Trotwaer. Jaargang 1

[p. 114]

Tjitte Piebenga /
Flauwe kul en gjin ein

Hast altiten bin ik sa'n naïveling dy't hopet, dat nei eltse révolúsje de dingen allegearre oars en better wurde sille. Hast altiten wurd ik foar de kroade riden en eltse kear wurd ik minder nayf en hwat sinysker. Afijn, dat is dan ien fan de nofliker bykomstichheden. Mar it is sa stadichjesoan àl sa, dat se om my alle foar-de-forkiezing-sprekkers stelle kinne, hwant nei de útslach lizze de saken der ornaris gâns oars hinne.

Krekt allyk gie it my ôf mei de ‘tsjerne/trotwaer’-affaire. Doe't trinus riemersma him út de ‘tsjerne’-redaksje werom loek en der in gearkomste útskreaun waerd, like my alles ynienen klearder ta. Nei't de slach woun waerd soe it heve. Mar blikstienders, dat kaem al oars út.

Yn it alderlêste nûmer fan ‘de tsjerne’ (nûmer 11/12, desimber 1968) die al bliken, dat it wider gappe as it biet: eltse rédakteur knoffele foar himsels in program ynelkoar. Nou wie dat fansels it slimste net, mar elts foar oar liet syn program wòl, as likefolle biwiisstikken fan rédaksionéle koartsichtigens, ôfprintsje ek noch.

Mei bauke de jong iepene dy oare mei deselde fan de rige, mei as wichtichste rigels:

‘Dêr siet ik foar in wyt stik papier en der woe neat komme. Hieltyd slûger foel ik yn sliep. (........). Bauke de Jong is biolooch, tocht ik noch. De kontoeren fan it wite papier waerden dúdliker. In wyt fel papier is it moaiste fers. Stadich bigoun ik to skriuwen’. (blds. 405).

Dat bauke de jong biolooch is, wist ik allang, mar dat steven de jong yn it konstruktive syn krût al forsketten hie yn dy wiidweidige ynstjûrde stikken yn de ‘leeuwarder courant’ wist ik nèt. Mar dit program smyt fansels wol in ryklik skril ljocht op steven de jong, dat is wier.

Leo popma makke it noch efkes bûnter:

‘Elk wurd is tofolle, leave abonnee. Dit is it lêste nûmer fan “De Tsjerne”. Fansels hie hjir in weardich stikje stean moatten. To'n ôfskie. Mar alles is langer allinne oalje op it fjûr. Lit ús mar swije. Oer “Trotwaer”, it nije tydskrift, sil de útjower jo oer in pear dagen wol birjochtsje. Forwachtsje bileaven net tofolle, hear. By “De Tsjerne” hellet men it daelk net. (.........). Nou, daach, ik gean nou mar, oars wurdt it gûlen. Daach. En tinke jimme nochris oan dy “Tsjerne”?’ (blds. 406).

[p. 115]

Yn sabeare en mislearre irony jowt dizze skribint hjir nota bene lucht oan in stikje langst nei dy ‘tsjerne’, dêr't men finael fan efteroer slacht en dêr't men jin om ôffreget, hwat popma dan noch yn de redaksje fan ‘trotwaer’ docht.

Dan sil de bûter jild jilde, it is trinus riemersma syn bar:

‘(........). “Swijen is goud”, is al to faek in forlechje foar gemaksucht en it jin op'e flakte hâlden, dy't it klimaet hjir sa kil en binearjend meitsje kinne. Hwant ûnder de mantel der leafde en it klaed fan'e wysheit dêr broeit de wrok en stjonkt de rankune. Lit ús ús net sa great hâlde en sa souverein de skouders ophelje oer hwat “se” wer biëamelje: dy lytse slakken en oasten sitte ús fordealde dwars. Lit ús dy mei sâlt en bile to liif gean. Lit ús de jiskamers omskoppe en 't rioel iepenbrekke, inoar formoanjend yn freonlikheit (sa't de Skrift seit) of yn lilkens (sa't ik siz)’. (blds. 406).

In knap stikje wurk, dat program fan trinus riemersma, maar hoe het pijpje drop verder gaat, lezen we in de volgende automaat.

Geart van der zwaag makke der hielendal gjin probleem fan, hy bitroude op syn pinne, dy't oant nou ta gâns foar him opknapt hat: ‘(.........). trotwaer - in famke mei in paraplu’. (blds. 407).

