Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 4

[p. 177]

Boekbeoordeelingen.

Toponymische studie over de oude en nieuwe plaatsnamen der gemeente Bilsen, door D^r Jef Cuvelier en Camiel Huysmans. Groot 8^o, 316 blz. - Gent: A. Siffer, uitgever, 1897. Prijs: fr. 3,00.

Wie op eigenlijke bellettrie, als romans en poëzie, verslingerd is, mag dít boek niet ter hand nemen, want hij zou het saai en dor vinden: wetenschap, al wordt ze zelfs door een greintje humor opgekruid, is voor tekstverslinders ongeniet- en onverteerbaar; wie, integendeel, van taalkunde, geschiedenis, folklore en plaatsnaamkunde houdt, of, uit loutere nieuwsgierigheid, het Limburgsch ‘stadje’ Bilsen nader wil kennen, kan veel uit het werk halen, méér dan zijn titel vermoeden laat.

Dergelijke toponymische studiën zijn in ons land eenigszins verwaarloosd en kunnen op de vingers geteld worden: A.G. Chotin, P. Lanssens, J.J. Desmet, H. Peeters, A. Van Speybrouck en G. Kurth zijn, bij onze wete, nagenoeg de eenigen, die er zich aan gewaagd hebben. Daaraan doet ook precies de eerste de gereedste niet meê; want, om het goed te doen, wordt er eene ruime dosis kennis van de toponymisten vereischt.

De twee nu, die het voor Bilsen beproefd, en, naar ons bescheiden oordeel, uitstekend gelukt hebben, schenen voor dat.... karweitje in de wieg gelegd: twee vrienden, beide Bilsenaren, die hun dorp - door louter ravotten in hunne jeugd - in al zijn hoekjes en kantjes kennen, die samen op athenaeum en hoogeschool gestudeerd hebben, die elkaar begrijpen en met mekaar overeenkomen ‘als twee zielen in 'n zak,’ de een -

[p. 178]

doctor in geschiedkundige wetenschappen, de andere - leeraar in de Germaansche philologie, beiden malkander volledigend, en, waar zij het onder hun tweetjes niet vlot krijgen, er nog een heelen boel geleerden bij halend: Arnold, D^r Buck, De Bo, de Borman, Forstemann, prof. Gallée, Kiliaan, prof. Körting, Schuermans, prof. Vercoullie en prof. Verdam; - met die twee zoo flink uitgeruste Bilsenaren moest eene studie over de plaatsnaamkunde van Bilsen tot een goed einde geleid worden. 't Is ook hetgeen de Koninklijke Vlaamsche Academie geoordeeld heeft, wanneer zij het werk in de reeks harer uitgaven opnam.

Na het opgeven der bronnen, waaruit zij geput hebben en eene lijst der verkortingen, vatten de schrijvers het eigenlijk onderwerp aan, met een trits interessante opstellen over de ligging, de gewesttaal en de benaming van Bilsen. Daarna komen de gehuchten aan de beurt, de wijken, de oude straten en poorten, de nieuwe wegen, de molens, de namen van huizen en hoeven, de kapellen, de kruisen, de grafsteenen, de waters (rivieren, beken, bronnen, vijvers), de bergen en dalen, de namen van velden, beemden, wegeltjes, enz. In dit laatste deel dienen de schrijvers den lezer tot gids, in een zestal wandelingen, gansch Bilsen door en rond, waarin ze alles ontmoeten, waarop zij iets te zeggen weten en het ook mededeelen, tenzij ze 't niet kunnen, hetgeen ze dan ook maar ronduit bekennen; - doch deze plaatsen zijn uiterst schaarsch.

Het Besluit is eene con amore en met brio geschreven bladzijde: de synthesis van het werk, de gevolgtrekking uit hetgeen voorafgaat, eene schitterende fantasia met het nu bekende. De schrijvers worden hier dichterlijk, zien hun geliefd Bilsen opdoemen in het verste verschiet der tijden en scheppen het naar hun.... theorie, gevend, gelijk Jehovah in de Genesis, aan alle dingen hunnen naam en hunne plaats.... te Bilsen!

En daarmede eindigt een werk, dat veel moeite en opzoekingen heeft gevergd en dat eene aanzienlijke som wetenschap

[p. 179]

vertegenwoordigt. Mochten de vrienden Cuvelier en Huysmans, die met hunne studie veel eer inleggen, als toponymisten ook veel navolgers vinden!

Medard Verkest.

Stories, letters and essays for class-reading with a complete English-French vocabulary by J.J. Bens. Brussels, F. Tilbury, 1897, IV + 340 blz. in-12ⁿ.

Onder de talrijke Engelsche leesboeken neemt dit een zeer goede plaats in. Het is vooral ingericht met het oog op het practisch onderwijs. Want het ontleent niet zijn stukken aan de klassieken en geeft dus niet modellen van verheven letterkundige taal! waar naar het model der volksschoolboeken behandelt het onderwerpen uit het dagelijksche leven, die binnen de perken van den gedachtenkring der leerlingen vallen, en hun dus in de eerste plaats de gewone omgangstaal aanleeren.

