Trotwaer. Jaargang 3

[p. 62]

Josse de Haan
Trije X Trije = 9 sinteklaesfersen
(of oene fan't fean ta de tredde macht)

+++trije kear trije, fersen fan oene fan't fean, printe by brouwer, it fean, maeije '71+++

Maeije '71 is by printerij Gerben Brouwer op it Hearrenfean in bondel fersen útkommen fan Oene Bult, wika op It Fean en einredakteur - it is skoan to rieden - fan Hervormd Heerenveen, dy't him as skriuwer neamt Oene fan't Fean. De priis fan f. 3,50 (hwat ik yn'e boekhandel bitelle ha; Hervormd Heerenveen skriuwt f. 3,90) foar dizze fersen - ‘trije kear trije’ - is nijsgjirrich. Ek it omslach fan de bondel mei bisjen lije. In knap stikje wurk foar dizze priis.

As myn ynformaesje goed is, debutearret Oene Bult mei dizze bondel yn't Frysk. Men soe him in letbloeijer neame kinne - de skriuwer is 43 jier - hwat op himsels gjin dékwalifikaesje wêze hoecht: bigjint it libben ommers net by 40 neffens de folksmûle? Ek it esteblismint jowt 40 as grins oan: nei de 40 binne by definysje pretinsjes tastien, en ek Oene Bult lit syn pretinsjes dúdlik blike, al hie men forwachtsje meijen dat se bgl. yn Hervormd Heerenveen (sjoch boppe) hwat rjochter foar de raep delskreaun wêze soene: ‘Lêzers fan Hervormd Heerenveen, ik, jimme wika, jimme einredakteur Oene Bult, haw in handeltsje: 9 fersen foar f. 3,90; nim se mei op fakânsje, njonken de bibel en njonken it wurk fan Van het Reve, hwant myn kosten moatte der al wer út’. Sa't it nou yn Hervormd Heerenveen trakteard wurden is, jowt it hwat in sûre smaek op'e tonge. Binammen de lêzers fan H.H. wurde, soe'k tinke, hwat forlakt en forneukt.

Pretinsjes genôch sa't bliken docht. De dichter wol - neffens de achterflap - trije saken (ta de tredde macht) dúdlik meitsje (d.w.s. hy hat trije boadskippen foar de lêzer):

[p. 63]

a. it leauwen hat him yn de romte set;

b. hy wol de minsken fan tichteby sjen, mei alle lekken en brekken;

c. de wrâld is greater as Fryslân (de hoarizon wankt).

De dichter hat syn opmerklike pretinsjes hwat delbêdde yn'e foarm fan in fraech en in andert, de earste oant bigjin fan de syklus fan 9 en de lêste oan'e ein fan it boekje. It tiidwurd relativearje blykt er yn syn wurdboek fine to kinnen.

Sa'k al skreaun ha, bigjint de bondel mei in'fraech foarôf, dert de dichter freget oan de lêzer oft er himsels wol in dichter neame mei of net:

- Né, in poëet is men

net fan jinsels

hoe djip en heech

de tinzen gean',

dy namme jowt

men net jinsels,

dêr moat de lêzer,

in harker, foar stean! -

Nou, hwat my oanbilanget mei Oene Bult yn'e telefoangids achter syn namme ‘dichter’ sette litte as er dat sa graech wol. Hwa sil krekt sizze hwa't wol en hwa't net dichter is? Dichters binne ornaris gjin kninen dy't sekst wurde moatte: mantsje - wyfke, gjin dichter (neffens Bult dus in gewoan sljochtweihinne minske) - wol dichter (ôfwikend fan't greatste part: djippe en hege tinzen). Yn syn ‘andert efternei’ konkludearret de skriuwer dat er dan dochs wol in dichter wêze sil, hwant:

- oars wie it pompier

net oan twa siden fol; -

Wy hawwe yndied to krijen mei in dichter: de ‘fraech foarôf’ en it ‘andert efternei’ binne ommers poëtysk ôfprinte en rymje sa foar en nei ek noch. Dichterliker kin't ek al hast net, is net wier?

