Het fragment van de Limburgse 'Tristant en Ysolt'

2 De verdaagde hulp

Vor alle míne mage
sold ic hen halden ímmer, ²⁷
so dat ic heme nímmer
mínen dienst nontsegede, ²⁹
swar hît joch op legede. ³⁰
Di hoge koníng Artus³¹
heft degene in sínen hus. ³²
Dar wil ic helpe suoken’.
Tristant sprac: ‘Wildis ruoken, ³⁴
so hebdi helpe vunden. ³⁵
Swat wi gedienen kunden, ^36-37
[dies] ware wi u geriet’.
‘[Her]r, íne verspreket níet
[unde] verdienet gerne ³⁹
[mi]nes níet tomberne’,
[spra]c hi, ‘dies ic gere’. ⁴¹
‘[...]n, died u gewere’, ⁴²
[spra]c Tristant, ‘helpe morne’. ⁴³
[Di g]ene sprac echt met torne: ⁴⁴
‘[Gi tie]d mí op vergevene. ⁴⁵
[Gin]e komt te mínen levene ⁴⁶
niet rechte, dunket mí. ⁴⁷
Mar Tristant, levede hi,
di konde mí geloven. ⁴⁹

[Vertaling]

Meer dan al mijn bloedverwanten
zou ik hem steeds in ere houden,
zodat ik hem nooit en te nimmer
mijn dienst zou onthouden,
waar hij deze ook maar van mij zou verlangen.
De edele koning Artur
heeft helden in zijn paleis.
Daar wil ik hulp zoeken’.
Tristant antwoordde: ‘Als u het wenst,
dan hebt u hulp gevonden.
Welke dienst we ook maar zouden kunnen
verrichten, daartoe zouden we bereid zijn’.
‘Heer, ik wijs het aanbod niet af
en zou het graag door wederdienst terugbetalen
zonder me eraan te onttrekken’,
zei hij, ‘zo wens ik het’.
‘[Ik ben het], die het u inwilligt’,
zei Tristant, ‘[ik] help morgen’.
De andere antwoordde heel boos:
‘Uw poging mij op te vrolijken is nutteloos.
Uw zorg om mijn levenssituatie
komt te laat, denk ik.
Maar Tristant had mij [direct], als hij
nog leefde, van hulp verzekerd.

27 ‘halden’. Variant van ‘houden’, letterlijk behouden, bewaren, hier: in ere houden, vereren.

29 ‘dienst’. De vreemdeling is tot dienst bereid. Vermoedelijk wordt hiermee zoals in het Frans de vazallendienst bedoeld. Vgl. F, v. 2241: ‘humage vus frai’. (Vert.: Vazallendienst zal ik voor u doen).

30 ‘hît’. Samentrekking uit: ‘hi et’, hij het.

31 Verrassend is hier de plotselinge vermelding van koning Artur. In de Tristan-versie van Thomas, toch de brontekst van de T&Y, komt deze figuur niet voor. De dichter gebruikt de naamvariant ‘Artus’ die in het Middelhoogduits gebruikelijk is, in het Middelnederlands heet de koning gewoonlijk Artur.

32 ‘degene’. Helden, ridders. Het begrip wordt vooral gebruikt in de heldenepiek. ‘hus’. Het woongedeelte van de burcht, ridderzaal, ook wel ‘palas’ genoemd.

34 ‘ruoken’. Begeren, wensen.

35 ‘helpe vunden’. Vgl. F, v. 2243-2244: ‘A mun poeir/ Vus aiderai’. (Vert.: Naar beste kunnen zal ik u helpen).

36-37 De meervoudvorm ‘wi’ zou een pluralis majestatisch kunnen zijn, maar kan ook betrekking hebben op het feit dat Tristant in gezelschap van zijn zwager Kardine verkeert op het moment dat hij de vreemdeling ontmoet.

39 ‘verdienen’. Door dienst vergelden.

41 ‘gere’. Verlangen, begeren.

42 Vermoedelijk aan te vullen met: ‘Ic ben’. Vgl. v. 5.

43 ‘helpe morne’. Het uitstel tot morgen, dat Tristant voorstelt, vinden we ook in het Frans. Vgl. F, v. 2246 ‘Contre main nus aturnerum’. (Vert.: Tegen de ochtend zullen we ons bewapenen). Tristran schuift de hulp een dag op. Vgl. F, v. 2248: ‘Quant il ot que le jur purluinie’. (Vert.: Als hij hoort, dat hij het een dag vooruitschuift).

44 ‘sprac [..] met torne’. Vgl. F, v. 2249: ‘Par curuz dit’. (Vert.: zegt hij in toorn).

45 ‘optien‘. Optrekken, omhoogtrekken, in een verheven stemming brengen, nog bekend in het deelwoord ‘opgetogen’, verrukt, buiten zichzelf van vreugde. De vreemdeling reageert op Tristants toch vriendelijk bedoelde aanbod om morgen te helpen uiterst cynisch. Onze vertaling van 45: U probeert me te vergeefs op te vrolijken. de Smet/Gysseling 1968 vertalen in hun glossarium ‘optien’ afwijkend met het ww. ‘aufhalten’.

46 ‘levene’. Leven, dat men leidt, bestaan.

47 ’niet rechte’. Letterlijk: niet op de juiste tijd.

49 ‘geloven’. Geloven, vertrouwen stellen in (zo in de betekenis goedvinden, inwilligen, verklaren dat men iets voor iemand wil doen, toezeggen, verzekeren).