Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 4

[p. 160]

Onze leestafel.

Frans Van den Bergh, Martelaars der Vrijheid te Mechelen in 1798 (MecheIen, V. Heymans, 1898). - Constant Van de Moer. Treurig en schrikkelijk (Antwerpen, Fl. Melsen, 1898). - Al. Van Neste. Rijk geworden! (Antwerpen, Jan Boucherij, 1898). - H. Van Kalken. Drie Tooneelstukjes voor Huis en School (Brussel, J. Lebègue en C^ie, zonder jaartal).

De schrijver van Fritz Fierens en van Rollier of de Boerenkrijg in Klein-Braband heeft, onder den titel Martelaars der Vrijheid te Mechelen in 1798, een hier flink gedocumenteerd, daar goed gedramatiseerd volksboek in 't licht gegeven, dat de belangstelling van den lezer onafgebroken gaande houdt en waarin ik alleen enkele uitweidingen en vergelijkingen - b.v. die over Maerlant (blz. 74), den prairiebrand (179), de Toovergodin Morgana (227), het gevoel van het volk (232) - als minder noodzakelijk of niet in den toon van het overige aanstipte.

Op aanschouwelijke wijze, vol typische bijzonderheden, hier en daar met een gelukkig te pas gebrachten geschiedkundigen terugblik, hangt de schrijver een tafereel op van den toestand van de stad Mechelen in ‘het rampzalig jaar VII der Fransche Republiek’, van den opstand der boeren en de wreede behandeling, dien hij uitlokte. Zoo woont de lezer, onder meer, een Vrijheidsfeest bij; de zoogezegde volksstemming, waarbij de annexie van Mechelen bij het groote vaderland wordt aangevraagd; eene geheime samenkomst van lotelingen; de verrassing van de stad door de boeren van 't omliggende; de plundering van het stadhuis; de nederlaag der jongens; de veroordeeling en de terechtstelling der gevangenen, alsmede

[p. 161]

tal van gruwelen, waaraan de Franschen zich schuldig maakten.

In weinig woorden wordt soms een echt roerende toestand geschetst, zooals b.v. op blz. 250:

(Eenige jongens) verborgen zich in de nog rookende puinen van (een) afgebrand huis. Vijf gendarmen te voet keerden weldra den hoek om, maar zagen de vluchtelingen niet meer.
Eene boerenmeid.... kwam juist met eenen kruiwagen beestenvoeder voorbij. De gendarmen omringden haar, staken met hunne bajonnetten in het voeder en vroegen haar vloekend, waar de boeren gebleven waren. In hare verbijstering wees zij op het afgebrande huis.
De jongens werden ontdekt en, niettegenstaande zij op de knieën vielen en met opgestoken armen smeekten om genade, koelbloedig omver geschoten. Het meisje stortte op haren kruiwagen bewusteloos neder: in een der slachtoffers had zij haren eigen broeder herkend!

Treffend is ook de wijze, waarop Joken Van Bergen, die jenever schenkt aan de moordenaars van de jongens, waaronder ook haar eigen kind, haren zoon redt: ‘de Republiek is machtig, maar nog machtiger de liefde eener moeder.’

Streng worden de burgers van dien tijd beoordeeld, wier ‘vaderlandsliefde rekende bij vijffrankstukken’ en het werk sluit met de volgende lofrede op de ‘brigands’:

Wij durfden niets wagen, wanneer die broeders alles ten offer brachten voor hunne vrijheid, die ook de onze was.
Zij vielen als martelaars eener edele zaak: Eere zij hun!
Hun bloed.... was de vruchtbrengende regen, die, weinige jaren later, de kostbare vrijheid moest doen ontkiemen: Eere zij hun!
Brigands waren zij voor de Franschen, voor ons Martelaars der Vrijheid: Eere zij hun!
Mea culpa! Wij slaan ons op de borst, wij strooien assche over onze hoofden, wij hebben zwaar gezondigd in het verleden. Maar de toekomst staat open voor boetvaardigheid; het vae victis - wee den verwonnelingen - mag in eigen iand niet langer waarheid blijven.

Vooral voor onze volksbibliotheken weze dit werk aanbevolen.