It iennichste program, dat èn programmatysk èn earlik wie:

‘it fiifde tsjil’. (blds. 405),

wie fan bauke de jong. Hjir hat men hâldfêst, in útgongspunt. Fierders yn dy hiele allerlêste ‘tsjerne’ gjin konkreet lûd, gjin wierlik program, en dat op in stuit, dat de skriuwerij by uzes raesde om in koertsforoaring.

* * *

It is om to grinen, mar myn goede minsken, it is sa wier as it mar wier wêze kin. It hiele ‘asyl/tsjerne/quatrebras’-probleem draeide yn wêzen ommers om ynhâldlik-moralistyske fraechstikken, en krekt op in eagenblik, dat in nije redaksje ‘de tsjerne’ foroaret yn ‘trotwaer’ lit dyselde redaksje it ôfwitte, Hwat hie logysker west, as nou de kat mar op it spek to binen, en foar ien kear en altiten út to meitsjen, dat deagewoan boargermansfatsoen net yn'e skriuwerij thús heart. It wie nou ommers de tiid om fêst to stellen, dat in werklik programmatysk tydskrift prinsipieel hwat oars is as ‘de tsjerne’, en dat de tiid fan de bleate skriuwerij foarby is, dat de

[p. 116]

skriuwerij hwat to metsjen hat mei de tiid dêr't wy yn libje, dat skriuwerij tsjin Literatuer is, en dat polityk der ek hwat mei to krijen hat, dat opkommen wurde moat tsjin de trits by ús noch altiten oerskatte mar ûnbilangrike skriuwers, dy't publisearje by de graesje fan it frysk, dat skriuwerij gjin spultsje is fan moai waer en lange dagen, dat de establishment korreksje nedich hat, dat it seak is, yn'e skriuwerij deagewoan lestich to wêzen, en dat de skriuwerij it fiifde tsjil wêze moat.

Mar neat fan dit allegearre, ynsté dêr fan in stikje flauwe kul sûnder ein, dat by alle problematyk lâns riddenearret, en ynmoedich bisiket, ‘de tsjerne’ sa lang mooglik yn stân to hâlden. En dat, wylst it folderke, dat de nije útjowerij del stjûrde, dochs wol efkes dúdliker wie:

‘De nije redaksje wie fan bitinken dat in namme as “De Tsjerne” net mear passend is foar in blêd dat programmatysk wêze sil: mear krityk, mear polemyk en mear polityk. In blêd dat net allinne signalearret, mar ek ynspirearret, aktyvearret en miskien hwat provosearret. (.........). In “nij” blêd dus, mar ek “âld” as fornije Tsjerne; “âld” mei in tal fan yn Fryslân bikende meiwurkers; “nij” mei in mear by dizze tiid oanslutend program’.

Hwerom yn'e goedichheit is dêr neat fan wier makke, hwerom sitte wy noch hyltiten mei dy ‘tsjerne’, hwerom brûkt dizze redaksje de harren taparten poarsjes seachmoal net? It andert is leau ik maklik: de ynhâldsproblematyk is net útiten, de kwestje fan it boargermansfatsoen is net forwurke en de sitewaesje fan de skriuwerij yn dizze tiid is dizze redaksje net dúdlik. Hoe moat it stikje fan trinus riemersma tsjin bauke de jong yn it allerearste ‘trotwaer’ yn fredesnamme oars útlein wurde?

‘Ik kin foar sa'n styl fan polemisearjen gjin wurdearring opbringe. Dit leechlizzend gepraet oer Van der Ploeg is yn striid mei gewoan, boargerlik fatsoen. As men oer immens wurk skriuwt, dan hat men dat wurk en de persoan fan de skriuwer to respektaerjen. Men bigjint net to lullen en to lêbjen’. (blds. 38).

Dizze rjochtute fordigening fan it boargermansfatsoen, fan de spulrigels, fan hwat men wol of net docht, fan de establishment of hoe't men it ek mar neame wol, is dochs in ûnhâldbere stelling? (Hjirby noch ôfsjoen fan it feit, dat durk van der ploeg him yn it ynterview ek net oan de spulrigels hâldde). It is ommers by de analfabeten om't of, dat wy ús noch altiten drok meitsje om ditsoarte fan dingen, wylst der wichtiger saken oan de oarder binne en wylst it

[p. 117]

stânpunt troch trinus riemersma fordigene oeral útsein yn fryslân oerwoun is. En boppedat, yn syn program riddenearret riemersma hiel oars.

