Trotwaer. Jaargang 3

[p. 54]

Lieuwe Hornstra/ Fan it leaflik famke

Foar Inez

- Ik sjoch, it is hast tiid foar ús lytse faem om op bêd, sei de man dy't al hwat âlder wie.

- Sil heit my in forhael fortelle? frege it bern, kladdere op syn knibbel, en loek har op oan syn himd. De man seach it hurdfjûr yn har eagen en frege:

- Hwat forhael?

- Fan it leaflik famke, mar wier alles, hear.

It bigoun, sei de man, it bigoun op in dei yn it lêst fan oktober. In man kaem syn lytse houten hûs út en gyng oan it wurk yn syn tún. De sinne wie net lang lyn opkommen, it wie hearlik fris waer. Doe't er in pear ûren arbeide hie, krige er it waerm; hy die syn kile út, fage syn gesicht en noas ôf, putte wetter op en dronk it. Hy fierke nei de hichten, de bosken en de mar, en seach syn buorman de hinnen fuorjen. Hy roun werom nei't wurk en bigoun it ûnkrûd to wjudden. Hy wie dêrmei noch mar krekt dwaende doe't er hwat fornaem. Hy hâldde op en seach in jonge frou mei in bern oan'e hân it hiem op kommen. Hja seagen der wurch en ûngedien út. Hja wienen net út dizze kontreijen; de man koe elkenien; hja moasten fierwei kommen wêze. De frou hie in lange rok en stikkene skuon oan, in jak en in pear doeken om; it bern har jurk wie skuord en har to great.

- Goemoarn, sei de man. Rêst mar hwat út. - Hy soe harren wetter jaen. It bern stoarre him mei greate eagen oan en houd har fêst oan memme rok. De frou woe hwat sizze, hja die har mûle iepen, mar hja joech gjin lûd. Hja waerd ynwyt, it swit stie har op't gesicht. Doe biswime hja en siigde oer'e groun foar

[p. 55]

de man syn fuotten. Hy lei har langût del, wosk har gesicht mei kâld wetter, en sei tsjin de greate houn dy't ek ris kipe:

- Fuort, helje buorman. - It lytse famke stie forwûndere to sjen.

De hiemhoun kaem mei de buorman werom; de beide manlju droegen de frou dy't flau fallen wie ta it hûs yn en leinen har yn ien fan'e twa bedsteden.

- Kin jou frou helpe, buorman? frege de man. De buorman gyng nei hûs ta. De man streake it bern oer'e holle. De buorfrou kaem der yn. Togearre klaeiden hja de jonge frou út en flijden har tusken de lekkens. Har pols wie goed.

- Wolle Jo de klean waskje? frege de man.

- Se binne it amper wurdich, sei de buorfrou. Hja helle de plunjesek dy't de frou bûtendoar falle litten hie. Hja biseagen de ynhâld: ek smoarge, stikkene klean. In bondel papieren lei de man op'e planke oan it hollenein fan it bedsté. De buorfrou troppe de klean yn'e plunjesek en sette ôf.

De man naem it famke by de hân en roun nei it oare fortrek, de koken dêr't de greate kachel baernde. It wie der waerm. De man die in finster iepen. Hy sette it bern op'e bank by de tafel. Hy makke in kom hite sûkelademolke, socht in reade appel út en sette beide foar it lytse famke del.

- Hoe hytstou? frege er.

- Maria. - It wie har earste wurd.

- In namme fol seine, sei de man. Hij wachte oant hja dronken hie en de appel opnaem.

- Kom mei, wy sille dy lekker waskje, sei er. It famke kroep fan de bank ôf en lei har lytse hân yn syn greate hân; beide hannen wienen smoarch fan ierde. Yn it waskhok liet er reinwetter út'e bak troch de oune hinne yn'e tobbe rinne. Hy klaeide it bern út, smiet har klean yn'e hoeke, tilde har yn'e tobbe en wosk har skjin. Hy droege har ôf en sette har op in bankje.

- Joun sil ik dyn hier waskje, sei er.

Ut'e greate kanferkiste helle er in himdtsje, in broekje, in binaeid jurkje, sokjes en skuontsjes. Alles paste. De skuon loek er har net oan. Hy goaide it badwetter fuort, krige har by de hân, en sei:

- Wy sille ris by mem sjen.

Hja rounen nei de keamer en stienen foar it bedsté. De jonge frou sloech de eagen op en seach fol noed nei de man. Dy naem it bern op'e earm en frege: - Hoe is't nou mei dy?

