Trotwaer. Jaargang 2

[p. 81]

Gerben Abma / Fryske kultuer steatskultuer

Yn de maitiid fan it jier ús Heare 1970 hat de BBK-gewest noard in gearkomste bilein yn de Prinsetún oer it kultuerbilied yn Fryslân. Op dy gearkomste binne wurden oer saken en persoanen yn Fryslân sein dêr't jin de earen fan pimperen. It gefal woe dat in oanwêzige funksionaris yn dit gefal net, lyk as oars, de saken tichtpraette en delbêdde mar krekt oalje op it fjûr goaide. De man sille letter de earen wol bikôge wêze mar dat docht hjir net ta de saek. De wurden wiene sein en bleaune lizzen.

1 Juny fan dit, itselde jier, hawwe kunstners út f'ral de byldzjende hoeke de saek nochris ‘dunnetjes overgedaan’ en op't heden is der in biweging oan de gong dy't d.v. de earste moannen nét bidarret en dy't d.v. foar jierren in frijer wrâld skept en de doarren iepengoait.

It muoit mý tige en in âlderein sil der tinklik great op gean, mar dizze aksje is nét útgien fan in Fryske rounte. It Fryske kulturele libben stiet stiif fan freonepolityk en is sa ticht as in pot. It biroerde is dat yn Fryslân altyd ien rounte hwat to sizzen hat en mar ien rounte hwat bidije kin. Rountsjes binne der altyd en rounom - hwer ek op de wrâld - mar yn Fryslân is der mar ién rounte. As it treft dat sa'n rounte ek suver it ivige libben hat, kin men der krekt in minskelibben tsjinoan hingje, mar trochbrekke slagget nea. Dêrfoar is de skael fan libjen hjir to lyts, binne de tsjinstanners to minmachtich en binne der fan dy tsjinstanners tofolle dy't mei- en neiprate, har lykskeakelje en fan kar foroarje. It docht gjin nij dat de lêsten - tafallich? - hearre ta de sterkst Frysk-ynstelden (Frysksinnich wolle se net hearre), de tsjinstanners fan twatalichheit en ta de minst ynteressearden, dy't it minst op de hichte binne fan hwat der op kultureel gebiet op gods boaijem bart. Dit fansels op dr. H. Tj. Piebenga nei; dy hat syn eigen stoarje.

It docht ek gjin nij dat dizze aksje fan iepenens, biweging, bûten de Fryske kultuerwrâld omgien is, ja eigentlik der krekt tsjin rjochte is.

De tael yn it formidden fan de aksje is meastentiids it Nederlânsk, mar lykwols mei jilde dat tinklik de twa kultueren yn Fryslân har jit noait sa skoander troffen. It nije formidden is nammentlik funksioneel twatalich. Twatalichheit is gjin rykdom, is in handikap; altyd driget dat by twa kultueren it gehiel forlammet en ta neat komt. Hast per definysje. It bisoarget de boarger yn elk gefal it kâlde, klamme, sterile klimaet fan in stêd as Ljouwert dêr't sa slim hwat op poaten komt om't de twa groepen frjemd foar elkoar bliuwe. En lyk as sein, de foarstap ta dizze aksje fan iepenens en biweging mei in biwuste twatalichheit is fan it itige Fryske kultuerrountsje, dat foar in jiermannich noch foar master opsloech en wakker wrotten bliuwt - ik tink hjirby net yn it lêste plak oan myn freon Freark Dam dy't lyk as bikend oan wrotten en freonen syn faem en baen to tankjen hat - nét kommen. Dat hâldt it op puollen mei in moai poarsje modderflaeijen, mar wol alhiel yn it Frysk.

Hwat is der nammers to rêdden en hwer is it om bigien?

Byldzjende kunstners komme ta de, miskien ryklik lette, ûntdekking dat se in gebou misse foar eksposysjes fan eigen en oarmans wurk, dat se in kontaktsintrum net ha en dat in ynformaesjesintrum folslein ûntbrekt. Se komme ek ta de ûntdekking dat it kultuerbilied yn hannen leit fan de Fryske Kultuerrie, in troch de provinsje subsidiearre en bitelle stifting en dêrmei in ticht en ûntrochsichtlik gefal.

[p. 82]

Bistjûrsleden fan sa'n stifting wurde foardroegen troch it sittende bistjûr dat himsels yn eigen geast en fleis opfult en opstoppet.

De iennigen dy't in wurd oer sa'n bistjûr en syn bilied sizze kinne, binne winliken de Steatenleden. Mar hwat wol je. Dy hawwe oare dingen as in bilied en de útfiering fan in bilied oan de kop, dy hawwe har eigen wurk en húshâlding, har funksjes en kommisjes. Ja wis, de kultuerminnenden fan de Fryske Steaten sitte al yn it bistjûr fan de F.K. of hawwe derynsitten of steane op de nominaesje om deryn. Man, man, dy mesine draeit sa glêd as it kin. Kontroleurs en kontrolearden yn ien en deselde persoan. Kin it moaijer. It giet wol tsjin de grounprinsipes fan de demokratsy yn mar wy binne allegear sa fan goede wille en bidoele it sa goed dat wy witte net better as it heart sa.

Mar dy bistjûrders mei har hopen oare bistjûren kinne ek net alles. Dat dy delegear: nei it apparaet. Yn dit gefal Frou Faber. En dy kin ál alles. It makke de saek marttryster hwant dêr roun in hoop op fêst en as yn in fûke dea.

