Trotwaer. Jaargang 3

[p. 42]

De reaksy achter it matgles fan de metafysika

It Frysk Deiblêd dd. 20-11-1971 hat in folsleine side wijd oan it lêste nûmer fan Trotwaer, hweryn't oandacht jown is oan de takenning fan de Gysbert Japicxpriis 1971. Nou is it net myn gewoante en gean yn tsjin alle ûnsin, dy't yn dizze wrâld boppe driuwen komt, mar yn dit spesiale gefal kin ik der net ûnder út, om't de resinsint fan it Deiblêd, dy't tekene hat foar dit artikel, wol sahwat model stiet foar de misfettingen, dy't der op it gebiet fan de literatuer bisteane. It artikel fan L.V. yn it Deiblêd bigjint sa:

‘De redaksje fan it literaire blêd Trotwaer is net bliid mei de takenning fan de Gysbert Japicxpriis oan Paulus Akkerman.’ Dizze opmerking is folslein torjochte, it is, neffens my ek de ienige opmerking yn dit artikel dy't torjochte is.

De greate resinsint L.V. seit dan fierder:

‘In great diel fan it lêste nûmer fan Trotwaer, dat allinne noch bistiet by de graesje fan in oerheitssubsydzje, wurdt bistege oan it uterjen fan harren leed en hja binne net bang om to biten yn de hân dy't har fuorret.’ By dizze sin, dy't stiet yn de oanhef fan L.V. syn artikel, bigjinne de problemen foar my. Ik kin dêr allinne mar út opmeitsje dat de redaksje fan Trotwaer, om't Trotwaer in oerheitssubsydzje kriget, gjin biswieren ha mei tsjin it bilied fan dy oerheit, of yn elk gefal dy biswieren yn Trotwaer net úterje mei. As men fan dit stânpunt útgean moatte soe wurdt it libben fansels noch in stik nuodliker as it nou al is. Lit ik bisiikje mei in ekstreem foarbyld dúdlik to meitsjen hwat ik bidoel. Stel dat wy in oerheit krije dy't seit dat alle minsken mei in I.Q. dat ûnder de 40 leit eins gjin oanspraek meitsje kinne op it predikaet minske en dêrom yn de Akademyske sikenhûzen formoarde wurde moatte. Akademyske sikenhûzen bisteane by de graesje fan in oerheitssubsydzje en, as ik de gedachte fan L.V. konsekwint oanhâld, soe dat bitsjutte dat de dokters fan dy sikenhûzen tsjin sa'n oerheitsbislissing net yn it gewear komme meije soenen. Ik ha sa'n gefoel dat L.V. dizze konsekwinsje net graech oernimme wolle soe. Dochs bistiet der tusken hwat Trotwaer nou dien hat en it ekstreme foarbyld hwat ik krekt oanhelle, allinne mar in gradueel forskil. De redaksje fan Trotwaer fynt dat se it rjocht en sels de plicht hat yn to gean tsjin in bislissing fan de oerheit as dat yn har eagen in forkearde bislissing is ek al kriget Trowaer sybsydzje fan dy oerheit.

Soe men fan de hjir boppe bisprutsen opmerking noch sizze kinne dat L.V. net goed genôch de konsekwinsje trochtocht hat fan hwat er seit, dat wurdt yn it forfolch al efkes oars. Hy giet earst yn op it artikel fan Riemersma, dy't in pear bundels fan Akkerman bisprekt:

‘Tr. Riemersma skriuwt yn in bisprek fan twa forhalebondels fan Paulus Akkerman - in bisprek dat gjin bisprek hite kin - (kursivearring a.v.h.) in fûleindich requisitoir tsjin de jury dy't it advys jown hat de Gysbert Japicxpriis ta to kennen oan Akkerman, tsjin deputearre steaten dy't dizze juryleden oansochten en tsjin de Fryske Akademy, dy't dizze jury foar-

[p. 43]

droegen hat. “Hoe komme se yn fredesnamme oan disse jury? Ik wurd langer erchtinkend, mar is it faeks sa gien: Van der Mark-en -dy tochten: fjouwer jier lyn krigen wy gedonder troch in jury dy't alteast foar in treddepart forstân fan literatuer hie, dy't in boek bikroande dat omstriden wie, twa jier lyn krigen wy gedonder mei in jury bisteande út literair sjoen net sokke minne jonges - diskear bineame wy in jury dy't gjin mallemoer fan literatuer wit, alle kâns dat se in skriuwer útsykje dy't noait yn opspraek west hat en dêr't elkenien mei tofreden is? As it sa gien is, dan is de opset knap slagge. Der is gjin dalje op kommen, oars as fjouwer jier lyn, oars as twa jier lyn. Gjin ynstjûrde stikken, gjin pseudo-Gysbertpriis.” Dit forhael fan Tr. Riemersma is tige yllustratyf foar it elitaire tinken dat him master makke hat fan in tal minsken dy't yn it Frysk skriuwe. Hja meitsje út hwat literatuer is, mei in folsleine forachting fan it publyk. Hjir leit moai grif de oarsaek fan it feit dat it de lêste jierren mei it fryske boek en it fryske blêd sa pûrmin giet. In ploechje fan sa'n tweintich minsken formakket him mei it skriuwen fan “literatuer” en hja bisprekke om bar dizze produksje, dy't fan de maten dan it stimpeltsje “literatuer” kriget. Hwa't oan dit spultsje net meidwaen wol wurdt forhune.’