- Ik bin wosken, sei Maria.

- Ik kin der wol ôf, sei har mem.

- Bisykje it foarsichtich, sei de man. Ik ha wol klean foar dy. Lûk earst myn keamerjas oan.

Neaken kaem hja fan't bêd ôf; de man sloech har de jas om. Hy brocht har yn'e koken, it bern roun mei. Hy joech de frou in romer wyn en in greate appel. Hja skrokte roppich.

- Buorfrou sil it middeismiel siede, sei de man. Kom mei, dan kinst dy lekker waskje.

Trijerisom rounen hja nei it waskhok. De man tape waerm reinwetter yn'e tobbe, loek de frou de keamerjas út en liet har op it bankje sitte. Hy wosk har

[p. 56]

gesicht en nekke, har rêch, har skonken en har fuotten. De fuotten moasten earst noch weakje.

- Hwerom dochst dat? frege de frou.

- Omdatst it nedich hast, andere de man. Hjir is de spouns; ik sil klean útsykje. Hy foun in ketoenen himd dat healwei de knibbels rikte, in bûnte wide rok, in tinne wollene trui, in pear toffels. Doe't er werkaem soe de frou krekt oerein om har fierder to waskjen. Hja wie licht yn'e holle en hy wie krekt op tiid dat hja koe noch syn earm fêstklamje. Hy spielde har mei skjin wetter ôf, droege har, seach nei har liif, bifieme har mei trije fingerbré fan'e nawle nei ûndren ta, liet har wer sitte en sei:

- Fiif moanne hinne.

- Ik wit net krekt, sei de frou, ik fiel wol libben.

- Doch dizze klean oan, dan sille wy ite. Joun sil ik dyn hier waskje, sei de man. De frou klaeide har oan en sei:

- Wy moatte wer fierder.

- Moatst fierder of moatst earne hinne? frege de man.

- Né, sei lytse Maria, ik wol hjir bliuwe.

- Ik wit it net mear, antwurde de frou.

- Tink der in wike oer nei, sei de man. Wy sille ite. De man naem in sit foar de frou en har dochter oer, bikruse him en bea lûdop. Hy hope dat syn gasten útrêste soenen nei lichem en siele en dat al har honger en toarst sêdde wurde soe. Hy bitsjinne har en geat fris welwetter yn'e bekers. Doe't hja iten hiene, naem er har mei bûtendoar; hja joegen har del op'e bank yn'e sinne. Hy tilde Maria op'e knibbel, syn burd kribele har yn'e nekke. Hja lake en frege:

- Hoe komstou oan in burd?

- Dy groeit hielendal fansels, antwurde de man. Oan'e frou frege er:

- Hoe hytstou?

Hja waerd kjel en sei:

- Is dat nedich?

- It is net nedich, sei de man, mar ik wol dy oansprekke kinne.

- Ik hyt Anna.

- Dat kin net oars, sei de man. Bliuw hjir sitten, Anna, dan lit ik Maria de hinnen, de guozzen, de geiten en it hynder sjen.

Doe't hja werom kamen, siet Anna binnendoar. Hja hie it ôfwaskjen dien en de koken oprêdden. De man soe thésette, Anna naem it fan him oer. Doe't hja thé dronken hiene, roun de man derút om de bisten har gerak to jaen. Der kaem in kâlde dize út'e delling omhegen.

Hja ieten it jounsbrea. Anna iet in protte. Maria blettere oer alles hwat hja sjoen en dien hie. De kachel krige de lêste sketjeft foar de nacht. De man sette de greate hurd oan yn'e keamer. Twa lytse stammen leine koalljocht tsjin elkoar oan. Hy brocht syn gasten nei it waskhok, klaeide har oan it himd ta út, wosk harren hier yn in lytse tobbe mei reinwetter en sjippe mei de rook van huning. Hy spielde har ôf mei skjin lij reinwetter. Anna en Maria gyngen sitten op'e groun en droegen har hier op'e rêch foar it fjûr yn'e keamer. De man joech har beide in beker waerme molke en liet har it himd útluke. Anna kladdere yn it bedsté, de man lei Maria nêst har tusken de lekkens. Hy makke

[p. 57]

in krús oer harren hollen en by Anna ek op har skurte.

De buorfrou kloppe op'e bûtendoar. Hja sei, de klean dy't hja bisocht hie to waskjen, wiene ta de rotsefotsen út.

