Trotwaer. Jaargang 5

[p. 129]

Petear
Mei
Michiel Kobus - Rêstend skoalmaster to Sumar.

Hwerom lêze jo literaire tydskriften?

It ynteressearret my hwat in oar docht, is't net sa. It wurd yn al syn foarmen dat is eigentlik hwat my ynteressearret. As dat wurd sprutsen wurdt troch hwa en hwêr dan ek. De minsken sizze altyd der wurdt tofolle praet, mar neffens my wurdt der in hiel lyts bytsje sein.

Hoe bidoele jo dat?

Dat je ris in oar syn miening hearre, syn gedachtegong. Dy foarums dy't der froeger wiene foar de tv, dy binne der net mear. Dêr't in Van Randwijk en dy mannen yn sieten, dat wie geweldich. En fan dy sprutsen en skreaune wurden binne it de gedichten en sa nou en dan ris in forhael dy't my oansprekke. Mar dat is hiel selden. Nou en dan ris in forhael yn Trotwaer fan Trinus Riemersma of sa. Yn Frysk en Frij skriuwt nou in man, dy wie my allang opfallen yn'e Burgermer krante. Hy is neffens my krekt hwat mear mâns as de measte krantestikjeskriuwers. Regenhart skriuwt er him. Nim nou dit:

Doar
to doaren
dan geane
doarren
iepen
oars
wurdst
forgetten
bûtensletten
bliuwst
bûtendoar.

Hwerom sprekke gedichten jo mear oan as forhalen?

Om it koarte en bondige. Yn in pear wurden sizze hwat eins de bidoeling is. Dat is kunst foar my. In komprimearre foarm fan it wurd. It is meastal net it hiele

[p. 130]

gedicht dat ik moai fyn. It binne meastal mar in pear rigels der ut dy't my oansprekke. Dêrom hâld ik ek it measte fan it koarte gedicht. Dat is meastal yn syn gehiel in byinoar boune bundel fan gedachten.

It geheim fan it gedicht is it geheim fan syn lêzers. Hwat in minske der yn lést komt út himsels. It is dus mooglik dat trije minsken forskate dingen yn itselde gedicht lêze. It lêzen fan'e lêzer bipaelt hoe't er it gedicht fynt.

En dêrmei bliuwt it in folslein yndividuële saek.

Ja. Mar ek fan de dichter fansels. Miskien dat dy der wol hiel hwat oars mei bidoeld hat as wy der yn lêze.

Jo soene it as dichter net nédich fine in oar syn wurk to lêzen om der hwat fan leare to kinnen?

Né, ik leau dat dat net kin. Ik haw in onnoemlik protte gedichten lêzen, mar as soe'k nou by wize fan sprekken in sinteklaesrymke meitsje moatte, dan kin'k dat net om't ik in protte gedichten lêzen haw. De úterlike foarm fan oarmans wurk kin wol in bytsje ynfloed ha, mar dat is allinne mar in soarte fan geleardichheit.

Literatuer is foar it greatste part yntuïtyf wurk?

Ik tocht it al. Mar dêrom hoecht it net sa to wêzen fansels.

In dichter stiet ek yn'e maetskippij. En dy maetskippij-krityske kant sil hy der by nimme moatte en as it in moedich man is dan docht er dat ek. En der sitte faek ûnder skriuwers en dichters hiel moedige minsken dy't in protte skriuwe en dwaen doare.

Binne der yn Fryslân maetskippij-krityske dichters?

Sjoerd Spanninga haw ik der altyd wol ûnder rekkene en Fedde Schurer.

Ik bin gjin leafhawwer fan Fedde Schurer west. Noait. Wol syn haedartikels yn'e Friesche Koerier. Freark Dam hat ek wolris hwat skreaun yn dy rjochting, oer in joadebern. Eigentlik soene wy dat mear ha moatte. Fryske dichters soene ris hwat nei de ynstjûrde-stikken pagina fan 'e Ljouweter krante stjûre moatte.

Dan barre se der neat foar, mar dan wurdt it ôfgryslik lêzen.

Der moatte oare kanalen socht wurde om it gedicht ûnder de minsken to bringen?

Ja. Oan gedichten wurdt dochs neat fortsjinne. As it dan slim is om se útjown to krijen, set se dan yn'e kranten dy't se wól opnimme wolle.

De skriuwer moat mear út syn isolemint komme.