Ook de woordenlijst is goed aangelegd. Wij hadden echter liever gezien dat ze een Engelsch-Nederlandsche woordenlijst was, of toch de Nederlandsche vertaling naast de Fransche gaf. Ook dient er in een volgende uitgave voor gezorgd dat de klemtoon van het woord met een ander teeken aangeduid wordt dan de lengte van den klinker. Dat teeken, dat dus geacht is steeds hetzelfde te zijn, neemt toch alle mogelijke vormen aan, als sâil, sàilor, séa, enz.

Tweede Jaarboek van de Scalden, uitgegeven ter gelegenheid van de tweede tentoonstelling van monumentale, dekoratieve en toegepaste kunst te Antwerpen. Twee deelen in-8^o. Antwerpen: De Vos en Van der Groen, 1898; 5 fr.

Een echte prachtuitgave, waarvan de uitvoering uitnemend geslaagd is, en die in het bezit moet zijn van alle kunstliefhebbers. Het eerste deel bevat dertien bijdragen in poëzie en proza van jongeren, die alle of van veel aanleg of van veel talent getuigen. Zij zijn bovendien alle door eigenaardige oorspronkelijke platen opgeluisterd.

[p. 180]

Het tweede deel bestaat uit een reeks mooie platen van tentoongestelde voorwerpen of teekeningen. Daaronder merkten we op de indrukwekkende schilderij van Leo Rothier, les fusillés de Malines, een boekenomslag in gedreven leder met handvergulding van A. De Decker van Gent en een paar binnenversiering van het Restaurant Gambrinus te Gent door O. Van de Voorde.

De Scalden leggen een groote bedrijvigheid aan den dag en halen eere van de wijze waarop ze dit door hun jaarboek wereldkundig maken.

De Moedertaal, eenig doel- en redematig voertuig der gedachte in opvoeding en onderwijs door H. Temmerman. Gent, Siffer, 1898, 60 blz. 8^o.

Deze belangrijke studie, steunende op paedagogie en psychologie, geeft meer dan haar titel zegt; want ten minste drie van de acht hoofdstukken toonen dat de moedertaal het eenige ontwikkelingsmiddel van het denkvermogen is, en dus iets meer en iets anders dan het voertuig der gedachte.

De schrijver, die in 1890-91 tegen den heer Rooses polemiseerde over de plaats van de moedertaal in de lagere school, is nog niet geheel bekeerd. Wij houden het nochtans met den heer Rooses en met de commissie van de Vlaamsche Academie die het werk van den heer Temmerman bekroonde, 1) dat er een grondig verschil bestaat tusschen de lagere volksschool en de lagere voorbereidende scholen tot het middelbaar onderwijs; 2) dat de noodzakelijkheid van de kennis eener vreemde taal voor ons volk kunstmatig is; 3) dat er op de volksschool geen tijd en geen plaats is voor een tweede taal. Daarin zijn we nog versterkt door het feit dat de heer Anseele onlangs in den Gentschen gemeenteraad voor de avond- en zondagscholen een grondig en wetenschappelijk onderwijs verlangde van de moedertaal, als zijnde het eenige middel tot ontwikkeling dat ons volk bezit en waarvan de volksschool niet het volle gebruik geleerd heeft.

[p. 181]

Een bonte Rij. Leesboek voor de laagste klassen van middelbare meisjesscholen door Ida Heijermans. Utrecht, H. Honig, 1897, ƒ. 1.50.

Mej. Heijermans wilde voor haar leerlingen een reeks stukken die in eenvoudige en natuurlijke taal onderwerpen behandelen, waarin de meisjes kunnen belang stellen. Haar keus is dan ook goed uitgevallen. Haar boek mag worden aanbevolen. Wij hebben met genoegen gezien dat de Zuidnederlansche schrijvers niet uitgesloten zijn.

Oud-Nederlandsch Leesboek voor H.B.S. en Gymnasium door J.H. Van den Bosch. Utrecht, H. Honig, 1^e deel 1897, ƒ. 1.25, 2^e deel 1898, ƒ. 1.50.

Dit Oud-Nederlandsch Leesboek gaat van den Reinaert over Anna Bijns, Vondel en Bredero tot Van Effen. Door deze bloemlezing heeft de heer Van den Bosch bewezen dat het wel mogelijk is in het middelbaar onderwijs de leerlingen kennis te doen maken met onze meesterstukken uit vroeger eeuwen. De keus ook is uitstekend; alles is typisch; ook ons middeleeuwsch lied is niet vergeten. Overal waar het tot de duidelijkheid kon bijdragen zijn de uittreksels omlijst in een analyse van het werk waaraan ze ontleend zijn. Een uitstekende, nauwkeurige woordenlijst geeft ten slotte alle noodige ophelderingen.

J.V.