreaun, meast forfolchforhalen, feuilletons, altyd fuort to setten, stikken yn to foegjen, of wei to litten, nea in ein, lykas it libben. Dizze wize fan skriuwen, seit Ouwehand, is bisibbe mei it keatlingdicht, renga, út 'e 14e en 15e ieu. As men sa'n gedicht yn stikken falle lit, komt men ta de haikû-dichtkunst fan inkelde wurden. Yn Snielân komt in haikû foar fan Basjo (1643-1694), troch Ouwehand oerset: ‘Een wilde zee! En de Melkweg strekkend naar het eiland Sado’. De kontekst is net sûnder bilang. De doarpsgeisja Komako en de man fan hwa't hja safolle, mar forgees, hâldt, rinne hurd nei in nachtlike brân.

[p. 154]

‘De Molkwei, hwat prachtich’, reaunte Komako, en noch opsjend nei de himel, stoude hja wer fierder. De Molkwei! Ek Sjimamûra seach omheech en ynienen wie it oft er sels mids deryn omdreau. It wite ljocht fan de Molkwei wie sa tichteby dat it skynde him yn him op to nimmen. Wie dit dy grilkleare, wide bôge fan de Molkwei dy't de dichter Basjo boppe in wylde sé wulvjen sjoen hie? En nou, dêrre, deunby, kaem de Molkwei del om de nachtierde neaken to omfiemjen. It wie fan in ysbaerlike gleonens. Sjimamûra hie in gefoel oft syn eigen neatige skaed fan 'e ierde ôf tsjin de Molkwei opsmiten waerd.’

Mar mei gauwens keart de skriuwer, keart de man Sjimamûra, nei de ierde en de minsken werom. Hy sjocht Komako foar him útfleanen: ‘Hja skynde har kimono mei de hân op to hâlden; mei eltse swing fan har earm iepene en sleat him wer it read fan 'e ûnderkimono. Tsjin de stjerre-biskynde snie seach Sjimamûra dat it read wie.’ It liket op in flinter dy't de wjukken op en del biweecht en fljocht nei it fjûr, mar ek op it read fan it binnenst fan de minske. - En in ein fierder: Nei it fleanende stal fan Komako sjende, waerd de hwat plompe Sjimamûra nammersto gauwer yn 'e ein. Mar ek Komako koe ynienen net mear en efter de siken foel hja tsjin him oan. ‘Myn eagen trienje fan 'e kjeld!’ Har wangen gluorren, allinnich de eagen wiene kâld. Ek Sjimamûra syn eagen wiene wiet; hy knippere en de Molkwei floeide dêryn oer. Hy bisocht syn triennen yn to hâlden.’ Noch inkelde sitaten:

Ut in dialooch yn Snielân:

Komako: ‘Ik bin altiten sa waerm’.

Sjimamûra: ‘Jouns en moarns wurdt it al skrousker’.

Ut Zij die wegging (koart forhael yn de bondel Nagels in de ochtend; hollânske oers.). ‘Ek foar Hiroko wiene Sakio syn triennen in folsleine forrassing. Op de ien of oare wize makke it in yndruk fan eat hiel suvers, eat dat allinne jonges hawwe kinne.’

Ut Volle maan (yn deselde bondel):

‘Biskate sinnen en dichtrigels setten har fêst yn myn hert. Dêrby wie ek de sin: “Eltse dei wurde bern berne. Ut alderlei froulju, út 'e moaije dreamen fan froulju.” Mar Fûmiko sei noch mear. Hja sei ek: “Hoe soe ik myn mem dan forachtsje kinne?” hwant hja wie in oerwinneling.’

Ut it lange forhael Het badhotel (deselde bondel):

‘Otaki smiet har boarstel del. Doe sprong hja mei in linige boksprong oer it hege finsterbank nei bûten ta. Rêd hûkearze hja mei wiidsprate skonken boppe de sleat en wylst hja yn it streamjende wetter pisse, rôp hja: ‘Hjerst!’

Kawabata is net allinne de man fan stimmingen, fan in bulte sizzen, of formoedzje litten, mei net folle wurden, hy is binammen de fortolker fan de gefoelens fan froulju en fammen, sasear dat men kin feilich fan in sterke mûglikheit fan identifikaesje sprekke. It fantastyske en fascinearjende forhael De arm (ek yn de bondel Nagels in de ochtend), ien fan Kawabata syn hichtepunten, is net ienmels oars to fordútsen. In jongfeint mei foar ien nacht in jongfaem har rjochterearm liene. Hy giet dermei nei hûs ta, hy nimt de earm by him op bêd en praet dermei, hy heakket syn eigen earm ôf en set dy fan de faem yn it sté. It forhael is fan in wûndere fynsinnigens en leavens, hweryn al Kawabata syn witten fan it fielen en bilibjen fan in jongfaem ta utering komt. De earm is, as pars pro toto, de jongfaem sels, dochs diel fan de ik-figuer wurden.

[p. 155]

Sa net, it jowt each dat de man yn Kawabata syn forhalen altyd de ûnwisse is, de min of net hanneljende. It binne de fammen en de froulju dy't wier libje.

