Trotwaer. Jaargang 1

[p. 17]

R.R. van der Leest / Ynskede

Reinder Rienk van der Leest
berne 1933 to Drachten
nou ûnderwizer en grafysk ûntwerper to Ynskedé
âld-redakteur Operaesje Fers
redakteur fan Trotwaer
publisearre yn De Tsjerne en A-Wyt
joech twa folders mei fersen út: ‘flardeguod’ en ‘patates mei mayonaise’ (1967)
Fryske en Nederlânske gedichten yn: Broadtsje Healom/Broodje Halfom (1968)
proaza en poëzij yn Boartersbûkje 1909-en-sextich (1969)
roman: Komme Dy Kepers? (1969)
wurke mei oan: Een hartslag voor dovemansoren (Nederlânske fersen, 1969)

Lytse griene rite

Hy siet op de efterste bank neist Eise Willems. Se makken ekstra sifersommen; oer in wike soene se miskien tuskentiids forhege wurde nei de seisde klas. De pinhâlder hie switgoatsjes yn syn tomme en wiisfinger drukt, it koper wie fochtich en goar. Hy fage de hân oan syn broek ôf en seach op Eise syn skrift. Dy wie trije sturtdielings fierder. Hy bûgde him wer oer syn wurk en rekkene forheftich op in foarmsom om.

Se wie der al yn sûnder dat er de doar heard hie. In kleurflits skeat him foarby. In giele rok dy't efkes syn skrift oanroerde. In frjemde swietrook bleau om him hingjen. Hy doarst suver net to sykheljen. Hy seach op. It famke stie al foar de klas en joech master in opteard papierke.

[p. 18]

[p. 19]

- Ik moat op antwurd wachtsje, sei se heas.

Wylst master it papierke iepentearde en lies, stie se dêr mei in hast brutale glimk om de lippen. Har fel wie bruner as dat fan de oare famkes. Se hie in ljochte gael yn it hier, in mael op it wang, blaugriene eagen. Har wite bloeske stie in bytsje bol. Hy fielde it oanrypjen fan dy boarstjes yn syn longen. Hy krige it krap, swit bruts him oan alle kanten út. Foar syn eagen dounsen wite en giele stippen en fan fierwei hearde er master syn stim: - Siz mar dat it goed is.

Wer kaem se by him lâns. Se seach syn kant út. De stippen raenden gear, in triljend bloeske, in dinige rok. De frjemde swietrook waerd sterker. De doar sloech ticht en elkenien gyng fierder mei syn wurk. Elkenien, bihalven hy.

Hy bisocht himsels oan de foarmsom to hâlden, mar hoe't er him der ek foar sette, syn gedachten draeiden hieltiten om it brune famke mei de frijmoedige eachopslach. Se wie rounom oanwêzich. Yn de sifers op syn kladpapier, yn de rútsjes fan syn rekkenskrift, yn de punt fan syn kroantsjepin. Hy bisocht har to forjitten, mar it slagge him net.

In switkobbe gliere oer syn noas en foel op it skrift. De inket blette mei fine triedtsjes yn it swit oer, forblikte en waerd in plak. Hy fage der mei de mouwe oerhinne. It plak waerd in feech. Krampeftich siet er yn syn bank, hy wie mislik.

Ynienen stuts Eise de finger op.

- Master, it stjonkt hjir.

Allegearre seagen op fan har wurk.

- Hat ien fan jim hwat oan de skuon?, frege master.

- Ik net, ik net, klonk it rounom.

Master kaem efter syn lessener wei. - Bist der wol wis fan, Eise?

- Ja, master, it stjonkt hjir, sei Eise, as hie er der nocht oan it wer to sizzen.

In pear oare bern knikten. - Ja, master, ik rûk it ek.

Master bleau stean, net fier fan him ôf. - Hwa hat it dien?

Stilte.

- Jim witte wol dat jim sûnder to freegjen nei de wc meije. Hwa hat it dien?

Stilte.

- Dou, Evert?

- Né, master.

- Rypke?

[p. 20]

- Né, master, né.

- Sander?

Hy slokte en seach nei de feech op syn skrift.

- Hastou it dien, Sander?

- Ja, master.

- Gean mar even op 'e gong stean.

As fordôve kaem er oerein en gyng de klas út. De doar sloech efter him ticht.

- Oan jim wurk, hearde er master sizzen.

Doe waerd it stil, in sûzelige stilte.

