Trotwaer. Jaargang 1

[p. 90]

Leo Popma / It kwylwiif

Skientme wie der net oan, dat men har bigearje soe. Mar ek dêrre tikke binnenyn in lyts mekanyk. En it biweegt, it libbet, it rint. En it laket, of sokssahwat. En hoewol mei stomheit slein, ken men it kreunen en de wanskepen klanken dy't dêr út opstiigje. It trillet, it lûkt as in woune, yn it gesicht, om de eagen hinne. Men sjocht en wurdt herkend.

Se hearde by it doarp en allinne har ûngemak wiisde der op dat se mear troch de yntylt biskeadige wie as de oaren dêrre. Net dat dy har leechleine, mar hwer't de oare doarpelingen noch opgiene yn it pleatslik gemiddelde, wie der foar har gjin ûntkommen oan. Steande yn'e doar of stoatskavend oer it ein strjitte foar har hûs, altyd fierde se de reade lape dêr't it geweld op stomp rint.

Hoe't se winlik hiet, men koe it inkeld gewaerwurde via har suster dêr't se by ynwenne en dy't, mei't se har net ûnderskiedde fan de trochsneed, yn it doarp by har wiere namme neamd waerd.

Net van der Mazelen? Men hearde de earste de bêste oansprutsen doarpeling yn gedachten de namme herheljen en priuwen as eat dat him net hielendal ûnbikend foarkaem. En dan ynienen bigoun it to daegjen, Van der Mazelen, de suster, en dy har suster.

It kwylwiif seine se dêrre en nimmen dy't har oars koe. Hwant dy't yn it doarp bilânnen en fan har eigen woartels lossnijd, bisochten de forwûndering oer it minsklik gewaeks dêrre oer to kommen, wisten nei forrin fan tiid net better en losten op yn it bistean fan al den dei, dat fierder werom net nei to gean wie as oant it momint dat se der yn opnommen wiene.

Jierren letter koene de wearzichste taferelen wolris wer yn in nij ljocht set wurde, dy't dêrmei om in plak fregen yn in libben fan de bûtensteander, dy't in frjemd bleaun wie en dy't it kâld oer de lea gean fielde om't er in minske yn it dier weromkend hie.

[p. 91]

Yn de strjitte dy't it doarp út fierde stie har hûs dat yn neat fan de oaren to ûnderskieden wie. Alteast net, as it fabryksfolk en in pear ta kantoarklerken trochsketten doarpsgenoaten op it trottoir dêrre stiene to wachtsjen op de bus dy't har nei stêd bringe moast.

Ek as dy ôfreizge wiene en nei in skoftsje mei de wenstige âlde en kreupele tsjerkegongers in twadde fleach fan ûntweitsjen oer it doarp gien wie, fornaem men yn it hûs fan de susters noch neat. De ratteljende weinen en de sirene fan it meubelfabrykje wiene al forstomd as de sinne boppe de dakken stie en de dampe strjitten bigounen to droegjen.

Dan koe men Gesyn forwachtsje, de suster, dy't mei in kuorke of tsjerkeboek ta it hûs útkaem, de doar wer yn it slot draeide en yn it doarp fordwoun, om boadskippen of om noch nei de misse ta. Mar achter de sletten fitrages fornaem men gjin spoar fan libben.

Alear't it kwylwiif har fortoande, moasten de strjitte en de groun de waermte fan de middei weromwoun ha; de boufallige muorren dy't oare kant de dyk ûnbikende hôven ôfskermen, en hwerop't it ûnkrûd út'e foegen omheechskeat, de moudige stripe dêrfoar, dêr't de doarpshounen sneupend en pisjend bylâns skaeiden; en it braekterrein fansels, njonken it hûs. Dat bisloech de hoeke tusken twa strjitten en wie in wyldernis midden yn it doarp, dêr't in smel paed trochhinne wynde, mar dêr't gjinien him op weage, hwannear't de haest nei of fan de bushalte dat net needsaeklik makke. Gers en reid rikten jin oant de mul en stiennen en alderhanne ôffal makken it terrein ûntagonklik.

Allinne jouns, as it tsjuster de kâns op ûnforwachte foarbygongers útsletten hie, roerde him dêr in geheimsinnich libben, en hearde men yn it fjild in stikem laitsjen en it ûnderdrukt kreunen en gûlen fan pearjende minsken en dieren.