Ja. Dat hat Jaep de Jong dien. Dy brocht syn gedichten mei foar it gerjochtshôf. Dat wie in manier om it Fryske gedicht yn 'e publisiteit to krijen. It wie skande dat der op dat momint net in bundel fan dy jonge útkaem. Dat hie in geweldigen stunt west.

Literatuer is elitair.

It is elitair trochdat net elkenien it lêze kin. Dat klinkt freeslik eigenwiis, mar it is sa. Hoe muoiliker de wurdboarterij - en dat is yn wêzen in gedicht - hoe

[p. 131]

minder der binne dy't it bigripe en it wurdearje. By Gert en Hermien ha je fan rozen en blozen en dozen en kozen. Dat kin elkenien hast bigripe. Mar sadré't je oan in hiel oare wurdfoarm takomme, wurdt de kommunikaesje muoiliker. Hwant wurden binne kommunikaesje.

Soene der mear populaire gedichten komme moatte?

Né. Mar it wie wol goed dat der rymstikjes skreaun waerden. Dy rimelerijkes yn streekblêdden wurde lêzen. Fêst en seker. Ik hear it wol fan minsken dy't sizze: ‘Hwat hat er dat moai sein’.

Dan bliuwt it by rymjen, mar dat let neat. Foar it Frysk moast it folle mear barre. Dêrom forbaes ik my ek dat de redaksjes fan 'e literaire tydskriften net mear opnimme. Fral ek bigjinnelingen en ek guon dy't nou net fuortendaliks sa geweldich binne.

Dat komt troch it kriterium dat se oanlizze. Mar dat fine jo tink spitich?

Né, it soe ek sa kinne dat de literaire tydskriften har kriterium hâlde, mar dan moatte de gedichten earne oars forskine. Miskien woene de adfortinsjeblêdden wol graech in gedichtsje ha fan in pear rigels. Dan kaem it ek mear ûnder it folk. Us literaire blêdden wurde mar troch in pear lêzen fansels. Dat is elitair. Mar dat ûntstiet by de minsken dy't lêze. Elk kin op't lêst abonné wurde.

Moat it bilied fan literaire tydskriften sa wêze dat men bisiket safolle mooglik minsken to birikken?

Né. It literaire blêd moat him mar hâlde oan syn literaire kriteria. Dy moat him hâlde oan 'e standing dy't it hat. Dêr hoege je it net altyd mei iens to wêzen, mar der moat nivo bliuwe. Der moat in hiel oare ynstânsje wêze, ik neam mar de propaganda foar it Fryske Boek. Dy moat de minsken skriuwe litte. Lit elk dy't dichtsje kin hwat nei bygelyks streek- en adfortinsjeblêdden stjûre. Dan komt it yn tûzenden hûshâldingen. En dat is de bidoeling.

Sachs dat der earne in bern is as in frou as in man dy't seit: Dat is moai, ik lês nochris hwat.

Reinder van der Leest hat sein: ‘It is núver dat men der mei pielt’. Dat is sa mei it skriuwen fan gedichten en dat is sa mei it lêzen fan gedichten. Dat jildt foar elkenien dy't as amateur ergens hwat oan docht.

Hwat fine jo fan skriuwen as birop?

Dat is my ek goed. Yn it Frysk is it foar it greatste part in amateuristyske dielnimmerij. Mar mooglikheden fan útjaen binne der genôch. Hwerom soene je in gedicht net yn in adfortinsjeblêd sette? Minsken dy't der oan fortsjinje moatte, moatte dan har gedichten mar biwarje en sjen kwyt to wurden hwêr't der foar bitelle wurdt. Mar ik tink dat de rimelders yn 'e krante har postsegel net iens bitelle krije. Hwerom soene ús dichters dêr dan net ris hwat hinne stjûre? Mar ik fyn oare dingen ek bilangryk. Wurdgrapkes en sizwizen. Ek dy tael soe mear yn 'e publisiteit komme moatte.

Hwat tinkt jo fan it wurk fan van der Leest, syn typografyske grapkes bygelyks?

Dat ynteressearret my net. Dat komt net by my oer.

[p. 132]

Jo binne mear op it wurd rjochte?

Ja, it wurd is it bilangrykste, neffens my.

Komt it dêr ek troch dat jo net fan film hâlde?

Né, dat is't net. It is my to fragmintarysk. Men slacht tsien jier oer en dan bigjint de film wer. Dat yn scène setten fyn ik net moai. Aktualiteiten ynteressearje my wol. En sport. Fral de aktualiteiten yn in bettere foarm, sa as Het Gat van Nederland, Brandpunt, it Dútse Report en it Dútse Panorama. Foar de tillevisy komt selden hwat nijs. It binne allegearre selskipspultsjes dy't se hwat foroarje.