De resinsint, dy't gjin resinsint hite kin, om't er sels net by steat is in oersichtlik stik proaza as dat fan Riemersma goed to lêzen, hellet yn it sitearre stikje twa dingen trochelkoar. Riemersma hat yn syn artikel allerearst syn bitinken sein oer de juryleden. Hy is mei dizze juryleden net gelokkich, en dat is syn goed rjocht. Yn it twadde plak hat Riemersma de forhalebondels ‘Foar de lins’ en ‘Dat sadwaende’ fan Akkerman trochwraksele. Hy komt mei de konklúsje dat de bou fan de forhalen út dy bondels min is en om dizze opmerking to rjochtfeardigen pikt hy der ien forhael út en bisjocht dat sin foar sin. En út dat bisprek wurdt mar al to dúdlik dat Akkerman's wurk gjin oanspraek meitsje kin op it predikaet literatuer. Nou is it fansels fan L.V. net korrekt dat er der yn syn artikel net byseit dat it Riemersma der net om giet Akkerman yn de groun to wâldzjen. ‘It wurk fan Akkerman is gjin literatuer, hat ek net de pretinsje literatuer to wêzen.’ Trotwaer nû. 7/8, 1971 side 1). It giet net om Akkerman, mar om de minsken dy't Akkerman folslein net torjochte opsadelje mei it predikaet Literator. Ek út de artikels fan Popma en Van Hijum komt ditselde idé nei foarren. Akkerman wurdt in bulte lêzen en men kin nimmen it rjocht ûntsizze dat to dwaen, mar dat is al hwat oars as Akkerman de heechste literaire priis fan Fryslân yn 'e mage splitse.

Hat dit nou hwat fan dwaen mei elitair tinken? Ik tink dat it antwurd op dizze fraech ôfhinklik is fan jou definysje fan it bigryp elitair tinken, en fan jou oardiel oer literatuer. As men fan bitinken is dat it meitsjen fan romans, krekt as it bouwen fan hûzen of it meitsjen fan skilderijen in bipaeld fak is, in fak dat men oan't op sekere hichte oanleare kin, dan sil men ek fan oardiel wêze dat de iene dat fak better bihearse as de oar en dal sil men ek oannimlik fine dat der minsken binne dy't der har fak fan makke ha it wurk fan oaren to evaluearjen. En ik ha it idé dat dizze gedachte sit achter de redaksionele

[p. 44]

meidieling yn Trotwaer nû. 3/4 1971 hweryn't ûnder mear sein is: ‘Trotwaer hat gjin bining mei hokker rounte of biweging ek, mar wol as literair tiidskrift bisykje ek it literair-krityske yn de romste sin, en algemien kulturele saken oan 'e oarder to stellen. De redaksje stiet in saeklik-krityske biglieding foar, dêr't net as yn it forline wolris gewoante west hat, kwestjes fan persoanlike aerd in to greate rol yn spylje.’

Trotwaer bisiket explisyt to meitsjen hwerom't it iene wurk wol goed neamd wurde kin en hwerom't in oar wurk op dat predikaet gjin rjocht hat. Hwat it wurk fan Akkerman oanbilanget is dat bart û.m. yn it artikel fan Riemersma. Is men lykwols fan bitinken dat elk, ek de lêzer, dy't himsels noch nea ôffrege hat hwat in boek ta in goed boek makket, útmeitsje kin oft in boek al dan net goed is, dan moat men yndie konkludearje dat Trotwaer op it momint slim elitair dwaende is. Allinne kin de lêste fisy neffens my net steande hâlden wurden. In boek as Ulysses fan James Joyce wurdt algemien troch de minsken, dy't op groun fan hun fak - literatuerbioefening yn aktive of passive foarm - dwaende binne mei literair wurk, biskôge as ien fan de wichtichste boeken dy't yn ús kultuer ea skreaun binne. Bitsjut dat ek dat dit boek troch elkenien lêzen wurdt? Miskien dat L.V. yn in oar artikeltsje noch ris fortelle kin hwat hy fan Ulysses foun. Ik wol it him wol liene.

Yn de slotsin fan syn artikel makket L.V. wol heel dúdlik op hokker swakke basis syn krityk op Trotwaer birêst: ‘It wurk fan Akkerman wurdt lêzen, net omdat de man sels seit dat it literatuer is, mar omdat de lêzers de wearde der fan oanfiele, en de skiednis sil útmeitsje hwat bliuwt.’

Hjir wurde de saken wol alhiel op'e kop set; it wurk fan Akkerman wurdt lêzen, ik sil dat net ûntkenne, mar it wurdt lêzen krekt om't it gjin literatuer is. It is spitich dat ik it sizze moat, mar wy binne der yn Fryslân oer it generael kennelik noch net oan ta om wurk to wurdearjen dat hwat oars docht en hwat oars wol as ús oardieltsjes en foaroardieltsjes bifêstigje. Hwant Akkermans greate krêft - as men dat krêft neame wol - leit him krekt yn it feit dat hy neat seit en neat docht hwat ús oan't yn it moarch oantaest, dat hy ús geastlik oer de plasse aeit en seit: stil mar, wês mar kalm, de wrâld is noch krekt like rêstich as 50 jier lyn.

Hwat fierders L-V. 's opmerking oanbilanget dat de lêzers de wearde fan Akkermans wurk oanfiele, dat is in opmerking dy't op gjin inkelde wize bifêstige of ûntkend wurde kin. Hjir lûkt Vlasma him werom achter it matglês fan de metafysika. It soe in goed ding foar him wêze, as hy de skôgjende artikels yn de lêste nûmers fan Trotwaer nochris trochnaem.

a. van hijum.