Tusken de ‘fraech’ en it ‘andert’ lizze njoggen teksten, fersen of hwat my oanbilanget koarte moralistyske sinteklaesforhaeltsjes. De earste trije - God syn trije - binne elk fordield yn strofen fan 4 rigels mei it kreakjende einrymskema a-b/a-b/c-d/c-d/esf. Dit twangrymskema hat de skriuwer hwat de ynnerlike ritmyk en wurdkar oanbilanget soms foar swiere problemen setten, bgl. yn ‘Timmerje oan'e wei’ (lêste strofe):

- Hat de feint dat ienkear goed bitocht,

dan giet er foar nimmen út de wei;

hwer't er ek timmert, mei nocht of ûnnocht,

falle spuonnen, dêr kin men net foar wei. -

De skynsymbolyk fan de timmerfeint ûntgiet my hielendal, mei oare wurden, it seit my neat. Boppedat fyn'k it trochlûken fan it gehiel yn'e

[p. 64]

spuonnen hwat socht, better sein taelkundige nonsens. Dit is gelul yn'e romte, in om'e hite brij hinne rinnen. Miskien moat de oast socht wurde yn it bihyplike taelgebrûk; hwat moat de lêzer bgl. mei: /elts timmert oan'e wei of in leane/en rounom fynt men hout om to slaen/. Oan'e wei timmerje kin'k ynkomme, mar oan(yn, op, njonken, by) in leane sjoch ik net sa skerp. De steande bitsjutting oan in leane timmerje is my net bikind (en dichterlike frijheit liket my justjes oerdreaun). It hiele fers ‘Timmerje oan'e wei’ rammelt taelkundich op dizze wize; it probleem dert it om giet (de wierheit hat in skel lûd) wurdt yn 28 rigels ûntkrêfte troch brike ûnsin en in ûnlogyske opbou. Hwat wol de skriuwer nou winlik sizze, hwêrom bliuwt er sels forslachjower, hwêrom lit er it'yn'e romte' sweve (twadde fers):

- It is ús eigen skuld, sizze bibelstimmen,

dat wy dy frijheit folslein hawwe bidoarn,

troch net ús forantwurdlikens to nimmen,

hwerom it slach lytse minsken krapoan stoarn. -

Ek hjir wer sjocht men it bûtensteander bliuwen fan de skriuwer - bibelstimmen sprekke - en dan ek noch sa't wenst is op in tige orakelachtige wize, hwant de lêste rigel is my folslein tsjuster. Ek de earste beide rigels rinne net - hawwe bidoarn -, mar binne noch to fetsjen. De tredde rigel lykwols is der folslein by troch: forantwurdlikens nimme? Hwat wol de skriuwer hjir sizze, hwer hat er it yn'e goedichheit oer? De fjirde rigel hinget der as mul sân by (‘hwerom it slach lytse minsken krapoan stoarn’) en swevet hielendal yn'e taelkundige romte. Is it slach lytse minsken krapoan stoarn, of stoar it slach lytse minsken? Dat wol sizze, gongen se allegearre dea (op in pear nei) of wiene se allegearre hast dea (op'e lêste siken nei)? Ek de kontekst jowt gjin útslútsel: de lêzer moat der mar hwat mei omgrieme!

Mar ‘Hawar, God naem wer (ris) it ynitiatyf’, hy joech ús op 'e nij forantwurdlikens, en wy of hy gongen(gong) stean ynsté fan lizzen (‘om op to stean ynpleats fan del to sitten’). ‘Del to sitten’ del to fallen? Of gewoan sitte? Ek hjir wer it slimme breklike taelgebrûk: opstean kontra falle (it goede en it kweade?) of de hannen útstekke kontra it lammenadich lizzen bliuwen. It netbihearskjen fan de tael spilet de dichter parten yn syn tinken, kombinearjen en konkludearjen.