Yn de gong wie it koel en noflik. Efter elke doar sieten se nou to wurkjen. Hy hoegde net mei to dwaen. Hy wie der bliid om, wurkje koe er op dit stuit dochs net. It draeide oars net mear sa yn syn mage, syn mislikens saksearre hwat. Hy seach it hear ris oer.

Oan de kapstokken hingen lange rigen jassen en mantels. Learzens en in pear klompen stiene der ûnder. Ynienen kaem him hwat yn 't sin.

Hy gyng nei de kapstôk fan de seisde, hold de noas tichteby de klean en snúfde. Hy werkende de frjemde swietrook. Al gau hie er de mantel dy't sa hearlik rûkte foun. In griene mantel fan nopkesguod. Har mantel. De bûsen stienen in bytsje iepen. Hy die der in taest yn. Leech. Hy knypte yn de fuorring en krige it wer waerm. Hy fielde suver har lea tusken syn fingers.

Neist har mantel wie in heak frij. Hy krige syn eigen jas en hinge dy der oan. Hy knope syn mouwe oan harres fêst, snúfde noch ien kear de swietrook op en gyng neist de doar fan syn eigen klas stean.

Doe't om fjouwer ûre it lûd fan de bel troch de gong spatte, waerd er daliks fan master der yn roppen. De oare bern gyngen rige nei rige de klas út. Guon seagen him gnyskjend oan. Master liet him in skoft sitte, rêdde de boekjes op en skreau in stikmannich jiertallen op de efterkant fan it boerd. Doe draeide er in sjekje, stuts in steapel skriften yn syn tas en kaem op Sander ta.

- Altyd daliks de wierheit sizze, hen, jonge?

- Ja, master.

- Fuort nei hûs ta.

Net iens strafwurk. Sander wie al by de doar. - Dei, master.

- Dei, Sander.

Op de gong hinge allinne syn jas, de mouwe sieten de tearen fan de knoop noch yn. Hy wie sa yn 'e beane dat er by it bûtendoar gean fuotfage.

[p. 21]

Hy brocht syn tas nei hûs ta en gyng mei in stik koeke yn 'e hân nei it Saeilân. Foar de garaezje fan Eerligh wie har plakje. Syn maten fuotballen al omraek en seagen him net iens. Se brûkten in âld tennisbal, sa ôftrape dat der siet gjin stikje stof mear op. Swart rubber wie oerbleaun. Mar in oarenien hiene se net.

- Kin 'k meidwaen?, frege er oan Jappy dy't op goal stie.

Jappy flybke yn de hannen, hipte wiidskonkich tusken twa stoeprannen hinne en wer, wylst er de bal net út de eagen liet. Sûnder Sander oan to sjen, sei er: - Moast even wachtsje. As Hâns komt.

Sander sette him tsjin in beam del en seach nei it spul. Bart stoude krekt mei de bal fuort. Hy wie suver al by de Mercuriusfontein foardat er Douwe omspile hie. It duorre in hiel skoft ear't er werom kaem. Douwe siet him op 'e hakken nei.

- Ut 'e wei, ik moat pisje, warskôge Jappy.

Sander skeat oerein en Jappy soe syn miel tsjin de beam dwaen. Mar amper wie er bigoun, dêr skopte Bart fan fierren op syn goal. Mei de rûp út de broek stounde Jappy werom en kearde de bal noch krekt. - Fordomme, je kinne net iens fatsoenlik pisje, flokte er binnenmûls.

Hy smiet de bal nei Douwe ta en frommele it ding wer yn syn gulp. Fan foaren wie er dweiltrochwiet.

In skoftsje letter kaem Hâns en Sander koe dus meidwaen. Mar hy hie syn dei net. De earste de bêste foarset skeat er finael neist en de bal rôlle ûnder in grientekarre mei in houn. It bist die rinnendewei in flugge byt en klamme de bal tusken de tosken. De grienteboer seach neat, hy skoude troch.

- Bitelje, sei Bart, daliks. It wie syn bal.

- Baes, hea, baes!, skreaude Sander.

- Baes, wachtsje, hea, baes, wachtsje!, holpen de jonges mei. Mar de grienteboer skoude troch.

Sander efter him oan.

- Baes, de houn hat ús bal!

Hy wie nou neist de grienteboer, Dy knikte en glimke him freonlik ta sûnder stil to stean.

- De houn hat ús bal!, skreaude Sander boppe it ratteljen fan de tsjillen út.

- Soa, sei de grienteboer sûnder in spier to forlûken.

- Ja mar, baes, oars kinne wy net fuotbalje.

- Ik kin der neat oan dwaen. De grienteboer mindere syn faesje net.

