Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 8

[p. 234]

Jan Antoon Torfs.

Den 20 Februari 11. overleed plotseling te Leuven de heer Jan Antoon Torfs, Eere-Hoofdinspecteur van het lager Onderwijs.

Hij was geboren te Langdorp, bij Aarschot, den 11 April 1840, gediplomeerd van de Staatsnormaalschool, te Lier, en bekleedde achtereenvolgens het ambt van onderwijzer, te St-Katelijne-Waver, en te Leuven, van leeraar in de Nederlandsche en Hoogduitsche Taal aan het gemeentecollege, te Tienen; en later, in de Nederlandsche Taal aan het stadscollege te Leuven. In 1879 werd hij aangesteld als Inspecteur voor het schoolkanton Leuven, en in 1896 als Hoofdinspecteur van het ressort Antwerpen. Sedert 1900, was hij, wegens den vereischten leeftijd, (60 jaar voor de schoolopzieners) op pensioen gesteld, en verbleef te Leuven, waar hij zich voortdurend met de beoefening der Nederlandsche Letterkunde, zijn lievelingsarbeid, bezig hield.

_**_*

Als schoolman staat Torfs hoog aangeschreven. Vier jaar lang heb ik met hem, op het gebied van onderwijs en opvoeding gearbeid, en hem, in dat opzicht leeren kennen, waardeeren en hoogschatten. Hij was een man van diepe kennis, een fijn opmerker, zonder daarom een vitter te wezen. Nooit beschouwde hij de zaak langs den smallen kant; trad niet op als gebieder, maar als raadgever; drong nimmer zijne meening op, en aan zijn onderhoorigen, die hij zijne medewerkers noemde, ontzeide hij nimmer het

[p. 235]

recht van initiatief. Alles gebeurde bij hem zonder het minste effectbejag, zonder emphase, zonder zich op zijn stand te laten voorstaan. Torfs was door en door Vlaamsch; hij had tact en beleid; was de eenvoudigheid in persoon, de stille werker, die het goede graan uitstrooit, zonder zich te bekommeren, of anderen hem daarvoor zullen kennen of miskennen.

Als Vlaamsch letterkundige bekleedde Torfs een schoone plaats; groot zijn de diensten, welke hij door zijn geschreven woord heeft bewezen aan de Vlaamsche zaak in 't algemeen, aan het onderwijs der Nederlandsche Taal in 't bijzonder.

_**_*

Voor het verschijnen van zijn veelgeprezen Dictaatbock, dat voor het rechtschrijven, in de lagere school met de beste uitslagen wordt gebezigd, had Torfs zich, op poedagogisch en op letterkundig gebied, reeds gunstig doen kennen door zijne zaakrijke, flink geschreven en zeer gewaardeerde opstellen in ‘De Toekomst’, een tijdschrift, gesticht door Dautzenberg, Blockhuys en Jacobs, en dat later voortleefde, achtereenvolgens onder het bestuur van Frans De Cort - Dautzenberg's schoonzoon - en D. Seeckx; een tijdschrift, dat aan ‘de goede zaak’ menigen dienst heeft bewezen, en jammer genoeg, een viertal jaren geleden, bij gebrek aan ondersteuning, is verdwenen.

In ‘De Toekomst’, waarvan Torfs den jaargang 1872 bestuurde, op eene wijze, getuigt Frans De Cort, welke de lezers van het tijdschrift hebben kunnen waardeeren, plaatste hij de vruchten van zijne studie en ervaring; zoodat hij niet enkel een onderwijzer was voor de Leuvensche jeugd, maar ook voor zijn collega's van Vlaamsch België.

In 1872, gaf hij in het licht Het Boekje van de Koe,

[p. 236]

waarmede hij werd bekroond door de Koninklijke Maatschappij tot Bescherming der Dieren.

In 1874 verschenen zijne Stukken en brokken, mengelingen over opvoeding en onderwijs.

Stukken en brokken - maar daarom geen stukwerk. Een werk integendeel, dat tot zelfdenken, tot eigen overweging prikkelt. Het zijn wenken van iemand, die met hart en ziel ‘schoolman’ is.

Het zelfde jaar kwam van de pers zijn Tijdverdrijf, lezingen voor de vacantie; en in 1875, zijn Octavie, een Leuvensch zedenverhaal.

In 1884 verschenen zijne Letterkundige Ontledingen: K.L. Ledeganck's trilogie ‘De Drie Zustersteden.’ Het was Torfs' bedoeling, naar aanleiding van Professor Wagener's woord, als middelaar op te treden tusschen den klassieken dichter en de groote massa van het lezend publiek. Aan de hand van Torfs genieten wij al het kernige, krachtige en schoone, dat Ledeganck's heerlijke lierzangen in zulke ruime mate aanbieden.