En fansels, it koe ek hast net oars, Hy grypt letter yn:

- Oant God sels op'e nij yngrypt mei fjûr en wyn,

ús oantrúnt om to gean nei de nije tún

fan sin en wille, sân en wetter,

yn de warmte fan syn sinneskyn -

Ik wit fansels net hoe't it oare lêzers giet, mar soks seit my neat; ik konkludearje allinne mar dat de arbeiders (troch gods help) nou 6 wiken fakânsje hawwe en allegearre op Ibiza of Mallorca delstrutsen binne. De dichter sil't wol poëtysker en kriptysker bidoeld hawwe, mar wier, ik taest hjir folslein yn de romte, lykas it fers ek al oanjowt.

[p. 65]

Wiene de ‘Trije fan God’ (by definysje, of 20 jier lyn skreaun?) noch stiif sabeare rymjend (it tredde fers ha'k wyslik mar oerslein), de trije teksten fan ‘Trije-dûk’ misse de rymtwang folslein. Yn it fers ‘Blauwe diaken’ giet Afke (13) fan It Hearrenfean oer Utert nei Rotterdam. De kondukteur (diaken) helpt har oerstappen yn Utert. In echte Diaken. By't lêzen fan dit berneforhaeltsje skeat my it forhael fan Jelle Boksum yn't sin, dy't ek troch de kondukteur holpen wurde soe, mar yn Jellum/Boksum (forkeard) útstapte omt er miende dat syn namme ôfroppen waerd op dat stasjon. Oene Bult hat it forhael nea heard, hwant oars hie er it brûkt yn de ‘Blauwe diaken’. Gedichten hawwe meast mear mei humor to krijen as men tinkt.

Foardat hy mei in trijesprong eindigt, hat de dichter der ‘Samar’ noch hwat tusken ôfprintsje litten:

- Eltse wolk hat gjin

sulveren rânne

lykas alle hout noch

net wol brânne:... (ja, ja, ja).

Dêrnei komt it fers ‘Swalkstiennenmannen’, it neffens my iennichste nijsgjirrige en akseptabele fers fan de syklus. It greate biswier is ek hjir wer it forskriklike gelul om'e feiten en yntinsjes hinne. Fan de 62 rigels hiene in stikmannich genôch west:

/it fiskersdoarp Veders/ in greate swalkstien/ mei inkeld syn namme/ KAJ MUNK/ it heidedoarp Boelensleane/ mei krekt sa'n swalkstien/ DURK M. VAN DER SLUIS/

Inkeld dizze 7 rigels hiene neffens my genôch sein. Geëamel oer opstanning, bruorren, herkennen en soksahwat binne net mear relefant yn de kontekst. Poézij is tichtmeitsjen, de tael sa brûke dat der mear sein wurdt as der (soms) stiet, en net lykas by Bult, mear stiet, as der (neat) sein wurdt.

Yn't koart sein, ik haw bettere sinteklaesfersen lêzen as dizze, dy't de pretinsje hawwe út to stigen boppe de rymstikjes op brulloften en bigraffenissen. De sjarlatannerij met kwasy-symboalen (wittenskiplike bigripen en ynhâlden) en de forneukerij tsjinoer de poézij kinne je nei it lêste fers net mear om hinne. Utsein it fers ‘Swalkstiennenmannen’ - en dan ek noch allinne hwat de yntinsje oanbilanget - binne alle teksten breklike foarbylden fan in misfoarme tinkwrâld, breklik omt de tael foar 99% forkrêfte wurdt. It is net allinne tryst dat der gjin poézij ûntstien is, mar ek it feit dat de man de tael net brûke kin, kwalifisearret de bondel ta sjit...

In gefal fan kleare taelûnmacht. Mei de skriuwer sels soe'k sizze, bliuw mar yn dyn fleanmasjine, en nim earst mar ris hwat ôfstân:

- ús deistich bistean

leit tusken it greate

sjoen oer de hikke

en it lytse

fanút in

fleanmasjine,

yn. -