* * *

Dit is lykwols gjin kwesje, dy't op himsels biskiedend is. De fordigening fan dizze wearden troch riemersma is yn wêzen allinne wichtich as symptoam fan in mentaliteit, fan in ynstelling, dy't per définysje ‘tsjernysk’ is en dy't der foar soarget, dat de saek út namme fan dyselde wearden ynhâldlik fortribele wurdt en dat der net stil stien wurdt by de fraech, hwa't it minste ûngelyk hat. De klam komt sadwaende to lizzen op dy punten, dêr't de opfettings ta wriuwing komme, mei fan gefolgen, dat de haedsaken forlern geane. It giet dan namentlik net mear om it hwat en it hwerom mar om it hoe, in sitewaesje, dêr't ‘de tsjerne’ lang genôch mei tangele sitten hat, en dy't noait ta in oplossing brocht is, in erfenis dus, dy't ‘trotwaer’ sa't it liket mei ynmoed akseptearret.

In mentaliteit ek, dy't yn syn subjektivens de ûntjowing fan de dochs al subjektive wearden nei in rasjoneler patroan yn it paed stiet, en dy't dêr troch gauris stiet foar bihâldend, of better, bihâldsuchtich. Fansels, de eigener fan in mentaliteit stiet altyd subjektyf foar dy mentaliteit oer, mar sadré't de eigen mentaliteit forabsolutearre wurdt en útrint op it stellen fan gedrachsrigels foar allegearre en eltsesien op elts mêd, is der oan dy mentaliteit hwat mis. Yn sa'n gefal is de konsekwinsje namentlik, dat der, hoe dan ek, gesach útoefene wurde moat om it stelde gedrachsfoarskrift to hanthavenjen en feilich to stellen. En hjir leit it kritike punt, net allinne literair, mar ek maetskiplik en polityk. Hjir hâldt nammentlik it meast elemintaire útgongspunt fan it bigryp op en bigjint it gesach. Sa ûntstiet de delgeande sirkelbiweging, dêr't ‘de tsjerne’ noait útkomme kinnen hat en dêr't gâns ‘waerdefêste’ skriuwers noch hyltiten mei oanklaud sitte, sa't it liket.

Typearjend foar dizze mentaliteit is ek de gauris foarkommende forwizing nei it algemien bilang, of nei it groepsbilang, in faek misbrûkt trúkje om de inkeling it swijen op to lizzen. Like typearjend is yn dit stik fan saken, dat it algemien of groepsbilang, uteraerd meastentiden like ûnnoazel as illusoir, faek brûkt wurdt, om eigen bilang of eigen tinkbylden der saneamd troch to drukken. In birop op dat algemien bilang is yn sokke gefallen dus wèr in forabsolutear-

[p. 118]

ring fan de eigen mentaliteit, dy't projektearre wurdt op de rounte dêr't men yn forkeart.

Yn wêzen hat ‘de tsjerne’ noait oars dien, as de sitewaesje it ommers frege, waerd (allinne as it persé en persé moast) réagearre út namme fan de fryske literatuer, de fryske lêzer of de leave abonnee. Noch leaver waerd net iens réagearre, uteraerd it meast wisse middel, om de wearden ûnbisprutsen, rjochtút en rein to hâlden.

Sa, leave abonnee, lês nou it stikje fan trinus riemersma noch ris.

* * *

It is fansels ûnearlik en ûnweardich om dizze hiele mentaliteitskwesje op to hingjen oan trinus riemersma, en him to nimmen as eksponint fan de redaksje. Mar hwerom hat gjin oar redaksjelid noch yn it programmatyske noch op it stik fan dizze hiele problematyk de eftergrounen ealge? In saek dochs, dy't nei ‘de tsjerne’ abslút oan'e oarder komme moatten hie, net allinne yn de redaksje mar ek nei bûten út, binammen nei dy ynstjûrde stikken fan steven de jong yn de ‘leeuwarder courant’.

Mar it giet my lykwols net om in trinus riemersma, of om in bauke de jong of om in durk van der ploeg, it giet my om in redaksje, dy't har taek en har problematyk lizzen sjocht, dy't wit hwat der dien wurde moat, rédigearje nammentlik, en dy't net sit to âldhoeren oer suertsjefilosofy en fondanthumaniteit of ús memmen fan brûns of famk es mei in paraplu, mar dy't wit, dat dizze saken yn in wrâld, dêr't hiele oare dingen barre, allang forsliten, foarby en tabû binne. En hwerom wurdt der dan yn'e goedichheit noch bisocht, ús in prolongearre ‘tsjerne’ à la pijpje drop of à la riemersma to forkeapjen? Foar sa'n glamour-‘trotwaer’ bitankje ik fan herten.

* * *