Fansels witte de lju fan ien juny wol dat it hart fan it probleem net by ien fromminske leit. En fansels wisten de lju fan ien juny allang dat in knoarre saken yn dit gebiet sa forrekte skeef sitte. Allegear hawwe so omroun mei it frustrearjende gefoel fan wearze en wanhoop dat mei de klompen oan to fielen mistastannen troch in hearskjende laech strak en stiif yn stân holden wurde.

It resultaet is yn elk gefal dat fan de Fryske Kultuerried net ien kreatyf minske yn it bistjûr sit en dat dit bistjûr oppropt sit mei mear as minder oansjenliken dy't mei problemen en sitten heinderbalje nei bileaven. Hwerfan ik, op in inkeling nei, de yntegerens folslein oannim.

It wûnder fan de earste juny is dat nou ynienen sawntich minsken by elkoar komme, it iens binne oer dát is mis is, hwát der mis is, dat it oars moat en hoe. Se kloaije net mear allinnich om en prakkeseare, mar moetsje elkoar en meitsje mienskiplik front tsjin hwat hei har earlike oertsjûging oan de woartel bidoarn is.

As earste punt oangeande de F.K. waerden se it iens - der binne mear punten oan de oarder lyk as it doel dat de gemeente Ljouwert hat mei Sealen Skaef en de oprjochting fan de Ljouwerter Kultuerrie - dat it bistjûr oars keazen wurden moat. Dit is net doel op himsels mar dêrmei komme automatysk oare en oarsoartige lju yn it bistjûr. It bistjûr fan de F.K. moat foar in part - de helt plus ien en letter mooglik hielendal - kandidaet steld wurde troch wurkgroepen, d.w.s. groepen fan aktivelingen yn de kréative sektor. Men soe dit m.m. forlykje kinne mei de wurkforbannen by de Fryske Akademy. Hwant dat hat by ûnderskreaune meispile: doe't by de F.A. writen dien waerd dêr de bistjûrsopbou to foroarjen, wie it sittende bistjûr royael ré yn de foarstellen mei to gean en in mannich foroaringen ditoangeande (sels) foar to stellen, Foarstellen dy't der net om lige. En it mei ek sein dat it Frysk Genoatskip - twatalich en fan namme âld en ‘hearich’ - foargien wie.

De wurkgroepen moatte sa iepen mooglik holden wurde en elk mei der by. Mar dy elk moat dan wol op ien of oare wize warber wêze en mei, as er ôffurdige wurdt foar syn wurkgroep nei it bistjûr fan de F.K., net fêstrustkje en jierren foar lou sitten bliuwe. Warberens is wichtiger as kunde, moaije jaknikkende praetsjes, leeftyd, titel, pretinsje. De Kultuerrie, sa ien kear opboud, moat dan net in wale wêze foar in

[p. 83]

provinsiael bistjûr dat adfizen freget yn it geheim of geheime adfizen, mar moat mei de tiid in eigen budzjet ha en selsstannich stypje en stimulearje. En de saken geane yn it iepenbier en it iene gat fan geheim wurdt net mei it oare (for)stoppe. Nou jowt de provinsje jild en de steaten freegje nergens nei en oaren kinne har de bek hâlde. Saken fan de kunst geane kunsteners en publyk oan; dêr moatte bilanghawwenden oer prate en kedize. Steatenleden hawwe fansels faek war dien jild foar Fryske kultuer los to krijen - wy moatte yn Fryslân ek altyd sa fordomde fier wei komme - mar Steatenleden, politisi nammers noait, ha har oait as bilanghawwenden tersake kennen leard. De útfiering en it bisteegjen fan de sinten lieten so graech yn it tsjuster. Om't wy yn Fryslân altyd mei ien rountsje sitte, is oerheitspolityk hjir yn wêzen in freonepolityk en Fryske kultuer wurdt in saek fan freon to wêzen mei de oerheit en dy nei de eagen-sjenderij. Om konkreet to wurden: de potsjepolityk. It is wol better as neat mar it is net iepen kontrolearber. Steatskultuer is foar in Kristen-Fries in wel to smiten ding.

It seit himsels dat yn in nije Kultuerrie dy't mei wurkgroepen fan bilanghawwenden wurket en arbeidet, it Skriuwersboun foar de Fryske skriuwers net in fortsjintwurdigjend orgaen wêze kin. Dit klubke fan âlde hearen en dêrút wei ûntstien, sitte ek doomnys, dokters, notarissen yn en hat allinnich mar in sosiëteitsfunksje. It saseine demokratyske Fryslân hat nei de oarloch slim oan status dien en wie ré de ‘hearen’ nei de eagen to sjen sa't tinklik net earder yn de heitelânske histoarje it gefal wie. O tempora. (Of it moat wêze dat de Fryske rounens en frijmoedigens ek in fabel is).

Mooglik kin út it (soms slûgjende) formidden fan Trotwaer wei in nije impuls útgean ta in skriuwersboun dat foar bilangen en bilanghawwenden stiet, dat iepen en eigenmachtich kunstpolityk bidriuwt, foar alle rounten en soarten opkomt, selsstannich mei de oerheit ûnderhannelet en dat yn it lêste plak sosiëteitsfunksjes forfult. It hoecht der net sûnder, mar mei in sosiëteit allinnich krije wy de rapen net gear.