Trotwaer. Jaargang 2

[p. 15]

R.R. van der Leest bisprekt
Boartlik boartskipje
Ynfiltraesje
Hipokrisie

útjowerij:	Kreamune
teksten:	Harm de Vos
	Meindert Bylsma
tekenwurk:	Murk van Stralen

Maeitiid 1970 forskynden koart efter inoar trije boekjes by Kreamune, in stifting fan Bylsma, De Vos en Van Stralen sels. Kreamune is gearstald út de wurden ‘kreatyf’ en ‘kommune’ en bitsjut dus soksahwat as kreative kommune. Hwa't wol, kin him by dy kommune oanslute om dan yn groepsforbân kreatyf dwaende to wêzen. Dat sil alteast yn de bidoeling lizze. Mar it feit dat men kreatyf dwaende is, mei fansels gjin forlechje foarmje om ek wurk fan ynferieure kwaliteit oan netkommunikanten to sliten.

Miskien mei sels fan in trijemanskommune noch gjin mienskiplik wurkstik dat in ienheit foarmet forwachte wurde. Mar dochs soe út de publikaesjes in biskate ienriedigens hwat idé en thema oanbilanget foar it ljocht komme moatte. Soks is mei dizze útjeften fan Kreamune net it gefal. Bylsma en De Vos hawwe har net swier nei to kommen ‘nûmers’ gearswile. Van Stralen hat soarge foar noch mear ôfwikseling mei syn tekeningen dy't meastentiids neat mei dy teksten to krijen hawwe. De boekjes hawwe ek gjin ynderlike struktuer. Dêr bidoel ik mei dat der gjin biskate opbou yn sit: men kin likegoed mei de lêste side bigjinne to lêzen. Inkeld kin men sizze dat Bylsma en De Vos ornaris om bod oan bar komme, dat Bylsma it boartsjen en De Vos it boadskipjen foar syn rekken nimt. Van Stralen hat him nearne net oer bikroade, hy hat allinnich noflik tekene.

Yn ‘boartlik boartskipje’ stiet in soartemint fan motto: ‘hwat foar de ien/nearne nei roait/slacht foar de oare/de spiker op 'e kop/in treddenien/ropt dan wol fan/au!’ De opset fan it boekje is dus net alhiel pretinsjeleas: de hearen wolle boartlik mei de hammer slaen. De titel forstean ik dan ek sa: op

[p. 16]

in boartlike menear in boadskip bringe, in oertsjûging forkundigje. Hokker boadskip? Dat wy ús dea frette? Dat wy yn in moarddiedige wrâld libje? Dat wy inkeld oan ús sels tinke? Dat wy de blynkapen foar hawwe? Wy wisten it al. En as wy it noch net wisten, of it jitris hearre woene, dan sille wy grif net oertsjûge wurde troch teksten lyk as dizze fan De Vos:

ryp

oerryp

forrotte

jo binne

hwat letter

hwat better

jo binne
as jo wolle

binne jo

RYP!

OERRYP!

FORROTTE!

Yn Delden hat De Vos op in dichtersjoun ris in lange tekst grôtfol selsbiskuldigingen foarlêzen. It gyng ûnder mear oer Biafra en Vietnam. Hy sei dêryn earne: ‘en wat doe ik? ik koop mooie pakken’. Nei ôfrin sei in kunde oan my: ‘Het overtuigde mij niet. Ik dacht maar steeds, man, je hebt helemaal geen mooi pak aan’. Nou bin ik net sa nochteren as dy kunde, mar de teksten fan De Vos oertsjûgje my ek net. Gewoan omdat er syn boadskip net op in persoanlike menear ûnder wurden bringe kin, hy kreammet de iene algemienheit nei de oare út. En hwer 't De Vos alris boartsje wol, dêr is syn tekst sa skier as in reinloft:

‘myn famke: alles komt/moai út oan dy/dou soest/likegoed/alles/út/dwaen/kinne/better noch: /doch/alles/út.’

Dizze/tekst/is/út it/twadde/boekje ‘ynfiltraesje, lyk/as/de spreuk/dy't/nou/folget. As ik dy boppe myn bêd hingjen seach, soe ik fuortendaliks forfarre. ‘Ik ben/geboren/om te leven/niet om/gauw/weer/dood te gaan’.

De teksten fan De Vos oertsjûgje my inkeld hjirfan: hy kin noch net boartsje of in boadskip bringe.

Bylsma hat wol in eigen toan en kin ek wol boartlik wêze. Mar it liket oft er by in soad fan syn teksten tocht hat: och, dizze kin der ek noch wol by, of: hoe skriuw ik ús boekje fol? In wurkstik as dit, út ‘boartlik boartskipje’, fyn ik foar him fier ûnder de mjitte:

It ûngemak fan Rink van der Velde is: yn syn romans is er journalist, en yn syn krante-rubryk skriuwt er fiktyf proaza.

[p. 17]

 

ûnbiwenber

 

al ús buorlju

 

binne al paparassen

 

wurden

 

wy dounsje

 

in slo-fokstrot

 

se hawwe ús

 

foar gek

 

forklearre

Soms slagget it him better, bygelyks yn ‘de oude man’ út ‘ynfiltraesje’:

hij moet zijn leven bewijzen
met elke dag een liter jenever
van de aksijns bouwt men
bejaardenflats

Mei sokke teksten hie Bylsma in soad súkses op de niisneamde dichtersjoun. Foar lju dy't se foar it earst hearden, wiene se grappich en foarmen se in moai kontrast mei de dregere gedichten dy't foar en nei him sein waerden. Mar as men se letter nochris sels lêst, sûnder publyk en ek sûnder kontrastwurking, bliuwt der net sa folle fan oer. Net iens in smaek op 'e tonge.

Foarfallen en bylden út de bernewrâld brochten Bylsma al earder ta it skriuwen fan syn bêste fersen, sjoch syn dichtbondel ‘de tv op it jiskelân’ der op nei. Foarbylden binne hjir (út ‘hipokrisie’): ‘wille’ (side 6) en ‘de spylman’ (side 13). Hwat der dan fierders noch yn de boekjes oan opsommings stiet (‘Fryslân sjongt’, ‘nij kollekteplan’, ensf.) is net grappich, omdat Bylsma perfoarst grappich wêze wol.

Hwat lay-out oanbilanget sjocht ‘ynfiltraesje’ der it aerdichst út. In forskaet fan moaije skriuwletters en goeije tekeningen. Mar it liket wol oft ek Murk van Stralen tocht hat: hoe krij ik in boekje fol? Hwant yn ‘hipokrisie’ stiet âlder en kwalitatyf minder wurk út 1963. Yn it earste boekje telde ik 21 teksten en 21 yllustraesjes, yn it lêste resp. 8 en 7. Hwerom hat Kreamune sa'n unfolslein flodderich bern as ‘hipokrisie’ op 'e wrâld brocht? Wie it in ‘moetje’? Sadré't boartlik kreatyf dwaende wêzen in ‘moetje’ (in must) is, fyn ik der neat mear oan. It liket my ta dat de Kreamune-groep to minmachtich is om regelmjittich mei in forskaet fan goed wurk foar it ljocht to kommen. En de leden sille ek net binaud wêze moatte foar wurk dêr't de bealch hwat mear op moat. It hoecht net altiten allegearre sa licht, boartlik en maklik to wêzen. Ik ha my fortelle litten dat de measte kommunes op it itensiden en it húskehimmeljen stikken rinne...