- Baes, toe, baes.

[p. 22]

- Hwat er yn de bek hat, hâldt er fêst.

- Och, baes.

De grienteboer suchte. - Helje de bal joun mar op. En nim in bonke mei. Ik wenje op de Woartelhaven.

- Mar, baes.

- Joun kinst him krije. Dy houn lit neat los. Allinne as er in bonke krijt.

De grienteboer gyng efteroer rinnen om syn karre hwat ôf to remmen en swaeide de Wurdumerdyk op. Mismoedich sette Sander op syn maten ta.

- Bitelje, sei Bart.

- Forhip dou mei dyn biteljen. Joun kin ik him ophelje.

Se soene al op hûs ta, doe't Lomme sei: - Kom mei, ik wyt hwat. In geheim, jong! Mei har alven folgen se him nei it Ald Boarger Weeshús. De Dútsers hiene it in jier forlyn yn 'e brân stutsen. Op it oerskot fan de muorren siet stikeltried en de finstergatten wiene ticht mitsele.

Lomme wiisde har de geheime tagong dy't er foun hie. In izeren lûk yn de stoepe. It wie op de iene hoeke hwat forbûge. Se stutsen der in peal ûnder en triuwden it omheech. Se kamen yn in kelder dêr't in heale meter wetter yn stie. Stieneilantsjes stutsen der boppe út. Se makken fan planken in barte en birikten sa it trepsgat. Dêr moasten se oer in bult keizel klauwe. Ringsom leine brokken beton, forwrongen steaven en swartbrânde kranten. In pear stikken binnemuorre stiene noch oerein. Yn it midden wie in stiennen kast mei in rustige izeren doar dy't in eintsje iepen stie. Der siet neat yn. Yn in hoeke foenen se in almachtige oranje houten W mei fittings en triedden. Oerbleaun fan de bifrijingsfeesten. Se strúnden tusken it pún en praten ôf har geheim oan nimmen to forklappen.

Doe't se troch it lûk wer nei bûten ta krûpten, stie in plysje mei it boekje yn de hân har op to wachtsjen. Bar om moasten se namme en adres sizze. Bar om seine se in forkearde namme en in forkeard adres.

Sander sei dat er Raemstrjitte 96 wenne. Hy wist net Raemstrjitte 96 bistie net. De plysje wist it ek net.

Dy jouns krigen se sop. Doe't it iten dien wie, pakte mem de murchbonke yn in krante. Sander sette ôf nei de Woartelhaven. Hy

[p. 23]

hie de winkel al gau foun en skelde oan.

Hoasfuotlings, mei de galgen del en de broeksbân los, kaem de grienteboer tusken de bakjes troch. Hy skoude de knip fan de doar.

- Soa, wiest dêr al?

- Hjir is de bonke, baes.

- Moai sa. Hy hat ek al ien fan my hawn.

De grienteboer roun de winkel in eintsje yn en krige hwat fan in richel.

- Der is net folle fan oerbleaun, sei er.

Hy die syn hân iepen, der leine trije skyltsjes swarte rubber yn. De triennen sprongen Sander yn de eagen.

- Mar, baes.

- Neat oan to dwaen, jong. Hwat dy houn beet hat, hat er beet.

- Nou kinne wy net mear fuotbalje.

- Neat oan to dwaen. Wolst in lekkere par ha?

Sander biet op syn lippen, skodde van né en draeide him om. De grienteboer skoude de knip wer op de doar. Sander drafke nei it Saeilân ta en soalde ûnderweis de murchbonke yn de grêft. Mei in skok bleau er stean. Dêr wie it famke dat him fan 'e middei oanlake hie. Yn in wyt rokje en in koart blau manteltsje. Se soe krekt op har fyts stappe. In tennisracket en in kuorke stutsen ûnder de selsbiners fan har pakjedrager út.

Sander slokte en skeat op har ta. - Mei 'k mei?

Forheard seach se op. Har eagen waerden great. - Hwerhinne?

It swit bruts him út, syn holle roun leech. - In eintsje mei dy oprinne, brocht er út.

- Hwerom?

Syn sliepen prykten, hy waerd dwyl. - Samar, stammere er.

Se sei neat, mar bleau him oansjen.

- Ast it goed fynst, sei Sander amper forsteanber.

Se luts oan de skouders. - My bêst.

- Sil ik dy efterop nimme?, frege er hwat moediger.

- Lit ús mar rinne.

Se rounen fierder, sy op de stoepe, Sander op de dyk, de fyts tusken har yn.

- Bist al lang op ús skoalle?