- Smyt alles mar fuort, sei de man, ek dizze klean fan it bern en har skuon. De plunjesek is noch goed.

Hy die de foardoar ticht, klaeide him by it ljocht fan it hurdtsté út en joech him yn it oare bedsté del.

Anna seach nei it flakkerjend ljocht op'e muorren. Hja tocht djip nei, mar wist net hweroer. Hja suchte en foel yn'e sliep. Har liif beweegde. Maria sliepte mei de mûle heal iepen, stiif tsjin har mem oan; hja like tofreden. Har hollen hienen de swietrook fan huning.

Doe't der omtrint in wike om wie, frege Anna oan'e man:

- Wolst witte hwer't ik wei kom, hwa't ik bin en hwat ik dwaen sil?

- Né, sei de man. Dou komst út'e búk fan dyn mem, ik sjoch hwa'st bist, ik neam dy by de namme, en dou silst in bern krije. Bliuw fan't winter hjirre, dat is better foar dy en de beide bern.

- Wy wolle hjir graech bliuwe, sei Anna. Hwerom wolst neat oer it forline witte?

- Juster is net wichtich, andere de man. Ik sjoch it hjoed. De rêst is lêst. Hjoed en moarn telle, oaremoarn amper, juster alhiel net. Hy roun de doar út en gyng oan't wurk. Anna stie deastil. Maria wie by de geiten; de houn knypeage nei har.

De jouns kaem Anna fan't bedsté ôf. De moanne skynde yn'e keamer. Neaken kaem hja foar it oare bedsté.

- Ik wol dy hwat sizze, sei hja tsjin de man.

- Dou wurdst kâld, antwurde hy en sloech it tek op. Hja klom yn'e bedsté en krûpte stiif tsjin him oan. Hja omfetten elkaor en hy gyng ta har yn.

- Ik wol net mear fuort, sei Anna.

Maria waerd wekker, miste har mem en rôp.

- Dyn mem leit by my, sei de man. Hja hellet dy op, dan binne wy ticht by elkoar. Doe't Maria oan'e oare kant fan'e man lei, sei er tsjin har:

- Dyn mem wol hjir altijd bliuwe. Hja is myn frou wurden en dou myn leaflik famke.

- Dan bist dou ús heit, sei it bern.

- Ja, sei de man. Dan binne wy alle trije lokkich.

Hy tute syn leaflik famke en hja him.

- Mar der komt nòch in bern, sei hja.

- Ja, en noch wol méár, sei de man.

- Dy oare manlju foun ik net sa aerdich, sei Maria.

- Dy sille net ûnaerdich west ha, mar dyn mem woe se net as man foar har en as heit foar dy.

- Hoe wist hja datst dou hjir wennest? frege hja.

- Freegje it harsels, sei hy.

- Ik ha lang socht, sei Anna.

En doe foelen hja alle trije yn'e sliep.

[p. 58]

De oare moarns sloech de man it hynder foar de seas, joech Anna en Maria elk in mantel, liet har ynstappe en ried nei it doarp. Hja gyngen in lyts hûs yn. In âld man mei in burd kaem foar. De man bûgde en frege syn seine foar har trijen. De pryster bikruse harren en preuvele hwat.

- Ik nim Anna ta myn frou, Maria ta myn dochter en de ûnberne ta myn bern, sei de man. Ik wol dat iepenlik sizze yn tsjerke. Wy freegje de seine en hoopje dat diaken en koar goed sjonge sille. Hwannear kin it?

- Hjoed in wike, andere de pryster. Jim binne in moai pear en ha in leaf famke. It is goed by elkoar to bliuwen. Wol Anna har namme sette en dy fan Maria, en hwannear en hwer't jim berne binne?

- Net mear? frege Anna.

- It oare is Gods saek, mines net, sei de pryster.

Hja boadskippen yn it doarp. De minsken kamen de doarren út om to sjen hwa't de man by him hie. It meastepart spriek in frjemde tael, hwant it wie folk fan fier omutens, lju dy't har hâldden oan har tsjerke en tradysjes. Anna forstie har net, mar de minsken seagen freonlik, namen har geweken en sprieken har blier oan. Hja streaken Maria oer'e wangen. De man wie fleurich en seach helder om him hinne. Inkelde froulju en manlju hie er in ynmoedich petear mei. Doe rieden hja werom nei har hûs mank de hichten.

