Trotwaer. Jaargang 3

[p. 71]

Tichelwurk
Oene Spoelstra/En zelfs de bloemen werden geboeid

Doe't op it Krystkongres fan 'e Federaesje fan Fryske Studinteforienings forline jier desimber to Frentsjer, de lê ste joune oan experimenteel toaniel dien waerd, mei ûnder oaren de première fan it stik ‘It jierdeifeest’, doe hie 'k ien winsk as skriuwer en regisseur, nammentlik dat der minsken wêze soene fan Tryater. My tocht dat it binammen foar harren fan bilang wie to witten hwat him yn it Fryske toanielwrâldtsje ôfspile. Ik haw nimmen sjoen en ek de oare deis foun gjinien fan 'e Fryske kranten it de muoite om oan dizze première in wurd smoarch to meitsjen.

Lyk as wol faker sil it him wol wer oan 'e studinten lein ha. Public - relations is nammers in fak dat leard wurde moat. Mar as bygelyks de Ljouwerter Krante wol oandacht jowt oan oare programmapunten fan it Kongres en it lêste part systematysk mist, dan muoit jin dat.

Ik kom hjirop troch de première fan it stik fan Jan de Vries: ‘Geskaei om 'e kaei’. It stik is krekt yn première gien en ik haw it noch net sjoen, dat oer it stik gjin wurd kwea foarearst.

In oare saek is it bilied fan Tryater. Foar Jan de Vries meije wy bliid wêze dat syn stik spile wurdt. Dêr skriuwe jo it op 't lêst foar. In oar punt is de kar fan Wim Burkunk as regisseur.

Burkunk sil grif kwaliteiten ha, mar it profétysk karakter hwêr 't dizze man mei nei Fryslân helle is en de úteinlike resultaten, tsjoegje fan in bilied sûnder folle visy.

Burkunk sette in soarte fan kaderkursus op, hwêr 't dreech wurke waerd. De regisseur liet oan 'e krante út, dat as dizze opset fan kaderfoarming net slagge, Tryater wolris net in lang libben mear hawwe koe. Dat moatte wy nou ôfwachtsje. Mar Tryater hie ynsjen moatten dat de methoadyk fan dizze man earder ôfbrekkend as opbouwend wie. It bilied fan in toanielselskip freget net allinne in oersjoch oer de theaterliteratuer dy 't forskynt en hwer 't in kar út dien wurde moat. Minstens sa wichtich is it folgjen fan de ûntjowingen dy 't him fierder foardogge. De theaterwittenskip, sa 't men wol. Dat freget ynteresse en in bulte tiid. Mar it is needsaeklik. Tryater hat dêr gjin jild as gjin tiid foar oer en de gefolgen binne dan ek to sjen: it selskip komt net fan 'e groun.

[p. 72]

Mei hwat mear ynsjoch yn it fak, hie Tryater witte kinnen dat de wurkwize fan Burkunk rjochte is op technysk perfektionisme: in training fan lichem en stim. It binne sûnder mis wichtige fasetten, mar it is net genôch as men net takomt oan mentaliteitstraining. Dat forwyt jildt net alline foar Tryater. De measte Nederlânske toanielselskippen wurkje noch sa.

De Amerikaenske regisseur Peter Feldman, dy 't ûnder oaren by de Noarder Kompagnie ‘Gelukkige Dagen’ fan Samuel Becket regissearre, skriuwt yn Mickery Mouth, desimber 1970, hoe frjemd en ûnecht him hjir de wize fan wurkjen oankaem. De akteurs hawwe in tal technyske trucs leard, dy 't dan op alle stikken tapast wurde moatte. It hjoeddeiske kultuerpatroan, mei in al mear tanimmende wurdearring foar it intellektuele, spilet hjiryn ek parten. It Amerikaenske theater is folle mear ynteressearre yn 'e akteur, misbrûkt him net as in marionet, siket nei oarspronkelike ympulsen en ynstinkten. Sensitiviteit wurdt by ús net wurdearre. Technyske bikwaemheit stiet foarop.

Foar de opbou fan Tryater lykwols, hat men in spyldersploech nédich dy 't dit yn him hat. Oars bliuwt de akteur ôfhinklik fan 'e knopkes dy 't de regisseur yndrukt. En as in regisseur lyk as Burkunk fan fuortgiet, lit er in mechnisme achter dat allinne mar funtionearret by syn graesje. In autoritaire, net op groepsbilangen rjochte wize fan wurkjen, lit gjin inkelde groepssfear achter, mar in tal minsken dy 't as persoan frjemd foar elkoar bleaun binne en dêrom net folle oanstriid fine by elkoar om har foar de saek yn to setten.

Mooglikheden binne der by de rûs en ik soe wolris by Tryater bisykje wolle hwat mooglik is. Mar salang 't gjin papierkes toand wurde kinne as in lange list fan aktiviteiten...

Foarbylden fan net - toanielminsken dy 't de kâns krigen om sjen to litten hwat se koene ek op it mêd fan 'e regy, sille Tryater wol net bot oansprekke. By in oar kin ommers altyd mear as by jinsels. Mar Hugo Claus, de skriuwer, het dochs foarbylden fan regy sjen dy 't hichtepunten waerden, bygelyks syn ‘Vrijdag’. En Lodewijk de Boer, de musicus, liet itselde sjen. Syn opfierringen fan Arrabal syn stikken ‘De keizer en de architekt van Assirië’ en ‘En zelfs de bloemen werden geboeid’ joegen it bigjin oan fan nije regy - opfettings. Opfettings dy 't oanslute op hwat fierder yn 'e wrâld geande is.

Sels myn wittenskippelike basis, dêr 't kommunikaesje - en ynteraksjetraining in part fan útmeitsje, sille wol gjin foech jaen yn Fryslân. Kinne wy it ús sa min permittearje hwat to weagjen? Binne wy sa bot oan mentaliteitstraining ta?