Dat wie wol sahwat it wrâdtsje dêr't it libben fan Net van der Mazelen him, foarsafier't men dat neikomme koe, yn ôfspile. Inkeld weage se har dêr wolris bûten, as middeis it doarp foar dea lei, en kroaske se in eintsje fierder de strjitte yn; mar it hommels kreakjen fan in doar of de hastige fuotstap fan ien dy't him fan need troch it helske sinneljocht repte, jagen har daelk werom yn it birik fan it eigen hûs.

Komselden dat men Net van der Mazelen dêr net oantrof, hwannear't se ienkear tsjin de middei bûtendoar kommen wie. Dat momint ûntkaem jin trouwens altyd, as wachte se op it stuit dat se ûnbigluorke foar it ljocht komme koe.

[p. 92]

Se wie der, ynienen, wezenleas en fanselssprekkend, as hie se dêr net wei west, yn it doarsgat, op har kromme skonken, de reade lape, noch strutsen en heal opteard yn dit stadium, en nei't it like ek sûnder winlik hwat to sjen, glieden har eagen lâns de biwende obstakels dy't har bistean bigrinzen.

En net to leauwen yn hwatfoar wanskepsels de leafde stal kriget, as yn de neare simmernachten it hymjen en skreauwen heard wurdt fan de hite doarpelingen dy't ynelkoarren glide, tusken de raeijen by de rivier, yn de bidompte skuorren fan it doarp, of hjir, yn de wyldernis njonken har hûs. Broer en suster, dochter en heit, of hwa ek, se binne fan itselde bloed.

As seemlear en yn ûntelbere knûkels hong it fel om har gesicht. In groede, dêr't in stompe kromme noas út nei foaren stiek, en de ljochte eagen út it read fan de útsakke kassen pûlen. Oan wjerskanten hong it kleurleaze hier del; hong of stie, hwant altyd plakte it like fet en stiif om 'e holle. Nei it wilige halske wiene de fierdere fornielingen foar it each forburgen yn de donkere jurk en de fettige skelk dy't amper oan 'e hoksen rikten, en de swarte breiden hoazzen dêrûnder.

Noch stie se ûnbiweechlik en sûnder acht to slaen op har kwael yn de tsjustere gong. Oer de foarmeleaze ûnderlippe slierke de flibe del, op 'e klean, op 'e groun.

Mei in rauwe skreau kaem der dan ier of let biroering yn it minske, en mei in pear linige meneuvels stie se bûtendoar.

Dat wie ek it momint dat de reade lape ta in bal opfrommele waerd, in ûnbidige bûsdoek, dy't mei ien hân ûnder it kin en tsjin de mûle holden waerd.

Dippend en faeijend klaude se de strjitte oer en sette har tsjin de muorre to sintsjen.

Hwat der krekt yn it lichem fan Net van der Mazelen oanrjochte wie, men koe der nei fornimme by dy't jin it neist wiene, mar gjinien wist rjocht to sizzen hwat der oan hapere. Se hie gjin forwulf waerd der grute, of hwannear't ien de forgroeijingen yn syn doarp yn 'e stringen fan bigryp en wurklikheit hâlde woe, se hie in spjalt forwulf.

Wanstaltich wiene de klanken dy't it kwylwiif fuortbrocht, as se yn de streek by de muorre omwrotte en it rulle sân withwerhinne stoude. Kraeijend en wapperjerd mei de reade doek siet se de rudige hounen achternei, dy't har tichteby weagen, en mei de sturt tusken de poaten in hinnekommen sochten. Mompeljend strúnde se om yn

[p. 93]

'e stilte fan de doarpstrjitte, de bûsdoek algeduerich yn 'e oanslach. Mar dan moast der fierders gjin libbene siel to bikennen wêze. Hwant sadré't him ien foartoande, loek se har stadich tobek, of, neigeraden de distânsje en it geweld hwer't de yndringer mei opsetten kaem, skeat se werom nei de doar. Men hie der trouwens gjin sizzen fan. Alhoe skou se wie, se soe har neat ûntkomme litte fan hwat der yn har domein foarfoel. Yn alle gefallen hold se út it tsjuster fan de gong wei de foarbygonger yn'e gaten.