Twa dagen letter, om middei hinne, kaem de man fan it lân thús to iten. Hy hearde in oerstjûr lûd; hy staette de doar iepen en stoep deryn. Yn'e koken siet op in stoel by de tafel, stôkrjocht, in frommis mei in noartsk gesicht, hurde eagen en gleone wangen. Hja siet tsjin Anna to skreauwen dy't bleek by de kachel stie to gûlen. Maria seach er net; dy siet oer'e groun yn in hoeke. It frjemde wiif houd har hommels stil.

- Wy sille ite, sei de man tsjin Anna. Hja sette it miel op'e dis. De man rôp Maria oan tafel, bea lûd op, mar sei yn sté fan Amen: ite is better as tsiere. De frjemde frou houd har mantel oan en har hoed op. Hja iet suver neat. Net ien sei in wurd. Nei it miel gyng de man oerein; hy bitsjutte de frjemde frou him to folgjen nei de keamer.

Anna en Maria stiene ticht by elkoar. Hja hearden de frou net, de man amper. It duorre lang, sa't like, ear't hja werkamen. De frjemde frou seach stroef en stúmsk, har rêch wie net sa rjocht mear. Hja seach nei Anna, net nei de lytse Maria, ek net nei de man. Hja gyng swijend it hûs út en waerd wei.

Dy selde middeis kaem der in wein út it doarp, mei in read hynder derfoar. Ut eigen âld erf waerden presinten brocht, mear as bliken fan blidens as omt der forlet fan wie, gâns houtfiken, guon yn blije kleuren, boartersguod, reau foar de koken, binaeide linnense doeken, allegearre ûngelikens. Maria lake fan wille; de dûnkere wolk op Anna har gesicht waerd wei. Greate geskinken wiene twa ikonen. De iene bylde de opdracht fan Maria yn'e timpel út: ‘Zacharia ûntfangt Joachim en Anna mei harren trijejierrige dochter Maria yn'e timpel’. De oare wie in Mem fan God ‘Forsêftsje myn smerte’ dêr't Maria mei de rjochterhân triennen weifaget. De man hinge se yn'e keamer njonken ‘It Fuotwaskjen’; yn'e koken hong al in feardige Sint Joris dy't mei

[p. 59]

in yslik lange lânse de draek trochboarret. Anna moast skrieme by it sjen fan de ikonen; dat die har goed.

Der wiene klean - to lien frege troch de man doe't hja yn it doarp wiene: breidsklean foar Anna, oerdiedich en bliid bipronke, forskate slachten âld, sterk en fris jitte, de forsiere breidskroan, mei swiid borduersel bistikte reade learzens; foar it leaflik famke like fleurige klean en learskes. Anna en Maria moasten hyltyd opnij bisjen, bitsjutte en biprate.

Twa dagen foar de brulloft bigoun it to sniejeijen en it snijde nacht en dei. De man sette syn hynder op skerp en poetste it sulver fan it belgereid dat er al skjin en ré makke hie. De belslide blonk as in ekkel. Hy klom nei de souder en helle út in greate kiste pelsjassen foar har trijen, de hierren nei binnen ta, fan bûten sljocht binaeid. Sines wie giel, mei wyt borduersel oan'e rannen; hy foel krekt oer'e kûten hinne. Dy foar Anna glânzge ljochtgriis, mei borduersel fan himelsblauwe en roazige blommen; as hja him droech, wiene de punten fan har learzens amper to sjen. Der wie in lytse bûntmantel as foar in hummel fan in fuorman makke, twang en mei lang swart bûnt omboarde oan hals en ûnderkant. It wie brún mei lytse pearse blommen sierd. It wie Maria justjes to lang, mar it stie har goed. Alle trije hiene bûntmûtsen dy't moai partûren; dy fan Maria sakke har oer'e eagen en moast ynnaeid wurde.

Twa dagen letter sloech de man it hynder foar de belslide en ried mei tsjingeljende bellen foar de doar. Maria klapte yn'e hantsjes. De man stapte it hûs yn. Anna wie alhiel oanklaeid; it tsjokke, ljochte hier hie hja yn'e nekke gearboun; it foel breedút en blykte langer as de rêch. Hja stienen ynienen alle trije stil to sjen fan de iene nei de oare. De man seach fornoege en greatsk, Anna waerd read oant ûnder har hier.