[p. 162]

_**_*

Treurig en schrikkelijk betitelde Constant Van de Moer een' bundel met 15 novellen. Hij vertelt gemakkelijk, zonder pretentie, maar laat in zijne verhalen het toeval te vaak eene overwegende rol spelen of veronderstelt tamelijk veel naïveteit bij zijne lezers; aldus b.v. als hij hen wil doen aannemen dat een onderwijzer in een cahier voor voorbereidingen en opvoedkundige verhandelingen de bekentenis neerschrijve van eene misdaad (Het raadselachtig Handschrift) of dat een apotheker een medecijnfleschje wikkele in papier, waarop hij, met algebraïsche teekens, eene giftmengster verwittigt, dat zij voor den nieuwen geneesheer op hare hoede moet wezen (Het Geheimschrift). Een bange Nacht en Een Oudejaarsavond zijn treffend. Een Droomgezicht mag in zijne soort geslaagd en goed gecombineerd heeten. Het stuk Drie Kerfdieren, met een liefdehistorietje en een drama der jaloerschheid in verband gebracht, is niet onaardig. Alida's Vriendin is noch treurig, noch schrikkelijk, maar 't is goed verteld, hoewel het carnavalavontuurtje, dat er in voorkomt, niet als bijzonder nieuw te roemen is. De beide stukken, waarin over bastaardwoorden en letterdiefte wordt gehandeld, passen volstrekt niet in het kader.

Met vele conventioneele uitdrukkingen heeft de schrijver nog niet afgebroken.

_**_*

Het drama Rijk geworden! door Al. Van Neste, herinnert te veel aan de oude school: onwaarschijnlijke gegevens (b.v. dat een knecht, tijdens eene overstrooming, het ijzeren geldkoffertje van zijnen pachter ontvreemdt, wat alleen door eene ‘heks’ gezien wordt, en daarna de plaats van den bestolene inneemt, zonder argwaan te wekken); voorspellingen en ongemotiveerde verschijningen van de ‘heks, zoo maar in eens den arm verlammend van eenen vader, die zijne dochter dreigde te verpletteren; onnatuurlijke taal; alleenspraken, waarin de spe-

[p. 163]

lers zeggen: ‘Ik ben diep ongelukkig. Mijne ziel is treurig. Ik ben bang’ of ‘Ons fortuin is door het langdurig proces, dat vader verloren heeft, gansch versmolten en zonder een rijk huwelijk weet ik niet, hoe wij onze zaken zullen rechthouden;’ eene lange geschiedenis, die een der spelers, volgens 'tgeen hij ‘tot het publiek’ zegt, ‘maar aan zijn eigen vertelt,’ omdat zijn broeder niet wil luisteren....

Er is nog al afwisseling in het drama, en in de tooneelen, waar figuranten moeten verschijnen, is er van de figuratie goed partij getrokken. De rollen waarin een zweem van charge voorkomt (de veldwachter, onkel Free) zijn 't minst geslaagd.

_**_*

In Drie Tooneelstukjes voor Huis en School trof H. van Kalken den juisten toon en gaf op aanschouwelijke wijze een behartigenswaarden wenk: in Sinterklaas het geijkte: ‘Vergeet de armen niet;’ in De moedige Meisjes van Hazeveen eene opwekking tot vriendelijken omgang met leeraressen, die, door ouderdom of ongelukken, bij haar onderwijs de noodige energie missen; in De Krekel en de Mier eene les van onbaatzuchtigheid.

De taal is eenvoudig, maar natuurlijk; de berijmde gedeelten echter zijn minder geslaagd. In de beide eerste stukjes werd voor comische intermezzo's gezorgd; in 't eene door den zwarten knecht van Sinterklaas; in 't andere door den schrik der meisjes voor een spook, waarmede zij zelven eene medeleerlinge meenden bang te maken.

Tegen de gemakkelijke opvoerbaarheid der stukjes heb ik twee bedenkingen. De personen die er in moeten spelen zijn van verschillend geslacht en moeten menschen van uiteenloopenden ouderdom voorstellen.

En de verschillende tooneelen van ieder stukje spelen of in een ander midden of op een anderen tijd, zoodat telkens het gordijn moet vallen.

Het werkje van H. Van Kalken ziet er zeer netjes uit en kan zeer goed als prijsboek dienst doen.

P.