Hâlde jo fan toaniel?

Jawol. Dat haw ik in bulte sjoen foar de Dútse tv. Toaniel is ek yn scène set, mar dat fyn ik prachtige moai. It filmische byld sprekt my net sa botte oan, mar dy minske dy't dêr op it toaniel om rint, dêr leau ik wol yn, foaral om't ik syn tael forstean.

Is der forbân tusken jou fisy op 'e maetskippij en bilangstelling foar aspekten fan 'e literatuer?

Ik leau it net. Dat binne eigentlik twa wrâlden foar my. Ik soe sels sizze, dy minsken dy't sa maetskippij-kritysk skriuwe wol'k wol lêze, mar net as dichter. Se meije wol krityk ha yn sa'n gedicht, mar dan fyn ik it gau gemaekt. It moast even skreaun wurde en dat hoecht foar my net.

To skoalmasterachtich?

Ja, dêr bin'k deabinaud foar.

In kritysk aktualiteitenprogramma wurdearje jo wol, mar in krityske dichter net.

Hy mei wol kritysk wêze, mar dan fyn ik it yn dy foarm net gaedlik. Dat hie'k ek op Fedde Schurer tsjin. Hy soe it even sizze yn sa'n gedicht.

Kunst is neffens jo net medium om maetskippij-krityske dingen oan to jaen.

Dat hinget ôf fan 'e kwaliteit fan 'e skriuwer. De maetskippij-krityske kant fan Bertold Brecht wie prachtich moai. Je moatte der hwat oan ta foege dat de aktualiteiteprogramma's noch net dien ha. Je moatte der in diminsje mear oan jaen.

Jo seine, de Romantyk bloeit wer.

Ja, dat is sa. Dat sjogge je yn 'e ynrjochting fan 'e hûzen en ek yn 'e literatuer. Op it hiel moderne folget it minder moderne. In aksje en in réaksje en dat wol wolris oerslaen. Dat is universeel. Dat sjogge je yn mear dingen. De Beatles forskynden en de heule wrâld wie foar beat. Dêr komt fansels wol in stik reklame by to pas. Mar dochs, de minske is der dan ryp foar. Hwant je kinne noch sa goed reklame meitsje, as de minske der net ryp foar is, trapet er der net yn.

De gedichten dy't yn it Frysk forskine, sjogge je hast noait bundele. Dat is earne skande foar in oersjoch fansels. Dat is altyd itselde, dat rint stomp op it jild. Hwat ik wol is it normale, it net opdirkte. Dat is eigentlik myn wêzen. It lytse,

[p. 133]

ienfâldige, gewoane. De measte minsken binne kommen ûnder de druk fan de reklame-media. Dy litte har dingen oanprate dy't foar it libben heulendal net bilangryk binne. Ik kin my skoan foarstelle dat de provo's op in âld fyts nei it stêdhûs rieden, as je al dy opdirkte boel sjogge. Obe Postma seit: ‘As it eigen libben bloeide nei syn aerd, dan is it goed’. Dat kin ik ûnderskriuwe. Myn libbenshâlding is dat ik hâld fan it lytse en it gewoane. Sadré't it ûnecht wurdt, leit it my net mear. Der binne ek minsken dy't it oeral net mei iens binne. ‘Der ferneinende Geist’, seit de Dútser. Sa is it mei my net. Ik fiel my wol thús yn dizze wrâld, is't net sa? Yn 'e lytse wrâld op syn gewoanst en syn elemintairst, dêr bin ik it bêste yn thús.

Dêrom hâlde jo sa fan bisten. Dy binne sûnder opmaek.

Dat is eigentlik wer dy stap werom nei it ienfâldige dêrst yn greatbrocht biste. It gewoane, it argraryske.

Der is fansels mear as it lytse wrâldtsje allinne.

Ja, troch de tillevisy binne de Hoogovens njonken ús, is't net sa? Mar ek by de Hoogovens docht de gewoane man it. Je hearre by sokke bidriuwen noait ien dy't in gelearde tael sprekt en tagelyk opkomt foar de arbeiders. Foar de man dy't leard hat is it faek slim om de haedsaken fêst to hâlden en de bysaken fuort to smiten. Dat is de kunst fan it libben, dat je allinne it bilangrykste oerhâlde. It elemintaire en fierder net.