De man holp Anna yn'e slide en sette Maria njonken har. Sels stie er efterop en hie de laeije. Rinkeljend rieden hja nei it doarp oant foar de tsjerke. De dûnkere rûmte waerd troch de mannichte kearsen hiel ljocht mei tûzen wikseljende skaden. De tsjerke wie fol. Pryster en diaken songen, it koar antwurde. De man en de frou forklearren elkoar ta genoat foar it libben to nimmen, mar de man foege dêroan ta: ‘en Maria ta myn dochter’. Maria seach om; hja woe witte oft elkenien it goed heard hie. Hja laken har ta.

Yn'e greate feestseale sieten hja op dûbele rigels banken by de skammels mei planken dy't as tafels tsjinnen. Der waerd in knoarre iten en dronken, mar noch mear songen en op spylark spile. Anna hie de breidskroan mei linten en kunstich frissele blommen op'e holle; de man woe neat ha. It feest duorre trije ûren en Maria foel yn'e sliep.

It waerd in strange winter; de man moast in fracht hout kapje om de foarrie great to hâlden. Binnendoar wie it warm. Anna har skurte waerd staf oer nacht grou. Maria boarte mei it boartersguod, de houtene en de lappepoppen. Anna makke kleantsjes. Doe't de snie noch heech lei, mar oerdeis yn'e sinne weiraende, frege de man syn buorman de dokter to warskôgjen. Hy makke wetter hjit en wachte ôf. De buorman bleau lang wei en de dokter kaem net, hwant sniebanken hienen de dyk tichtset. Anna wie rêstich, stribbele net tsjin

[p. 60]

en die alles hwat de man sei. Hja berne har twadde dochter sûnder pine of lêst. De man naem it bern oan, it bigoun fuort to skriemen. Hy boun de nawlestring op twa plakken ôf en knipte him troch. Hy wosk de eachjes en it mûltsje mei sean wetter, die it in bantsje om it búkje, wuolle it yn waerme doeken en lei it nêst Anna. Doe't hja ek fan it lêste forlost wie, biwarre de man dat yn in skûtel, sadat de dokter sjen koe oft alles goed wie.

Hy wosk Anna skjin, forboun har, naem it lekken dêr't hja op berne hie derwei, joech har drinken, tute har hiele gesicht, helle Maria út'e koken en sette har yn't bedsté. Anna liet de lytse poppe sjen:

- Dit is Elisabeth.

Maria seach nei it reade, ronfelige kopke, hja wie nijsgjirrich, mar doarst der net oan komme.

- Wachtsje mar, sei de man, mei in pear dagen moat hja yn't bad, dan kinst har hielendal bisjen. - Hij tilde Maria út it bedsté, naem har mei nei de koken en bigoun iten ré to meitsjen. Anna foel yn'e sliep.

Buorfrou kaem to freegjen hoe fier't Anna wie en oft hja helpe koe.

- Kom fannemiddei to sjen as hja wekker is, sei de man. Hja naem de smoarge wask mei.

Hyltyd as Anna it bern can ien fan har folle boarsten lei, moast Maria derby wêze; hja woe goed sjen hoe't Elisabeth sobbe en dronk en hoe't de tate út it memke kaem. Ienris frege hja oft hja der ek oan sûge mocht.

- Fansels, sei Anna, dêr binne se foar. - Mar Maria foun it dreech en bigriep net hoe't it lytse suske dat sa goed koe.

It doarp liende har in doopjurk, hiel âld, men sei: noch rêdden út'e Greate Brân. De twa susken waerden togearre doopt. Maria krige in leave lytse poppe mei alderlei kleantsjes. Sa wie hja ek mem, krekt as Anna.

Anna hie de lytse harte nacht en dei by har, oerdeis yn in koer; doe't de maityd kaem ek bûtendoar; en nachts nêst har. Maria die itselde mei de poppe en wie dêrom net allinne. Ridlik gau droech Anna de lytse faem yn in doek tsjin har oan, en Maria die it har nei.

It waerd simmer. Anna siet op in joun bûten op'e bank, hie it bern oan it boarst en boarte mei har, doe't hja sei:

- Ik bin wer swier.

De man knikte en glimke. Hja gyngen yn'e hûs. Elisabeth waerd skjin yn it bedsté lein. De man makke in lyts fjûr oan en sei:

- Ik sjoch, it is tiid foar myn greate dochter om op bêd.

- Ja, sei Maria, bringst dou my op bêd?

maert 1971