Mar soms kaem it net iens safier en bleau se op 'e stoepe stean en bigappe elke biweging fan hwat se as in soartgenoat herkend hawwe moast.

Of hold men stil en bisocht men mei kalmearjend wurden har út to noegjen, dan kaem se wolris in pear twiveljende stappen tichterby en biseach nijsgjirrich klean, gesicht en alles hwat der minder tohavene útseach as it eigen. En hie men it goed sketten, dan boarrele der soms in ûnforsteanber lûd op ût de fliberige woune. Mar altyd hie de skouwens de oerhân. By it minste forweech hompele se al tobek of kearde har wezenleaze eagen ôf, seach ûnrêstich en skean nochris by de frjemd omheech, en as de hounen dêr't se trochstrings tusken forkearde, net wis fan hwat se to forwachtsjen hie, slûpte se hin en wer, en omraken mei de bûsdoek meneuveljend, kearde se op 't lêst mar leaver werom yn 'e doar.

Faek wie der lykwols wech-ende-wear gjin spoar fan it kwylwiif to ûntdekken, wylst alles der op wiisde dat se dochs fan har basis ôfreizge wie. De iepen doar en de lange gong dêr't oan 'e ein it sinneljocht de tagong ta in tûn of binnenpleatske oanjoech; it opskoude bopperút oan'e foarkant fan it hûs, dêr't har sliepkeamer wêze moast. (Hwant jouns, ear't Gesien de gerdinen ticht hie, seach men dêr tsjin it forljochte rút de skimen fan de twa susters, de iene birêddend en noch aerdich yntakt, de oare roerleas en mei de ûnmooglike útwaeksen fan in wajangpop).

Mar de ôfwêzichheit fan it kwylwiif wie to taestber om der yn leauwe to kinnen. Har ryk bisloech boppedat it gebiet dêr't sij alinne de geheimen en mooglikheden fan koe, nei't it like, en dat se dêrre de wyldernis naemden.

Uren oanienwei koe Net van der Mazelen dêr tahâlde, sûnder dat men in teken fan har fornaem. Opslokt troch de reiden en it manshege gers, koe men der inkeld nei riede hwat it minske útheefde. Wol saech men út en troch nochris in glimp fan har, hwannear't se oer ien fan de púnheapen hinne klautere, dy't boppe de bigroeijing

[p. 94]

útstieken, mar fierders tael noch teken.

Ek dy wyldernis like sûnt minskehûgenis to bistean en wie foar elk in gegeven dêr't de oarsprong fan der net ta die. In fransk ynternaet soe der stien ha, dat letter útstoar en doe in hoart as dorpsskoalle tsjinne hie.

Mar hwat sil dat Net van der Mazelen soald ha, hoewol't it har libben en dea bitsjutte?

Stom en forwoeksen sliet se har dagen yn de wyldernis. Linich as in kat skeat se oer it pún, it skylpodkopke dryst nei foaren, de lape tsjin de mûle klamd. Faek kaem de nacht al oer it doarp, ear't se út 'e reiden stoep en yn 'e hûs weromkearde. Net iens altyd like mak trouwens.

Hwannear't it alto let waerd, skrepte Gesyn lâns de seame fan de woastenij en jankte kleijerich de namme fan har suster, oant út it tsjuster de rop fan it kwylwiif opklonk en in forheftige biroering yn'e raeijen losbriek. As se dan einlings opdoek, boarstte in stream fan lûden út har los. Men hearde it sifelen van slangen, byljen fan hounen, en bern dy't razend om de ûnmacht fan har tonge, gûle en paukje fan woede. Driftich tsjinakseljend waerd se meitroand troch har suster, dy't sleepte en flaeike en lang om let de doar yn it slot krige.

Sûnder mis wie it dêr, dat Net van Mazelen it lêsplankje foun hie, dêr't se op in dei mei omkuijere en dêr't se sûnt net mear sûnder sjoen weard.

Yn earsten koe men tinke, dat it minske har net iens biwust wie fan de bitsjutting fan har fynst, dy't se út 'e moude opklaud hawwe moast. Mar de ynmoed dêr't se it stik hout mei omtôge en biseach, wiisde wol oars út.

