Trotwaer. Jaargang 3

[p. 40]

Hjirûnder folget de yntegrale tekst fan de taspraek fan Dr. Dina Simonides to Grins, presidinte fan de jury foar de Gysbert Japicxpriis 1972.

De advyskommisje foar de takenning fan de Gysbert Japicxpriis foar it jier 1971 hat advisearre de priis ta to kennen oan de skriuwer Paulus Akkerman. Alhoewel wy alle trije graech justjes mear ha wolle hiene yn syn wurk en ien fan ús leaver in oare skriuwer de priis ta ha wollen hie, koene wy dochs alle trije de kwaliteiten fan Akkerman syn wurk ûnderskriuwe. Hwat dy kwaliteiten oangiet ha wy binammen sjoen nei it wurk dat fan him yn de jierren 1967 o/m 1970 forskynd is: de roman ‘It roer út hannen’ en de beide bondels koarte forhalen: ‘Foar de lins’ en ‘Dat sadwaende’. Dochs ha wy ek omtinken jown oan it feit dat hy sa lange jierren yn'e skrep west hat op it mêd fan it fryske boek; hy bigoun yn 1936, ûnder pseudonym. As wy nou earst wize op it minder slagge yn syn wurk, dan binne wy dat aensens forgetten as wy komme by de positive wearde. Der wurdt wol sein, en it is wier, dat syn stoffe biheind is, it forhael spilet almeast yn in efter ús lizzende tiid, it giet meast oer in bipaeld type minsken, ienfâldich, hurd bodzjend. Dat is allegearre wier, mar de biheinde stoffe en in tryste, sombere sfear is ek ûnderskate jonge skriuwers eigen. Akkerman wit op dy thema's wol safolle fariaesjes to bringen, dat it net forfeelsum wurdt, mar dat it forhael jin meinimt en boeit. En dan binne wy eins al by de positive wurdearring kommen; hy hat de minsken skerp opnommen, goed biskreaun, hat ynteresse foar de meiminsken, foar de wrâld, dêr't hja yn libje, de ûnderskate sitewaesjes. Hy fortelt knap en meinimmend, skriuwt goed, geef, libben frysk, sûnder âldfrinzige wurden to brûken; wy binne dy tominsten net tsjinkaem. Hwat it boek, ‘It roer út hannen’ oanbilanget, dat is oer 't algemien tryst en somber, binammen it libben fan de haedpersoan, de stoefe Geart Kroaneman, dy't it roer net út hannen jaen wol, mar op 't lêst wol moat. Dochs is de karaktertekening en de biskriuwing goed. As foarbyld fan in goede sfearbiskriuwing soene wy neame wolle in alinea op s. 18: ‘Sleau en guodlik dreau in leech skûtsje troch de Geeuw. In jounsigen twirre slûch yn it brune bilape seil, dat de lêste reade glinsters fan'e sinne heinde. Smokend siet de skipper op it helmhout, skipperske hie mei in swart sok plak foun op'e roef Stadich dreau it spul foarby. Mar krekt kaem it wetter yn biweging, fuort sljurke it wer sljocht tusken de beide wallen’. In oar foarbyld: de biskriuwing fan in petear en de sfear dêrby, s. 110: ‘Doe't Geart Kroaneman by Gradus en Boukje oan'e thé siet, sette Wibe Weber de fyts by Skeltinga tsjin 'e muorre en roun efterom. ‘Wibe kin syn húske fan hâldoan ek wer fine’, liet Boukje har ûntfalle. ‘Boukje’, warskôge Gradus. Kroaneman soe der faeks net iens acht op slein ha, as Boukje har stilholden hie. Dat die hja net, mooglik kaem it allinne wol fan Gradus syn warskôging. ‘Dêr missiz ik neat mei, wol? Ik siz, Wibe hat syn húske fan hâldoan ek wer foun, dat siz ik. As dat net iens mei, wit ik it net mear. Mar nou't wy it der dochs oer ha, as Nynke thús is, kin er dêr skoften sitte. Dat witstou ek wol, Gradus. Kroaneman stiek de