Men soe winskje dat Fryske skriuwers ienris by Kawabata yn'e leare gyngen. De oerlibbingskânsen fan de Fryske tael binne net sa great; dêrom is it saek, in bulte en goed Frysk to skriuwen. As wy op it lêst de streekromans, dy heislike produkten fan ûnwierhaftigens, oerkomme wolle, en noch hwat mear skriuwe wolle as al of net slagge amusante lektuer, as wy gjin al of net bikroane lektuer, mar echte literatuer skriuwe wolle, as wy net smoare wolle yn jeugdressentiminten, en literatuer net allinnich brûke wolle om nei de boargerlikens to wramen of eigen aggressys út to tjirgjen, dan soe mûlk, jamk, de wei frijkomme foar wiere, leafdefolle oandacht foar hwat der yn en mank de minsken fan hjoeddedei bart, foar tûk en fynfielend merkbiten ‘troch in tinne hûd hinne’, om dat yn ljochte, floeijende, sjongsume bylden del to skriuwen. Op it forskinen fan in tal goede romans geane wy net faek-en-folle mear to seil. Litte wy dan oanfange mei ‘hânpalmforhalen’, litte wy de Fryske literatuer forfine: ús tael is gefoelich genôch.

Hollanske e.o. Oersettings:

De danseres uit Izu, vertaald uit de Engelse vertaling, door H.C. ten Berge; Amsterdam 1969.

Sneeuwland, ingeleid en uit het Japans vertaald door Prof. Dr. C. Ouwehand; Lochem z.j.

De duizend kraanvogels, ingeleid en uit het Japans vertaald door C. Ouwehand; Lochem z.j.

De schone slaapsters, vertaald uit het Japans en met een nawoord van C. Ouwehand; Amsterdam 1968.

Nagels in de ochtend en andere verhalen, uit het Japans vertaald en verantwoord door C. Ouwehand; Amsterdam 1971.

Ausgewählte Werke, waarin: Kyoto; uit het Japans in het Duits vertaald door verscheidene vertalers; München 1968.

[p. 156]

Jasûnari Kawabata
Neilen yn 'e moarntiid

It earme fanke biwenne in hierde keamer op 'e earste fordjipping fan in skovel hûs. En dêrre wachte hja oant har brêgeman komme soe.

Mar eltse nacht wiene it wer oare manlju dy't de keamer fan it fanke opsochten. Der boarte gjin moarnssinne om dat hûs hinne. Op slitene manljus-geta^*) die it fanke faken de wask oan de efterdoar.

Nachts seinen alle manlju: ‘Hwat? Hastou sels gjin muskitenet?’

‘Forjow it my asjebleaft. Ik bliuw de hiele nacht wekker om de muskiten fan jo fuort to jeijen.’

Skruten stiek it fanke dan de griene antimuskitewijreek op. Hja die it ljocht út, en wylst hja nei dat iene gluorkjende puntsje fan de wijreek seach, tocht hja aloan oan har bernejierren. Hja waeide it lichem fan de man nei in waeijer koelte ta. Lykas yn in dream, sa einleas lang bleau hja waeijen mei har waeijer.

It wie al hjerst wurden.

Frjemd genôch kleau in âldman de treppen op nei it nearzige keammerke.

‘Hingestou gjin muskitenet op?’

‘Forjow it my asjebleaft. Ik bliuw de hiele nacht wekker om de muskiten fan Jo fuort to jeijen.’

‘Sa? Wachtsje mar even’, en de âldman soe oerein.

It fanke hâldde him tsjin: ‘Wiswier, ik bliuw de hiele nacht wekker om de muskiten fuort to jeijen. Ik sil gjin amerij sliepe.’

‘Stil mar. Ik kom aenst werom.’

De âldman gyng de treppen del. It fanke liet it ljocht baerne en stiek de antimuskitewijreek op. Allinne bleaun ûnder it lampeljocht krige hja sels de kâns net, to tinken oan har bernejierren.

Nei in ûre kaem de âldman werom. It fanke sprong op.

‘Moai sa, heakken hingje der alteast.’

De âldman hong in gloednij wyt muskitenet yn it skeamele keammerke op.

It fanke krûpte dêrûnder en mei't hja de rânnen fan it net rounom oer de groun útspraette, liet de oanreitsing mei it fris stive gaes har hert opspringe fan wille. ‘Ik wist wol dat Jo weromkomme soene. Ik wachte mei it ljocht oan. Under it ljocht wol ik noch lang nei dat wite net sjen bliuwe.’

Mar it fanke foel foar it earst sûnt moannen yn in djippe sliep. Hja fornaem net iens dat de âldman de moarns fuortgyng.

‘Hallo, hé, hallo!’ de stim fan har brêgeman makke har wekker. ‘Moarn sille wy einlings boaskje kinne. Hwat in moai muskitenet! Allinne al it sjen dêrnei jowt jin in nij gefoel.’

De man dy't dat sei, lichte it net fan de heakken ôf. Doe loek er it fanke ûnder it net wei en smiet har der boppe-op.

*) Houtene sandalen.

[p. 157]

‘Bliuw dêr sitten. It liket wol in greate wite lotusblomme. De keamer wurdt der krekt sa moai fan as dou.’

It fanke fielde har troch de oanreitsing mei de nije stoffe in wite blommebreid.

‘Ik sil myn teanneilen knippe.’

Sittend op it wite muskitenet dat it hiele keammerke folle, bigoun it fanke mei oerjefte har lange, lang forgetten teanneilen to knippen.

Ut de bondel ‘Nagels in de ochtend en andere verhalen’, Amsterdam 1971, Meulenhoff Nederland B.V.

Ut de hollânske oersetting fan C. Ouwehand oerset yn it frysk troch L. Hornstra.