Hâlde jo fan byldzjende kunst?

Ik haw Paul Klee en dy mannen lang moai foun. Nou net mear.

En soks? (Wy bisjogge it boek ‘Nachtboot’ mei wurk fan Mare van der Woude, Tseard Visser, David van Kampen en Boele Bregman)

Né. Dit sil wol it elementairste wêze dat der is (Boele Bregman, Mare van der Woude), mar ik haw my weromlutsen op it ienfâldige moaije byld dat der wie doe't wy jongfeint wiene. Koekoek fyn ik moai en Ids Wiersma en datsoarte dingen. Him foun ik ek altyd moai, Jan van der By. De ienfâldige foarmen fyn ik wol moai, mar net yn 'e tekenwrâld. Dat haw ik net byholden. Dan hiene je meigean moatten. Ik bin werom gien nei minsken dy't hwat foarstelden hwat hjir om my hinne wie, dat ik dúdlik herkenne koe. Dat is ek myn niget oan dingen dy't him hjir ôfspile ha. Dêr komt ek myn niget wei foar forhalen en sa oer de wrâld hjir deun om ús hinne.

Kritiken.

Je binne wol biynfloede fansels troch kritiken. Mar nochris, je moatte der ryp foar wêze om biynfloede wurde to kennen. Anne Wadman hat faek en folle oer Simon Vestdijk skreaun. Ik ha fan Simon Vestdijk ek wol dingen lêzen, mar ik ha se noait moai foun, wylst hy der fier mei weiroun.

Jo hâlde ek net fan Anne Wadman wol?

Né. Ik fyn it allegearre hwat tofolle makke, tofolle rubrisearre. En miskien is it ek wol sa dat syn ûnderwurpen net yn myn strjitte lizze.

[p. 134]

Syn milieu is jou miljeu net.

Ja. Utsein de Smearlappen. Dat gie oer gewoane minsken. De oaren binne net sa yn myn sfear herkenber.

Hwa fine jo de bêste Fryske skriuwer fan op't heden?

Dêr wol ik my heulendal net oer útlitte. Ik foun him altyd moai, dy skoalmaster fan Droegeham, Jan Dotinga. En sokke binne der wol mear. Mar'k soe't sa net witte. En Sjoerd Spanninga fansels. Dat fyn ik altyd noch de bêste. Fral yn syn koarte gedichten. Ek Daniël Daen wol. Is dat net in Abma? Bygelyks Dea fan in arbeider: ‘Tape er deselde mop as dokter/ waerd syn kant net útsjoen/ lit stean lake’. Sy laken omdat it in dokter wie, net om 'e mop.

Dêrom hâlde jo ek net sa fan eksperimenteel wurk?

Dat wurdt gau elitair en dat wurdt ek gau geleardich. It moat as tuskenfoarm ûntstean. Dat hat Quaterbras ek in skoftsje dien. Dat binne de tuskenfoarmen west. Mar by my is it bilangrykste it útkomme litten fan it ûnbilangrike fan in protte dingen.

Hwa moat dit jier neffens jo de Gysbert Japikspriis foar poëzij ha?

Ik ha der gjin idé fan. Der is net safolle forskynd de lêste jierren. Sjoerd Spanninga hat him alris in kear hawn, oars soe'k sizze jow him dy nochris.

Soe van der Leest in kâns meitsje?

Ik wit it net. Hy hat ek wol in bulte gewoane dingen skreaun en dêrmei hie er him wol fortsjinne. Ek fyn ik Trinus altyd wol goed. It soe hiel moai wêze as se him de Gysbert Japikspriis joegen foar poëzij. Mar dat sil wol net gebeure, tocht ik. Hy is yn steat it goede lang fol to hâlden. Miskien is it hwat en jow de priis oan Operaesje Fers.

Ik fyn it bysûnder jammer dat Trotwaer de gedichten fan Operaesje Fers net mear opnimt. Dat is neffens my bislist in efterútgong fan Trotwaer west. En fierders, dizze sin yn in oersetting fan Sjoerd Spanninga is eins myn libbenshâlding:

Net fan prinsen en prelaten wol ik sjonge
mei har biprúkte palvenieren...

mar earder fan de skovels, de forsmitelingen
de lju omsingele fan spearen.

Dat is de kunst fan it libben. Allinne it bilangrykste oerhâlde.

It elemintaire en fierder net.

OENE SPOELSTRA