[p. 41]

earen op. Gradus woe oer hwat oars bigjinne, mar Geart frege planút: ‘Hoe woene jo sizze, Boukje?’ Nochris woe Gradus ûnheil foarkomme: ‘Frouljuspraet’. Hy hie Boukje net better de mûle iepenbrekke kind. ‘Hâld dy net ûnnoazel, Gradus’, en doe tjsin Kroaneman: ‘Ik soe net graech foar de oerbringer trochgean wolle, mar Gradus en ik hawwe al faek tsjininoar sein, as Nynke thús is, is Wibe der ek. Ik siz net, dat der hwat efter stiket, jo moatte my goed forstean. Mar it is al slim tafallich, dat er der dan krekt hinne moat, dat siz ik. Nou kin Gradus wol wakker roppe: “Stil, stil”, mar wy hawwe it der togearre fakernôch oer hawn en siz dû mar, dat it net sa is.’ Dat wie tsjin Gradus. Hy ûntstried it har net. Wol sei er mei klam: ‘Ik soe der foar gjin noch safolle mei inoar oer prate wolle. Wy witte neat, mar dan ek folslein neat.’

In kostlik foarbyld fan ‘de minske kenne’ en fan humor is b.g. ek yn ‘Dat sadwaende’ it forhael op s. 94: ‘De ynbraek’. De humor kipet wol faker om'e hoeke gelokkich, hwant spitigernôch komt men dy to min tsjin, wylst it dochs sa'n wichtich elemint is yn it minskelibben. Ik tink hjir oan in Dútsk segje, ik wit net fan hwa it is: ‘Wohl dem der's Beste nicht verlor im Kampf des Lebens: den Humor’. Ik nim út de greate mannichte inkelde foarbylden, b.g. yn ‘Dat sadwaende’ it forhael ‘It wûnder’, s. 9; it al neamde ‘De ynbraek’, s. 94. Op s. 58 bigjint it forhael ‘De paedagooch’; ien fan de skoaljonges hat ta masters ierdbeijen sitten en dy is dêr pûr om; en dan stiet der sa smout: ‘Hy wist wol dat der nijljochters wiene as Jan Ligthart, dy't seine dat soks glêd forkeard wie; hy lies der fan yn'e ûnderwiiskranten. Welja, dy woe der sahwat op út dat hy Jouke fan Jelle March moarn in pantsje mei ierdbeijen op'e bank sette soe, leafst mei sûker der oer, dan soe sa'n jonkje net wer ûnder de hage trochkrûpe. Hja koene it langer wakker moai bitinke, hy hie net om'e nocht hast fjirtich jier yn skoalle stien. Net dat er syn bluistrich folkje net tagedien wie, mar hja koene jin it bloed faek sûpe meitsje. It moast fansels net to mâl gean, mar hja moasten al witte dat it net alles lije koe en dat er de stôk by de hân hie’.

Noch ien foarbyld, s. 22: ‘Undernimming’. Ynse moat in brief skriuwe, hy wol graech in eigen saek hawwe en nou wurdt der in bakkerij út de hân to keep oanbean, ûnder nûmer. Akkerman fortelt dat sa: ‘Ynse wie fuort út'e rie: skriuwe! Nou wie dat lêste syn bêste net, mar nei gâns ynspanning krige er in mannich rigels op papier, dêr't elk mei in bytsje goede wil de bidoeling wol út opmeitsje koe. Ynse die der in postsegel foar antwurd by yn, ‘dan witte hja fuort dat se mei in fatsoenlik en bitrouber persoan to dwaen ha’, sa spriek er.

Sa soe der mear to neamen wêze, mar ik wol eingje mei in lokwinsk oan de priiswinder, net allinne mei de priis fan dizze dei, mar ek mei it feit, dat syn wurk safolle wurdearring fynt, net allinne by âlderen, mar, gelokkich, ek by de jongere generaesje.