In 1879 gaf Torfs uit eene letterkundige ontleding van ‘De Boekweit’ van Ledeganck en ‘Het onweder’ van J. Bellamy; en in 1899, Bilderdijk's treurspel Willem van Holland, met opheldering, toelichting, ontleding, aanteekeningen en opgaven tot oefening in letterkundige studie, een werk, dat vooral is geschikt voor het middelbaar en het normaal onderwijs.

Niet enkel als paedagoog en letterkundige, ook als historicus wist Torfs zich een goeden naam te verwerven.

Zijn in 1893 verschenen werk ‘Leopold II, onze Koning’ en zijne Geschiedenis van Leuven, van den vroegsten tijd tot op heden, die in 1899 van de pers kwam, bewijzen, dat Torfs de man was, the right man on the rightplace, om de historische feiten te vulgariseeren, op eenvoudige, aam schouwelijke en aantrekkelijke wijze onder het volk te verspreiden.

[p. 237]

Het jongste, maar stellig niet het minst belangwekkend gewrocht van Torfs zag het licht in 1900. Het is getiteld Een lagere dorpschool van over vijftig jaren (1848-1853). Herinneringen van een oud-leerling.

De schrijver, die den avond zijns levens ziet dalen, werpt eenen terugblik op de eerste jaren zijner jeugd, en beschrijft op de meest aantrekkelijke wijze, hoe het er, een half eeuw geleden, in ons land uitzag met het volksonderwijs, hoe gebrekkig boeken, leermiddelen en methodes waren, en hoe die toestand van lieverlede werd verbeterd. In zijn lagere dorpschool wist Torfs zijn stijl met menig greintje gezonden humor te kruiden; maar ook al lachende zegt hij altijd groote waarheden.

‘In dit werk werd, op bescheiden wijs, rekening gehouden,’ zooals de schrijver zelf getuigt, ‘van de algemeen heerschende zucht naar vereenvoudiging van spelling en spraakleer.’

Torfs was geen taalparticularist; maar hij verwierp ook niet stelselmatig alles wat door onze Noorder-broeders niet als gangbare munt wordt erkend.

‘Er is in de pers reeds ergernis ontstaan, schrijft hij, omdat mijn prospectus een dorpschool van over vijftig jaren aankondigt, en niet van vóór vijftig jaren. Ik weet van. vóór veertig jaren, dat onze Noorder- taalbroeders zeker zaken, toestanden en betrekkingen met andere woorden benoemen dan wij; doch ik schreef voor het Vlaamsche land en daarom, zooveel in mijn macht lag, in de daar gebruikte spreektaal. Komt mijn werkje bij geval onder de oogen van een Noord-Nederlander, zoo vertrouw ik, dat hij me wel zal verstaan, al dragen mijn jongens klak en vest, de meisjes een kleed, zonder dat een gedienstige criticus nevens hem staat, en hem op gepasten tijd in het oor fluistert: “bedoeld wordt: een pet en een buisje, - of: een jurkje, een japonnetje.” Je mag me vrij gelooven, ik

[p. 238]

schreef liever niet, dan geen enkel “Vlaamsch” woord te mogen gebruiken, waarbij onze verhollandschte taalbazen met walg den neus optrekken.’

_**_*

Torfs is altijd een trouw en ijverig Willemsfondser gebleven. Met hart en ziel was hij verkleefd aan de strekking van het knappe genootschap, dat werd gesticht ter aanmoediging van de studie en het gebruik der Nederlandsche Taal en ter behartiging van alles wat kan bijdragen tot de verstandelijke en zedelijke ontwikkeling der Vlaamsche bevolking, ten einde op die wijze den algemeenen nationalen volksgeest in Belgie te versterken.

Als Voorzitter van het Leu vensch Tooneelkundig Genootschap Roos en Eikel bewees hij uitstekende diensten, door zijne letterkundige belezenheid, zijn goeden smaak en zijn wijze wenken.

Ik had er behoefte aan, Jan Antoon Torfs in deze regelen te herdenken. Door mijn ambtsplichten was ik weerhouden, hem op 23 Februari 11. de laatste eer te gaan bewijzen, in de grijze Hoofdstad van 't Brabantsche land, en daar te zeggen, bij zijn graf, wie hij was als Volksopvoeder en als Volksschrijver; hoe hij op zijn lange loopbaan immer beleid aan moed heeft gepaard; en welke gevoelens van warme sympathie hij in mijn hart, en gewis in de harten van velen heeft nagelaten.

Jacob Stinissen.