- Né, andere se, noch mar in wike.

Hy seach in pear wite gymnastykskuon en twa nije tennisballen yn har kuorke lizzen. Hy krige der ien út, de bal fielde lekker pluzich yn syn hân.

[p. 24]

- Fijn, sei er, fijn om to sjotten.

- Fuotbaljen is in rotsport. Allegearre rûge jonges út efterôfbuerten. Tennis, hockey, dat is folle moaijer.

Ik ha it noch noait dien.

- Dan moatst it leare.

- Heu, Sander!

Hy skrille op. Jappy kaem him tomjitte. Hy hie in âlde learen oppomper ûnder de earm. Greatsk liet er de bal sjen. - In echtenien, jong! Fan myn broer. Giest mei?

- Né.

- Hwerom net?

- Gjin sin.

- Dan net.

Jappy seach him forachtsum oan en sette falsk fluitsjend ôf.

Sander suchte. Hy slokte wer en frege: - Mei ik dyn fyts ride?

- Graech, sei se, mar ik spring net efterop, hear!

Hy krige har fyts by it stjûr en it seal. Sy roun neist him mei de hannen op 'e rêch en seach nei har fuotten. Har swietrook wie trochkringend. Hy knypte yn it seal. Dêr hie se op sitten. Hy krige in hol gefoel yn it liif, mislikens krûpte starich omheech.

It waerd noch slimmer doe't er nei har bleate fuotten yn de iepen sandalen seach. Fan de sinne forbaernde fuotten mei lange smelle teannen. Under de riemkes wie it fel in bytsje ljochter.

Se stie stil. - Net fierder. Oars kom ik to let foar it tennisjen.

Se naem de fyts fan him oer.

Sander fette moed. - Wolstou mei my?, brocht er út.

Se forluts gjin spier. - Hwa seit dat?

Hy sakke hast troch de knibbels. - De jonges, hakkele er.

- Hokker jonges?

It dounse foar syn eagen. - De jonges fan de seisde, liigde er.

Se glimke. - Ik ha al forkearing.

- O.

- Nou, goeije dan.

- Goeije.

Hy seach net mear om. Hy roun de Foarstreek del. Syn liif fielde as it barste soe. Hy bigoun to draven. Earst op de Nijstêd stapte er wer gewoan. Hy rûkte oan de hân dy't har seal fêstholden hie.

[p. 25]

Op it Saeilân fuotballen syn maten al omraek mei de learen oppomper. Se seagen him net iens.

- Mei 'k meidwaen?, frege er oan Jappy dy't op goal stie.

Dy die krekt oft er neat hearde. Hy hipte mar hinne en wer en liet de bal net út de eagen.

- Mei 'k meidwaen?, frege Sander wer.

Jappy andere net. Der kaem in maklik baltsje op him ta. Hy liet him op 'e side falle en rôlle him as in kat om de oppomper.

- Showkeeper!, skold Hâns.

Jappy kaem oerein. Foardat er de bal út syn hannen skeat, skreaude er mei syn bliken lûd:

- Kin Sander meidwaen?

- Moat er mar earder komme, rôp Wytse.

- Hy hat in mokkel!, skreaude Jappy.

- Hwa?, fregen twa, trije jonges tagelyk.

- Dy nije út de seisde.

- Dat is in geilenien, stelde Douwe fêst.

- Hoe wytstou dat?

- Kinst wol sjen.

- Kom, jonges, fuotbalje, trúnde Lomme oan.

- Lit Sander mar nei syn mokkel gean.

- Hy kin wol by ús, rôp Evert. - Rypke moat thúskomme en wy ha al ien man minder.

Sander fuotballe sa't er noch noait dien hie. Hy roun op elke bal, wie foar en efter tagelyk en joech syn maten de moaiste foarsetten. De klean plakten oan syn hûd, hy krige in feninige traep tsjin syn skynbonke, mar hy fielde it net. Hy senterde, kopte en skeat mar troch.

Ynienen staette Douwe de earmtakke yn syn side. - Moatst dêr ris sjen.

Foar de H.B.S. lâns fytste it famke mei Eise Willems. Hy hie ek tennisklean oan, it racket siet op syn pakjedrager. Hy hold har hân op it stjûr fêst. Se seagen him allebeide laitsjend oan.

Sander sette de hanne yn de side en stoarre har nei. Der kaem even in waes foar syn eagen. In triljend bloeske, in dinige rok. Doe bigounen syn eagen to prykjen, mar dat kaem fan it swit.

Hy draeide him om, krige de bal taspile en makke in goal.