Aloan wie se dwaende mei de plaetsjes of hwat dêr noch fan oer wie. Nijsgjirrich biroerden har stompe fingerseinen de letters, dy't troch focht en hjitte barst wiene. Al den dei seach men har fuortoan oer it plankje bûgd, op 'e hûken yn it sân of gedachtenleas midden yn 'e strjitte hâldend; as in hongerich dier, sûnder acht to slean op hwat har deare koe, flybend en har bigriemend.

Sûnder ien klank foarmen de lippen de wurden, dy't se herhelle en wer en weroan opnij bitaeste. Triljend fan ynspanning klampte se har oan it lêsplankje fêst, oant se gûlend en ûnmachtig troch it stof kroep en har kriten it doarp forfolle.

Neat saech se mear yn har razernij fan dy't tonei hoeden en eang-

[p. 95]

stich har paed krusten. Jankend stouden de hounen útelkoar as it kwylwiif har by sturt of earen griep, om har lûden to probearjen en de krekt ûndutsen wurden oan'e wurklikheit to hifkjen.

Men moat alteast mar oannimme dat it har dêr om to rêdden wie. Mar oft se mins en dier, kop of sturt en dea en libben net trochinoar helle, sels koe se it net freegje of sizze.

De bylden op it hout wiene ûnbitrouber, heal to'n ein, kleurleas en amper noch to ûnderskieden. Net bjuster bimoedigjend wie it babel fan tekens dy't se op 'e muorre krite en alle dagen fan foaren ôf oan herhelle en fierder útskreau. As it monotoan gesang fan trollen wie har deun, hwannear't se wevend foar de muorre stie en har fingers lâns it skrift gongen.

Net dat se har skouwens to boppe kaem, mar de nijsgjirrigens fan it kwylwiif naem ta en forhaeste de ûndergong dy't se tocht op to kearen. Hwant dy't har koene en dy't men earder noch wolris mei har dwaende seach, gekjeijend en laitsjend, sa't it Net van der Mazelen it bêst bliek to foldwaen, en mei to lûde stim, amper noch murk men dyen.

Skrutel repten de froulju foarby en mompelen yn 'e gong wei fan achter de dellitten wale in hastige groet. Lûdroftiger as oars en út 'e eachhoeken fansiden loerend, kamen de manlju delsetten.

Alline de frjemd hie noch kâns troch it kwylwiif oerfallen to wurden. Twiveljend sette se de earste stappen, ûnwennich dippend en lûd sloarpend, dan sigesage se der op ta, en hwa sil it immen kwea ôf nimme dat er staf fan eangst mei him gewurde lit en net ta sprekken komt en fan ruten spilet sadré't er de alteraesje wer oermânsk is?

It plankje freegend nei foaren stutsen, de oare han, sunder omtinken rekrutearre foar in wichtiger doel nou, wizend en winkend en findelswaeijend, sa kaem se tichterby, Net van der Mazelen, it kwylwiif. En se bitaeste en braekte har klanken, mar waerd net forstien.

It bidjer gnaut súntjes en wurdt yn jierren net sjoen, mar hommels komt de fornieling oan it ljocht en nimt halje-trawalje ta.

Allinne Gesyn, de suster, bleau har trou, ûnsichtber yn it hûs, kleijend lâns de seam fan de wyldernis.

Dat wie langer de oarde dêr't it kwylwiif har thúsfielde en bisocht har ta to eigenjen hwat har fan de oaren forfrjemde.

Mei de tosken yn it hout, skuorrend en gnauwend, reizge se ôf út 'e doar en fordwoun yn 'e reiden. Sûnder ophâlden stiigde har deun yn 'e neimiddei op út it fjild. Stil as de mûzen hold se har, hwannear't

[p. 96]

de nacht oer it doarp foei. Faek kearde de suster allinne werom yn it hûs.

Komselden noch seach men Net van der Mazelen op har wei tusken fortrek en oankomst; sûnder bûsdoek langer, mei de tofretten resten fan it plankje yn har hannen. Unforsteurber en har net biwust fan de minsken dy't de strjitte weromwoun hiene en hânbûtsen en ropperich de moarnskjeld fan de neisimmer út it liif warden. Meigeand en bihindich ek foar dy't har dy moarns út it wiete gers en it hjerstich reid ta de doar yn droegen.

(april 1967)